همشهری آنلاین _خدیجه نوروزی:قریب به یک دهه از تصویب قانون ساماندهی معتادان متجاهر در لوای ماده 16 قانون مبارزه با  مواد مخدر می گذرد اما هنوز موفقیتی در این حوزه حاصل نشده است و در برهمان پاشنه می چرخد، در این چرخه علل ناکامی ها بسیار است آنچنان که گاهی برخی از  معتادان  برای بهبودی قریب به 40 بار یا بیشتر به مراکز بازتوانی انتقال داده می شوند، یکی از علت های قرار گرفتن در سیکل تکراری جمع آوری معتادان متجاهر، نبود ظرفیت مراکز ماده 16 متناسب با میزان معتادان متجاهر در سطح شهر است.

آنطور ناصر اصلانی، معاون دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر به همشهری خبر داده است در سال های 92 تا 96 ظرفیت مراکز نگهداری از معتادان متجاهر 4 هزار بود و اکنون این ظرفیت به  16هزار نفررسیده است اما بازهم فاصله زیادی با شمار معتادان متجاهر شهر تهران که گفته می شود 20 تا 24 هزار نفر است، داریم و به همین دلیل با جمع آوری 16 هزار نفر بازهم 8هزار معتاد متجاهر کف خیابان ها باقی می مانند.

از این روست که  معتادان متجاهر پس از دستگیری چندین باره بازهم آزاد می شوند و ما همیشه یک معتاد متجاهر را کف خیابان ها می بینیم.

مشروح گفتگوی همشهری با سردار اصلانی، در درباره چرایی  چرخه معیوب جمع آوری معتادان متجاهر در پی می آید:

سالهاست که ستاد مبارزه با موادمخدر کار جمع آوری معتادان را انجام می‌دهد و این سیکل تکراری و آزادی معتادان بدون روند پروسه های درمانی در حال انجام است. آیا قرار نیست برنامه‌ای در دستور کار بگیرد که جمع‌آوری‌ها بر اساسی باشد که این کار خروجی بهتری داشته باشد؟

اعتیاد به مواد مخدر و روانگردان و تجاهر به آن به صورت عام از مهم ترین حوزه های تهدید سلامت و امنیت جامعه به شمار می رود. در هم تنیدگی این موضوع با دیگر آسیب های اجتماعی چون گسست های خانوادگی، طلاق، قتل، سرخوردگی های اجتماعی و ... ایجاب کرده تا خصوصاً طی سال های اخیر با نگاهی ویژه رسیدگی به این معضل بزرگ اجتماعی در سرلوحه اقدامات و فعالیت های ستاد و دستگاه های عضو قرار گیرد. در این میان سه مقوله افزایش ظرفیت های نگهداری در مراکز ماده 16 قانون مبارزه با مواد مخدر ، توانمندسازی و اشتغال مددجویان و نیز مراقبت های پس از خروج که حائز اهمیت بیشتری است به نحوی که در حوزه ظرفیت سازی طی سه سال اخیر اقدامات وسیعی با همت دبیرکل ستاد و همکاری نیروی انتظامی- سازمان زندان ها و سازمان بسیج مستضعفین صورت گرفته است که از جمله آنها می توان به  افزایش ظرفیتِ مراکز نگهداری، درمان، کاهش آسیب و مهارت‏آموزی ویژه معتادان متجاهر با انعقاد تفاهم‏نامه همکاری با دستگاه‏ها.

همچنین ظرفیت مراکز نگهداری معتادان متجاهر در استان تهران طی سال‏های 1392 تا 1396 جمعاً حدود 4 هزار نفر بوده که با اقدامات صورت پذیرفته به حدود 16 هزار نفر افزایش یافته و مورد بهره‏برداری واقع شده‏ است. ظرفیت‏هایِ ایجاد شده عبارتند ازاردوگاه فشافویه سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، مرکز مهر سروش ناجا، مرکز شهید زیادیان سازمان بسیج مستضعفین، مرکز حمایتیِ نگهداریِ معتادان ویژه بیمارانِ دارای زخم باز در شهرستان ورامین تهران، 2 مرکز نگهداری ویژه زنان معتاد متجاهر در شرق استان تهران ، مرکز موقت قرنطینه شفق برای نگهداری معتادان متجاهرِ مبتلا به ویروس کرونا و همچنین افزایش ظرفیت در مرکز اخوان...

در مقوله صیانت، حرفه آموزی و اشتغال نیز کارگاه های متعددی در مراکز ماده 16 راه اندازی شده و با توجه به بازدهی مطلوب، این اقدام با سرعت در حال گسترش است. از مهم ترین کارگاه های راه اندازی شده می توان به تولید ماسک (روزانه 50 هزار عدد)، آهنگری، صافکاری خودرو، خیاطی، فلزکاری، مونتاژ برقی دوچرخه، پرورش شتر مرغ و اِحیاء زمین‏های بایر اشاره کرد.

 با این ظرفیت های مورد اشاره شما پس چطور می شود که افراد پس از دوران ترک مجدد به سمت مصرف  مواد باز می گردند؟

برای موثر واقع شدن اقدامات تأمینی، درمانی و توانمندسازی معتادان متجاهر افزایش طول دوره نگهداری و درمان این افراد است. اگر پروسه درمان به درستی انجام نشود موجب می شود تا معتادانی که به خیابان ها بر می گردند دوباره در سیکل جمع آوری قرار گیرند و از این چرخه حذف نشوند. در تمام دنیا یک معتاد را دو سال نگهداری می کنند اما قانون کشور ما یک تا 3 ماه و نهایتا 6 ماه اجازه انجام اقدامات درمانی را به مراکز ماده 16 می دهد و این در حالی است که فقط 4 ماه زمان می برد تا یک معتاد سم زدایی کامل شود. معتادی که بعد از 3 ماه آزاد می شود قطعا دوباره به کف خیابان باز می گردد و در سیکل تکراری جمع آوری ستاد قرار می گیرد. نگهداری معتاد بعد از مدت تعیین شده در مراکز نگهداری غیر مجاز است در حالی که در یک سال نمی توان پروسه درمان یک معتاد متجاهر را کامل کرد. چرا که صیانت و توانمندسازی و مراقبت پس از خروج انجام نمی شود و دوباره یک دور باطل ایجاد می شود. این روند ناقص درمان ما را بر آن داشت در بحث اصلاح قانون با قوه قضاییه جلسه بگذاریم و طبق پیشنهادها قرار شد در مرحله اول این مدت زمان به دو سال افزایش یابد اگر معتاد در مرحله دوم اصلاح نشد این مدت زمان به 3 سال افزایش یابد و اگر برای بار سوم فرد بازهم به اعتیاد روی آورد دیگر او را برای همیشه در این مراکز نگهداریم و اجازه آزادی به او ندهیم مگر تا زمانی که صد درصد تصمیم به ترک و اصلاح بگیرد. هم اکنون این اصلاح قانون انجام شده است و معاون اول قوه قضاییه قول داده اند این لایحه تقدیم دولت شود و دولت هم تقدیم مجلس کند تا مشکل زمان درمان حل شود.

تحقق این پروسه نیازمند چه اسباب و لوازم است ؟

 برای خروج از چرخه معیوب جمع آوری و بازگشت به کف خیابان ها باید حتما مشکل زمان حل شود تا این بیماران پروسه های درمانی را به طور کامل بگذارنند. پیگیری های خوبی در جریان است از جمله: بر حسب بند دوم مصوبه 3 جلسه 132 ستاد مبارزه با مواد مخدر مورخ 4/5/1395 و بند 10 مصوبه جلسه 136 ستاد مورخ 8/5/1398 و بند 7 مصوبه جلسه 140 ستاد مورخ 8/10/1399مقرر است تا در اجرای جز 3 بند ث ماده 80 قانون برنامه ششم توسعه به منظور تکمیل چرخه درمان و جلوگیری از اتلاف منابع، نسبت به ارائه تمام خدمات مراقبت بعد از خروج مراکز ماده 16 قانون در تمامی مراکز جامع توانمندسازی و صیانت اجتماعی بهاران در مناطق مختلف شهرداری تهران با ظرفیت حداقل 6000 نفر (در هر سال) از معتادان بهبود یافته با اِحیاء تمامی مراکز و جذب منابع لازم از شورای شهر تهران، تسریع لازم صورت پذیرد. همچنین اجرایی شدن آئین نامه مراقبت بعد از خروج معتادان بر مبنای تبصره یک ماده 16 قانون مبارزه با مواد مخدر، ابلاغی از سوی رئیس محترم وقت قوه قضائیه در مورخ 12/8/1392 که در خصوص الزام اقامت افراد بی‏خانمان در مراکز اقامتی از قبیل خانه‏های میان راهی، گرم خانه‏های شهرداری‏ها و یا مراکز متولی امور بی‏خانمان‏ها و یا معلولان و غیره تصریح دارد در جریان است و امید می رود با اقدامات خوبی که در جریان است از جمله ورود جدی شهرداری تهران در دوره جدید به این مقوله و عزم جدی ستاد و دستگاه های عضو از جمله ناجا- سازمان زندان ها و سازمان بسیج مستضعفین شاهد تحولاتی اساسی در ساماندهی معتادان متجاهر باشیم. در این مدت شهرداری هم مکلف شده 6 هزار ظرفیت جدید ایجاد کند. ما با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروی انتظامی هم تفاهم نامه هایی نوشته ایم که ظرفیت های لازم را ایجاد کنند تا به 24 هزار ظرفیت مورد نظر برسیم. با ایجاد چنین شرایطی این معتادان یک بار به شکل اساسی و برای همیشه جمع آوری می شوند.

ستاد چه میزان بودجه‌ای برای جمع‌آوری معتادان متجاهر دارد و این بودجه را در اختیار چه نهادها و سازمان هایی قرار می‌دهد؟

مقوله جمع آوری و ساماندهی معتادان متجاهر به لحاظ آن که دربردارنده ابعاد متعددی شامل اعتبارات هنگفت برای ایجاد مراکز نگهداری با بخش ها و سوله های متعدد، نگهبانی و انتظامات مراکز و هزینه های اداری و کادر درمانی و روان درمانگران و ... هزینه های مربوطه به عملیات جمع آوری معتادان متجاهر، انتقال آنان به مراکز غربالگری و هزینه های مربوطه به میزان سرانه هر نفر 150 هزار تومان که شامل لباس، کیت تشخیص اعتیاد، پیرایش ،نظافت و ... می شود. نگهداری و درمان در مراکز مربوطه به ازای سرانه نفر روزانه 35 هزارتومان برای یک دوره یکساله است. هزینه های ایجاد و تجهیز کارگاه های حرفه آموزی و ماموریتی هم بسیار بالاست. صرفاً برای پوشش بخش جمع آوری، غربالگری و نگهداری معتادان متجاهر به عنوان بخشی از این عملیات یعنی جدای از هزینه های مربوط به ایجاد و اداره مراکز نگهداری و بخش حرفه آموزی و توانمندسازی آنان سالیانه به حداقل هزار میلیارد تومان نیاز است که طبعاً این موضوع با توجه به محدودیت های اعتباری ستاد به تنهایی در توان این تشکیلات نیست و انتظار می روند نهادهای بالادستی خصوصاً مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه و بودجه عنایت لازم را نسبت به پشتیبانی اعتباری از ستاد داشته باشند. به عنوان مثال هم اکنون بحث مراقبت بعد از خروج 30 درصد اجرا می شود ولی 70 درصد انجام نمی شود. لذا باید بودجه ها به شکل سالانه دیده شود تا بتوان برنامه ریزی های درست و دقیقی در پیش گرفت. البته اخیرا شهرداری و وزارت کشور کمک هایی به ستاد برای پیشبرد اهداف شان می کند که موجب شده تا در 3 ماه اخیر روند بسیار خوبی در تامین بودجه در جهت این موضوعات انجام شود. در حال حاضر بحث تجهیز مراکز از سوی ستاد در حال انجام است. در خصوص غربالگری هم ستاد تمام اعتبارات لازم را در اختیار می گذارد. در بحث بودجه قرار بر است که ما 50 درصد بودجه را تامین کنیم و 50 درصد مابقی را استانداران تامین کنند.

 چه مشکلات دیگری وجود دارد؟

از مسائل مهم دیگر خلط مبحث تجاهر اعتیاد با برخی دیگر از آسیب های اجتماعی مثل ولگردی- بی خانمانی، تکدی گری و کارتن خوابی است که تلاش کرده ایم با استاندارد سازی تعریف معتاد متجاهر جمع آوری معتادان متجاهر واقعی مدنظر دستگاه ها قرار گیرد.

یکی از موانع و مشکلات مهم برای حل این موضوع، اجرا نشدن آیین نامه مراقبت های پس از خروج معتادان متجاهر از سوی بخش های مسئول است که همانگونه که در پاسخ به سئوال اول اشاره کردم در این ارتباط نیز پیگیری های مناسبی در حال انجام است تا با تکمیل زنجیره جمع آوری، نگهداری، درمان، توانمندسازی، حرفه آموزی و مراقبت پس از خروج از بازگشت مجدد این افراد پس از تکمیل دوره درمان به چرخه اعتیاد جلوگیری شود. در ارتباط با افزایش شمار این افراد، عوامل عمدتاً دخیل به مقوله های اقتصادی و اجتماعی بر می گردد که این دو در یک هم افزایی منفی موجب گسترش معضل از طریق طرد فرد معتاد از خانواده، بی خانمانی، کارتن خوابی و ... می شود و آنچه در نتیجه حاصل می شود سیلی از آسیب های اجتماعی، بهداشتی و امنیتی وارده بر اجتماع و نهادهای مسئول است. امید است با عملکرد بهتر نهادهای اجتماعی و دستگاه های اقتصادی و کارکرد مناسب تر نهاد خانواده در پذیرش و برخورد سازنده با اعضای معتاد خانواده و طرد نشدن این افراد شاهد کاهش این معضل اساسی در سطح جامعه باشیم.