کتاب سیاست خارجی آلمان و ایران دوره رضاشاه نوشته رشید آرمین خطیب شهیدی، ترجمه شهلا طهماسبی که به تازگی از سوی انتشارات ققنوس منتشر و راهی بازار نشر شده، به قول یکی از استادان دانشگاه آکسفورد (استفانی کرونین): پژوهشی عالی درباره موضوعی مهم است که تا به حال به آن توجه نشده بود.
این کتاب براساس بررسی آرشیوهای آلمان نوشته شده که به تازگی در دسترس قرار گرفته و بر روابط آلمان به رهبری آدولف هیتلر و ایران به رهبری رضاشاه پرتو می‌افکند. گزارش این کتاب از بانک ملی ایران بسیار خاص و در عین حال حاوی گنجینه‌ای از اطلاعات مربوط به تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران بین دو جنگ جهانی است که برای خواننده تازگی دارد.
در یادداشت مترجم کتاب آمده است: در سفر اول ناصرالدین‌شاه به اروپا ۱۲۵۲ ه.ش در برلین بین دو دولت معاهده دوستی و کشتیرانی امضا شد. در این زمان دولت ایران به سبب اعطای امتیاز رویتر انگلیسی تحت فشار روسیه قرار گرفته بود و به ارتباط با یک دولت سوم نیاز داشت. از این رو در قرارداد مزبور ماده‌ای گنجانده شد که اگر ایران دچار اختلاف و مناقشه با دولتی شد، آلمان در صورت تقاضای کمک ایران از آن حمایت خواهد کرد. اما انتظارات ایران به سبب برقراری روابط دوستانه بین روسیه و آلمان محقق نشد. قرارداد اتحاد دو جانبه سال ۱۲۵۸ ه.ش دو دولت نیز تغییری در اوضاع به وجود نیاورد. در بهار ۱۲۶۴ ه.ش آلمان و ایران در تهران و برلین وزارت مختار تاسیس کردند. در پاییز محسن‌هان معین‌الملک برای درخواست چند مربی نظامی و یک مشاور اداری از بیسمارک به آلمان اعزام شد و دو افسر بازنشسته به صورت غیردولتی استخدام کرد. در سال ۱۲۷۵ ه.ش در ابتدای دوره سلطنت مظفرالدین‌شاه دولت ایران از آلمان تقاضای وام کرد و برای جلب توجه آن پیشنهاد احداث راه‌آهن تهران-خانقین را داد، اما آلمان به سبب اعتراض شدید روسیه توجهی نشان نداد و ایران را به سرمایه‌گذاران و بانک‌های خصوص ارجاع داد.
محوریت بحث و تمرکز این کتاب ارائه تصویری از سیاست خارجی آلمان و کنش‌های اقتصادی این کشور در مواجهه با ایران در فاصله جنگ اول و دوم جهانی است؛ این بررسی به مدد تجزیه و تحلیل وقایعی ممکن شده است که در منابع دست‌اول آلمانی ثبت و بخش اعظم آن چندی پیش پس از اتحاد آلمان طبقه بندی شده و در دسترس قرار گرفته‌اند.
این پژوهش نشان می‌دهد که پس از جنگ جهانی اول، بانک ملی ایران به مثابه وسیله‌ای مطلوب برای تامین هدف استراتژیک آلمان که ایجاد پایگاه در ایران بود به کار گرفته شد. انگیزه اصلی آلمان از فعالیت در بانک ملی استفاده از آن به مثابه ابزاری برای گسترش منافع ملی خود در ایران بود، چون آلمان برای نفوذ اقتصادی در ایران می‌بایست روابط تجاری مستحکم و سودآوری با آن برقرار می‌کرد. در عین حال روشن می‌شود که بانک ملی ایران، آلمان را به ابزار توسعه مشارکت سیاسی و کسب اقتدار در حوزه منافع قدرت‌های مسلط در منطقه یعنی بریتانیا و روسیه مجهز کرد.
سیاست خارجی آلمان و ایران دوره رضاشاه در هشت سرفصل به شکل زیر تدوین شده است: «ایران، فضای بین‌المللی، و رویکرد اقتصادی آلمانی‌ها»، «سیاست خارجی آلمان در مورد ایران»، «روابط خارجی و اقتصادی آلمان در ایران: بسط این‌روابط و نقش بانک ملی»، «چالش‌های سیاست خارجی آلمان در مورد ایران و بانک ملی»، «مناقشه درباره بانک ملی ایران و پایان دوره تیمورتاش»، «قضیه لیندنبلات و بانک ملی»، «تقدم روابط سیاسی آلمان بر نفوذ اقتصادی در ایران» و «نتیجه‌گیری».
رشید آرمین خطیب‌شهیدی نویسنده کتاب سیاست خارجی آلمان و ایران دوره رضاشاه، دارای مدرک دکترای فلسفه از دانشگاه آکسفورد است و در نگارش این‌اثر از هم‌کلاسی‌ها و هم‌دوره‌ای‌های خود در این‌دانشگاه بهره برده است. او این‌کتاب را براساس تحقیقات تز دکترای خود (۱۹۹۹_۱۹۹۳) نوشته و برای این‌کار از حدود ۱۲۰ هزار صفحه سند آلمانی استفاده کرده است.
به گفته وی، موضوع این‌کتاب، بررسی سیاست خارجی آلمان در مورد ایران و نفوذ اقتصادی آن بر این‌کشور در فاصله دو جنگ جهانی، و تجزیه و تحلیل وقایعی است که در منابع دست‌اول آلمانی ثبت شده‌اند و بخش اعظم آن‌ها، چندی پیش، پس از اتحاد آلمان طبقه‌بندی شده و در دسترس عموم قرار گرفتند.
در بخشی از این کتاب با عنوان سیاست خارجی آلمان در مورد ایران تا پیش از جنگ جهانی دوم (ص۱۹۴) می خوانیم:
مبالغه نیست اگر بگوییم سیاست خارجی آلمان در مورد ایران در دوره مورد بحث راه درازی طی کرده است. به نظر می آم که تتا پیش از جنگ جهانی دوم هر دو کشور از نظر سیاسی همفکری می کردند و روابطشان بر احترام و اعتماد متقابل استوار بود. در سال ۱۹۳۸م/۱۳۱۷ ه.ش اسمند، وزیر مختار آلمان در ایران، دو علت موثر سیاسی برای این پیشرفت برشمرد. اول، آلمان شریک مقبولی برای ایراان بود و احساس می کرد با آن تاریخ و فرهنگ مشترک دارد.
دوم، تمجید و تحسین رضاشاه از سیاست‌های هیتلر که آن را الگویی می دانست برای کارهایی که در ایران و جامعۀ آن پیش رو داشت. برخورد کاملا دوستدانه ای که رجال آلمانی ماانند شاخت در ایران دیدند گواه انکارناپذیر روابط خوب دو کشور بود.
کتاب سیاست خارجی آلمان و ایران دوره رضاشاه نوشته رشید آرمین خطیب شهیدی با ترجمه شهلا طهماسبی در ۲۳۹ صفحه، شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و بهای ۴۸ هزار تومان از سوی انتشارات ققنوس منتشر شد.
