فاطمه کازرونی-خبرآنلاین اصفهان-

درست جایی در شرق اصفهان، جایی که خورشید پرتلالوتر از همیشه می‌تابد، قرن‌ها پیش از میلاد مسیح تمدنی با نام اصفهان آغاز شده است؛ محل گردآمدن خانواده‌هایی که روزهای نخستِ زیستن انسان‌ها در کنار یکدیگر را رقم زده است، در این نقطه شگفت‌انگیز از اصفهان یعنی شهر زیبای «ورزنه» واقع شده است.

این روزها ورزنه اصفهان آب و هوایی گرم و خشک‌تر از همیشه دارد، شاید دیگر از خنکای عصرگاهی تالاب بین‌المللی گاوخونی پس از یک روز گرم کویری نشانی نباشد اما اندک حیات وحشی باقیمانده در این منطقه، هنوز گاه گاهی رخ نشان می‌دهند و اندکی از وهم نابودی طبیعت منحصر به فرد «عروس تالاب‌های ایران» کم می‌کنند.

ورزنه قدمتی به بلندای تاریخ

سفر به شرق اصفهان، قرن‌ها تمدن ایرانی از جاذبه‌های طبیعی، فولکوریک و مردم شناسی تا جاذبه‌های تاریخی بی‌بدیل چندین هزار سال را در پیش چشم گردشگران بازمی‌گشاید؛ بنا بر برخی یافته‌های باستان شناسی که بیش از ۱۰ سال پیش خبرهایی کوتاه از آن منتشر شد، قدمت این مکان حتی بیشتر از «سیلک» چهار تا هفت هزار ساله‌ای است که تمدن کهن اصفهان را به آن نسبت می‌دهند.

در این تابستان گرم شاید هوای روزهای ورزنه پوست را بسوزاند، اما برای یک سفر شبانه به آسمان زیبا و صاف کویر ورزنه، یکی از برترین زمان‌ها باشد در نیمه شبی که از هُرم گرمای هوا کاسته شده و آسمان صاف شبانگاه، پرده از رخ ستارگان می‌کشد و در این میان نسیم خنک شبانه کویر نیز، زیبایی کشف دنیای ستارگان را دو چندان می‌کند.

آنچه سفر به ورزنه را زیبا و وهم‌انگیز می‌کند، منطقه‌ای افسانه‌ای به نام «سبا» است، برخی کارشناسان معتقدند شهر افسانه‌ای «سبا»، واقعیت داشته و ویرانه‌های آن «جایی دور و یا شاید نزدیک» درست در زیر خاک این منطقه هنوز نفس می‌کشد و شاید یافته‌های باستان شناسی دهه پیش مربوط به همین شهر افسانه‌ای باشد؛ آثاری که موجب می‌شود قدمت تمدن اصفهان به چندین هزار سال پیش از میلاد مسیح برسد.

زیبایی‌های ورزنه، از تالاب گاخونی تا چادر سپید

در این ارتباط احمد شهبازی نماینده و مشاور میراث فرهنگی در ورزنه اظهار می‌کند: زیبایی‌های گردشگری ورزنه به سه بخش طبیعی شامل تالاب گاوخونی، کویر ورزنه، تپه ماسه‌های آن و غیره؛ فولکوریک و مردم شناسی شامل پوشش چادرِ سفید، گویش، فرهنگ عامه مردم منطقه و جاذبه‌های تاریخی شاخص از پیش از تاریخ، دوره‌های ساسانی، سلجوقی، تیموری، ایلخانی تا دوران معاصر تقسیم می‌شود.

وی افزود: معروف‌ترین تصویر از ورزنه در آئینه چشم گردشگران، زنان و دخترانی هستند که به جای پوشیدن چادر سیاه متداول، چادری به رنگ کاملاً سفید به سر می‌کنند که پارچه آن از گیاهان همین منطقه تهیه شده است و این رسمی است که از زمان‌های گذشته به دلیل طبیعت گرم منطقه و تنها در شهر ورزنه مرسوم بوده است.

نماینده و کارشناس میراث فرهنگی در ورزنه و فعال محیط‌زیست با اشاره به برخی آثار تاریخی شاخص ورزنه ابراز داشت: آثار تاریخی مانند کاروانسرای قلعه خرگوشی در ۳۰ کیلومتری تالاب گاوخونی، کبوترخانه ورزنه، قلعه قورتان، آتشکده دستجرد، مسجد جامع تاریخی، پل تاریخی ورزنه، خانه معروف قدیمی میرمیران، امامزاده شاه زین العابدین، آب انبارها، رباط‌ها و کاروانسراها و آسیاب‌های آبی از جمله شاخص‌ترین و معروف‌ترین آثار این شهر کهن هستند و در سطح شهر نیز به صورت پراکنده تک بناهای تاریخی ارزنده‌ای وجود دارند که از لحاظ میراث فرهنگی قابل اهمیت هستند.

نیمه دوم نصف جهان در چشم گردشگران خارجی

شهر تاریخی ورزنه، همچون دیگر شهرستان‌های اصفهان که در دیدگاه سیاحان نیمه دوم نصف جهان نامیده شده‌اند، صنایع دستی خاص و ویژه خود را دارد که می‌تواند هم در زندگی روزمره مورد استفاده باشد و هم به عنوان سوغاتی زیبا از این شهر به یادگار برده شود.

صنعت کاربافی (سفره‌بافی) یکی از مهم‌ترین صنایع‌دستی منطقه ورزنه برشمرده می‌شود، نکته جالب اینکه پارچه‌بافی در ورزنه مختص زنان بوده و در بین تمام خانواده‌ها رایج بوده است و درواقع هر عروس به هنگام رفتن به خانه بخت حداقل ۱۰ عدد از این صنعت دستی در جهیزیه خود داشته است.

همچنین قالی‌بافی در ورزنه و مناطق اطراف آن بعد از کشاورزی که متأسفانه در سالهای اخیر به دلیل خشکسالی زاینده رود با بحران جدی روبرو شده است، دومین منبع و در برخی از خانواده‌ها تنها منبع درآمد است به نوعی که کارگاه‌های قالی‌بافی تقریباً در ۹۵ درصد منازل وجود دارد.

در واقع بخش اعظم فرش‌های صادراتی نائینی که به کشورهای خارجی فرستاده می‌شود متعلق به شهر ورزنه و روستاهای اطراف آن است.

آنچه زیبایی بی بدیلی به منطقه ورزنه می‌بخشد، وجود تالابی است که حضور آن در انتهای یک رودخانه برترین گواه بر دائمی بودن زاینده رودی است که اختلافات و بغض‌های سیاسی ترک پیری و رد خشکسالی بر چهره آن نشانده است.

آنچه در این ارتباط حسرت برانگیز است توجه به این نکته است که محیط زیست دومین اولویت از سهم آبه‌های قانونی زاینده رود را دارد اما بی قانونی موجب شده تا این تالاب در خطر حذف از فهرست تالاب‌های بین‌المللی قرار گیرد

این تالاب تا سال‌ها پیش از مهم‌ترین بخش‌های مورد بازدید گردشگران خارجی در اصفهان بوده است اما چندسالی است که با توجه به خشکی زاینده رود و نرسیدن آب به این تالاب بین‌المللی جنبه گردشگری خود را تا حدودی از دست داده است.

آنچه در این ارتباط حسرت برانگیز است توجه به این نکته است که محیط زیست دومین اولویت از سهم آبه‌های قانونی زاینده رود را دارد اما بی قانونی موجب شده تا این تالاب در خطر حذف از فهرست تالاب‌های بین‌المللی قرار گیرد و شاید تا چند سال دیگر دیگر شاهد پرواز لک لک‌ها، حواصیل‌ها و دیگر پرندگان زیبا بر فراز تالاب زیبای گاوخونی و جست و خیز روباهک‌ها، شغالها و دیگر حیات وحش بی‌بدیل منطقه نباشیم!

شهر «سبا»، از افسانه تا واقعیت

اما آنچه که در منطقه ورزنه همیشه مورد جست و جو و سوال گردشگران بوده است، شهری است که به «سبا» معروف است.

در این ارتباط نماینده و مشاور میراث فرهنگی در ورزنه می‌گوید: سبا منطقه‌ای کاملاً گسترده در شرق بوده است که تنها به ورزنه یا گاوخونی اطلاق نمی‌شود و تاریخ آن تا هزاره سوم قبل از میلاد مسیح برآورد می‌شود.

این اعتقاد وجود دارد که انسان‌هایی که در سبا سکونت داشته‌اند دارای زندگی عشیره‌ای بوده‌اند و در واقع مردم ورزنه از بازماندگان سبا هستند؛ در واقع به عقیده باستان شناسان افسانه شهر سبا که زیر تپه ماسه‌ها پنهان شده صحیح است

شهبازی با اشاره به تمدنِ رودخانه‌ای در این منطقه (گرد آمدن مردم در کنار رودخانه برای زندگی) اظهار داشت: نشانه‌هایی وجود دارد که این منطقه دشت حاصلخیز و تنوع زیستی بالایی برای امور کشاورزی، شکار و مبانی اولیه تشکیل زندگی قومی وجود داشته و دارای قابلیت پوشش جمعیت زیادی بوده است ضمن اینکه در این منطقه آتشکده متعلق به دوره ساسانی موجود است که در ابتدا به نظر می‌رسد معبد آناهیتا بوده است.

این اعتقاد وجود دارد که انسان‌هایی که در سبا سکونت داشته‌اند دارای زندگی عشیره‌ای بوده‌اند و در واقع مردم ورزنه از بازماندگان سبا هستند؛ در واقع به عقیده باستان شناسان افسانه شهر سبا که زیر تپه ماسه‌ها پنهان شده صحیح است.

در ارتباط با یافته‌های باستان‌شناسی این منطقه در دهه گذشته، اطلاعات چندانی در دست نیست، بنا بر نظر فریدون الله‌یاری مدیرکل میراث فرهنگی فقید اصفهان گاهی دلیل این امر نیاز به محافظت دقیق از یک منطقه باستانی تا زمان اقدام به کاوش دقیق است.

وی در ارتباط با کاوش‌های باستان شناسی در این منطقه گفته بود: این منطقه به لحاظ باستان شناسی نیز از اهمیت خوبی برخوردار است؛ میراث فرهنگی وظیفه حفاظت سایت‌ها و مناطق تاریخی این بخش را برعهده دارد و نظارت‌های ویژه نیز توسط همکاران در سایت‌های تاریخی انجام می‌شود.

با توجه به وضعیت خاص و خشکی منطقه ورزنه، این روزها برترین راه عبور از بحران کم آبی در این منطقه و مشکلات کشاورزان، توجه به صنعت گردشگری است گرچه رونق این صنعت نیز با توجه به وجود تالاب گاوخونی و حیات وحش آن ارتباط تامی با جریان دائمی زاینده رود دارد؛ موضوعی که چندان مورد توجه جدی مسئولان نبوده است و با وجود تأسیس یک مجموعه گردشگری با نام واحه در منطقه، توجه شایسته‌ای به این منطقه مستعد سیاحت و گردشگری بومی – کویری نشده است که استفاده از این ظرفیت توجه بیشتر بخش خصوصی نیز را می‌طلبد.

48