اختصاصی «تابناک با تو»؛ تا به حال plants vs.Zombies را بازی کرده‌اید؟ در این بازی صاحبخانه برای جلوگیری از حمله زامبی‌ها به خانه‌اش، ردیفی از گلهای آفتابگردان را می‌کارد. به نظر کار مزخرفی می‌آید، چون گل آفتابگردان ربطی به زامبی‌ها نمی‌تواند داشته باشد، این کار نه تنها در آن بازی اشتباه نیست بلکه عملی حکیمانه برای جلوگیری از فاجعه‌ی هسته‌ای به شمار می‌رود.

در سال ۱۹۶۶ میلادی وقتی اوکراین کشوری غیرهسته‌ای شد، گیاهان آفتابگردان را در سایت موشکی این کشور و به مناسبت این اتفاق تاریخی کاشتند. از آن زمان به بعد گل آفتابگردان به سمبل دنیای بدون سلاح‌هسته‌ای تبدیل شد، زیرا کاشتن گل‌آفتابگردان در مناطقی که به مواد هسته‌ای آلوده‌اند، باعث تمیز شدن منطقه از اشعه‌های آلوده می‌شود. 

آفتابگردانها، چرنوبیل را نجات دادند

بعد از فروپاشی ایستگاه انرژی چرنوبیل در اوکراین، بیش از ۱۰۰ عنصر رادیواکتیو در محیط زیست منتشر شد. به همین دلیل گل‌های آفتابگردان در تعداد زیادی در آن منطقه کاشته شدند تا ایزوتوپ‌های رادیواکتیو را از مکان‌های تحت تأثیر ریزش رادیواکتیو جمع کنند.این روش براساس رویکرد مبتنی بر گیاه‌پالایی بود. 

پروژه آفتابگردان چرنوبیل در سال ۱۹۹۴، زمانی که یک شرکت مستقر در نیوجرسی، گل آفتابگردان را روی یک قایق شناور کاشت تا ایزوتوپ های رادیواکتیو را از آب جذب کند، شروع به کار کرد. 

این آزمایش در حوضچه‌ای به مساحت ۷۵ متر مربع واقع در یک کیلومتری راکتور چرنوبیل انجام شد. مشاهده شد که گیاهان به طور انتخابی ایزوتوپ‌های رادیواکتیو (137Cs) و (90Sr) را از آب جذب می‌کنند.  نتایج نشان داد که حدود ۹۵ درصد از رادیونوکلئیدها ظرف ده روز حذف شدند.

در حالی که ١٣٧C در ریشه ها باقی ماندند، بیشتر 90Sr به سمت شاخه‌ها حرکت کردند. گل آفتابگردان رادیونوکلئیدها را متابولیزه نمی‌کند، بلکه أنها را می‌سوزاند و بدین ترتیب پسماندهای باقیمانده‌ی رادیواکتیو با خیال راحت دفع میشود.

چرا آفتابگردان برای خلاص شدن از مواد رادیواکتیو مؤثر است؟! 

زندگی روی زمین وقتی به وجود آمد که سطح تشعشعات بسیار بالاتر از امروز بود. در نتیجه، گیاهان به گونه‌ای تکامل یافتند که آنها را قادر می‌سازد در شرایط نامطلوب زنده بمانند، بنابراین جای تعجب نیست که برخی از گیاهان سیستم‌های پیچیده‌ای دارند که امکان جذب و حذف مواد سمی و حتی رادیواکتیو را ممکن می‌سازد.

بافت آفتابگردان توانایی جذب مقادیر بسیار زیادی از عناصر سمی از جمله 137Cs و 90Sr را در مکان‌های آلوده به رادیواکتیو (خاک و حوضچه‌ها) اطراف نیروگاه یافت شده را دارد.

به دلیل این توانایی افزایش یافته در جذب مواد معدنی، گل آفتابگردان را Hyperaccumulators می‌نامند.

کاشت آفتابگردان در چرنوبیل برای رهایی از پسماندهای هسته‌ای بسیار موفقیت‌آمیز بود در حالیکه روش‌های دیگر به این اندازه مؤثر واقع نشدند.

از آنجایی که روش‌های گیاه‌درمانی چند سال پس از آلودگی اجرا شد، عناصر رادیواکتیو به ذرات خاک متصل شده و بیرون آوردن آنها سخت بود. 

فوکوشیمای ژاپن و تجربه شکست خورده آفتابگردان؟! 

پس از زلزله قدرتمند فوکوشیما که منجر به سونامی و بزرگترین فاجعه‌ی هسته‌ای در نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما دایچی در سال ۲۰۱۳ شد، ژاپنی‌ها هم به کاشت گل‌آفتابگردان روی آوردند.

با این حال، تلاش برای اجرای گیاه پالایی با استفاده از آفتابگردان در ژاپن موفقیت آمیز نبود و تفاوت قابل توجهی با نتیجه چرنوبیل داشت که می‌توان آن را به این واقعیت نسبت داد که فوکوشیما از گونه‌ای از گل آفتابگردان استفاده کرد که توانایی حذف مواد رادیواکتیو را نداشت.

گیاهان مورد استفاده باید غلظت بالایی از آلاینده را تحمل کنند و در عین حال مقدار زیادی از آلاینده هدف را در بافت‌های خود انباشته کنند.