عصرایران؛ شیما سیدی - اینکه چمدان‌هایمان را برای گردش ببندیم یا در خانه‌تکانی نوروزی گردَش را بگیریم و برای یک سال دیگر هم درش را ببندیم، دغدغه این روزهای گردشگرانی است که در نوروز98 از ترس سیل و در نوروز99 از بیم کرونا در خانه ماندند.
روزهای اسفندماه درحال سپری‌شدن است و فعالان گردشگری همچون اسپند روی آتش، تقویم را بالاوپایین می‌کنند. یک‌بار چشمشان را به سرِ پایین نمودار مبتلایان و فوتی‌های کرونا در کشور می‌دوزند و دلشان را به وعده نصفه‌نیمه مسئولان کشور برای سفر در نوروز1400 خوش می‌کنند و دیگربار با شنیدن اخبار شیوع پرسرعت کرونای انگلیسی و قرمزشدن شهرها و ممنوعیت ورود به استانها، تصمیم می‌گیرند عطای سفر را تا قرن بعدی به لقایش ببخشند. تصمیمی که بی‌شک به بقای عمرشان کمک می‌کند اما ممکن است به بهای پایان عمر بسیاری از مشاغل گردشگری تمام شود. مشاغلی که بعد از 2سال سخت، حالا دیگر ورشکستگی را پشت سر گذاشته و به مرز فروپاشی رسیده‌اند. از آن‌سو مردم هم بعد از یک سال سخت و پرفشار روحی، بیش از هر وقت دیگری به سفر نیاز دارند.
اما ناپایداری وضعیت کرونا در کشور و اظهارنظرهای متناقض مسئولان کشوری و استانی، تصمیم‌گیری برای سفر نوروزی را بسیار سخت و همه را سرگردان کرده است. گزارش پیش رو نیم‌نگاهی نقادانه به اماواگرهای تصمیم ستاد ملی کرونا و مردم برای سفر در نوروز1400 دارد.
سفر درحال تغییر مسیر است
اوضاع سفر در نوروز1400 پابه‌پای اخبار کرونا، هر لحظه درحال تغییر مسیر است. وزیر میراث فرهنگی و گردشگری، سفر نوروزی را برای 2گروه مجاز می‌داند؛ گروه اول افرادی هستند که با تورهای مجاز زیر نظر دفاتر خدمات مسافرتی سفر می‌کنند، گروه دوم کسانی هستند که با هر وسیله‌ای که دوست دارند سفر می‌کنند، اما در مقصد، مراکز اقامتی مجاز را برای اقامت برمی‌گزینند. سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا نیز حرف وزیر گردشگری را تأیید و تصویب کرده است، اما درنهایت این مصوبه را قطعی نمی‌داند و همه‌چیز را به حال‌وهوای روزهای پایانی سال و وضعیت گردش کرونای انگلیسی در کشور موکول کرده است.
دراین‌میان، استانداران و معاونان بهداشت استان‌های مختلف کشور هم باتوجه‌به وضع حال و رنگ استانشان سفر را ممنوع یا محدود کرده‌اند. چنان‌که استاندار خوزستان به‌طور کل سفر به این استان را ممنوع کرده و استاندار هرمزگان نیز باتوجه‌به شلوغی جزیره‌های هرمز، کیش و قشم در تعطیلات بهمن‌ماه، سفر به این شهرها را محدود کرده است. در خراسان‌رضوی نیز گرچه هنوز استاندار درباره سفرهای نوروزی حرفی نزده، مهدی قلیان، معاون بهداشتی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، جمعه گذشته باتوجه‌به وضعیت زرد این استان، ورود خودروهای پلاک غیربومی در تعطیلات نوروز به مشهد را ممنوع اعلام کرده است.
این اظهارنظرهای متناقض نه‌تنها برای تصمیم‌گیری، به مردم و فعالان گردشگری کمکی نکرده که آن‌ها را بیش از پیش سرگردان کرده است.
آزمون و خطای کرونا و گردشگری
باید پذیرفت که گرفتن هرگونه تصمیمی در این وضع تبعاتی خواهد داشت. صنعت گردشگری در یک سال گذشته نتیجه بسیاری از این تصمیم‌ها را آزموده است. در تعطیلات خردادماه که بنا به تصمیم ستاد ملی کرونا هتل‌ها تعطیل بودند و رفت‌وآمدها آزاد، مردم برای سفر از یکدیگر پیشی گرفتند و سود گردشگری به جیب ویلاداران و خانه‌های استیجاری غیرمجاز رفت. از آن‌سو سر نمودار نیز بلافاصله با اوج‌گرفتن سفرها بالا رفت. نتیجه بسته‌بودن راه‌ها و بازبودن هتل‌ها هم در تعطیلات بعدی، بیکاری هتلداران و تعطیلی خودخواسته آن‌ها بود.
شرایط اعلام‌شده برای سفرهای نوروزی مبنی بر فعالیت تورها و آزادی تردد برای کسانی که در مراکز اقامتی رسمی اقامت می‌کنند نیز گرچه یکی از ایدئال‌ترین شکل‌های سفر داخلی است و می‌تواند به رونق این صنعت کمک کند، بی‌اشکال نیست.
مصوبه روی کاغذ خوب است، اما در اجرا به شفافیت نیاز دارد
سخنگوی انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی خراسان‌رضوی خواستار شفافیت در اعلام خبر و شیوه اجرای سفرهای نوروزی1400 شد تا مشکلات سال گذشته تکرار نشود. به‌گفته مجید فرقانی، مردم باتوجه‌به تجربه تلخ سال گذشته و نامطمئن‌بودن وضع کرونا تا نوروز، هنوز استقبال چندانی از تورهای نوروزی1400 نکرده‌اند. او قانون مصوب ستاد ملی کرونا برای شرایط سفر نوروزی را روی کاغذ کمک خوبی به آژانس‌های مسافرتی می‌داند اما اجرای صحیح آن را به شفافیت در قانون‌ها و هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف منوط می‌کند.
فرقانی مدت‌دارشدن زمان استفاده از تورهای نوروزی در صورت لغو سفرها تا ۳ ماه را یکی از راهکارهای پیش رو برای جلب اعتماد مردم و جلوگیری از خسارت به آژانس‌دارها و هتلداران می‌داند، اما به‌گفته او اجراشدن این راهکار به هماهنگی شرکت‌های هواپیمایی، هتلداران، وزارت گردشگری و... بستگی دارد و اگر بدون هماهنگی این قانون گذاشته شود، به‌جز سردرگمی مردم و آژانس‌های مسافرتی فایده‌ای ندارد.
نظارت قانون، یگانه ضامن سلامت مردم است
مجید فرقانی در پاسخ به سؤالی مبنی بر تضمین در اجرای صحیح شیوه‌نامه‌های بهداشتی در تورهای مسافرتی می‌گوید: یگانه تضمین برای اجرای صحیح شیوه‌نامه‌های بهداشتی، نظارت سخت‌گیرانه قانون است. او با اشاره به ویدئوهای منتشرشده از داخل هواپیما در فضای‌مجازی می‌گوید: اکنون براساس قانون، شرکت‌های هواپیمایی موظف‌اند نهایت با 60درصد ظرفیت مسافر پذیرش کنند، اما در ویدئوهای منتشرشده از داخل هواپیما شاهد نمونه‌های فراوانی از نقض قانون بودیم. در نوروز باتوجه‌به افزایش قیمت و تقاضا، احتمال اینکه قانون نقض شود بسیار افزایش می‌یابد، بنابراین وظیفه دستگاه‌های نظارتی است که مانع نقض قانون شوند.
به‌گفته فرقانی، دفاتر خدمات مسافرتی موظف‌اند بسته‌های سفرهای زمینی خود را به میراث فرهنگی ارائه کنند و تأییدیه و کد تور بگیرند، بر این اساس با نظارت میراث فرهنگی می‌توان به اجرای شیوه‌نامه‌های بهداشتی در تورهای زمینی امیدوار بود.
حالا وقت تهیه بسته سفر برای مقصد جدید نیست
بسته‌های سفر نوروز1400 آژانس‌های مسافرتی مشهد، به سفر زمینی به یزد و کرمان و تور هوایی به قشم و کیش خلاصه شده است و تنوعی نسبت به سال‌های قبل ندارد. این را سخنگوی انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی می‌گوید و توضیح می‌دهد: از آنجایی که امسال فقط از مراکزی می‌توان استفاده کرد که توانایی رعایت شرایط بهداشتی را دارند، بسته‌های سفر بسیار محدود شده است. او در پاسخ به اینکه بهتر نبود باتوجه‌به نقاط سفید نقشه کرونایی کشور، بسته‌های سفر خلاقانه‌تری به نقاط کمترشناخته‌شده تهیه می‌شد، می‌گوید: به‌قطع می‌شود این کار را کرد، اما جاانداختن مقصد جدید در این اوضاع و با این وقت کم، کاری سخت است.
طرح سفر نوروزی دولت، برنامه‌ریزی برای 8درصد جامعه است
محمد ابراهیم لاریجانی، کارشناس گردشگری و مدیر سابق دفتر بازاریابی و تبلیغات وزارت گردشگری، توجه به 3نکته درباره مصوبه ستاد ملی مقابله با کرونا درباره سفرهای نوروزی را ضروری می‌داند. او با تکیه بر آمار 20میلیونی سفر نوروزی در سال‌های گذشته می‌گوید: اگر سفرهای نوروزی آزاد باشد، اوضاع اقتصادی و کرونا نهایت 30درصد از حجم سفرها می‌کاهد و ما دست‌کم 15میلیون مسافر نوروزی یا متقاضی سفر خواهیم داشت.
لاریجانی استفاده از مراکز اقامتی رسمی را فکر خوبی برای حمایت از صنعت گردشگری می‌داند که به‌دلیل رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی می‌تواند تضمین‌کننده سلامت مردم نیز باشد. اما معتقد است محدودکردن سفر به مراکز اقامتی رسمی، فقط برنامه‌ریزی برای 8درصد جامعه است: اگر فرض کنیم در نوروز همه مراکز اقامتی باز باشند، 500هزار تخت در ایران داریم، که عدد کمتر از این است، همچنین اگر میانگین سفر مردم را هم 3روز نظر بگیریم، با این تعداد تخت فوق 5/2میلیون نفر از مردم می‌توانند به سفر نوروزی بروند. وقتی برنامه‌ریزی سفر نوروزی را در دستورکار قرار می‌دهیم، نمی‌توانیم فقط برای یک ظرفیت محدود برنامه‌ریزی کنیم. مگر اینکه بگوییم ما با سفرهای نوروزی کاری نداریم و فقط یک برنامه‌ریزی محدود برای یک قشر خاص داریم، که من فکر می‌کنم وظیفه دولت‌ها این نباشد. دولت باید برای عموم مردم برنامه‌ریزی کنند تا دست‌کم 80درصد مردم بتوانند از آن استفاده کنند، اما این برنامه فعلی یک برنامه حداقلی در بهترین حالت برای 8درصد مردم است.
مراکز اقامتی متوازن در کشور توزیع نشده است
دومین نکته‌ای که این کارشناس گردشگری درباره مصوبه سفرهای نوروزی بیان می‌کند، بحث توزیع نامتوازن مراکز اقامتی رسمی در کشور است. به‌گفته لاریجانی مراکز اقامتی به‌طور دقیق در 31 استان کشور پراکنده نیست و نیمی از آن‌ها در مشهد قرار دارد. این موضوع موجب ازدحام جمعیت در شهرهایی چون مشهد، کیش ، شیراز و... می‌شود.
خسارت‌ها را چه کسی مدیریت می‌کند؟
سال گذشته که ما نمی‌دانستیم کرونا چه به روزمان می‌آورد، مردم تور رزرو کردند، بعد که سفرها ممنوع شد، دولت برای حمایت از مردم به آژانس‌ها گفت بدون گرفتن جریمه پول مردم را پس بدهید. اما امسال برعکس این سیاست اعلام شده، یعنی به مردم گفته شده است اگر شما هتل و تور رزرو کردید و خدایی‌نکرده وضعیت دوباره قرمز شد و موج چهارم راه افتاد و شما هتل و تور را لغو کردید، باید جریمه بدهید.
لاریجانی با اشاره به قانون امسال درباره خسارات‌ها، می‌گوید: وقتی هتلدار و آژانس‌دار از مردم پول می‌گیرد، آن را صرف پرداخت حقوق کارکنان، آب، برق و... می‌کند و برگرداندن پول برای هتلدار بسیار سخت است. یعنی یک وضعیت شکننده که هم مردم باید جریمه بدهند، هم هتلدار گرچه بخشی کوچک به‌عنوان جریمه کسر می‌کند، باید اصل پول را پس بدهد. بنابراین هردو باید خیلی بادقت رفتار کنند. برای این موضوع هم باید برنامه‌ریزی بشود که با چه برنامه‌ای می‌توانیم این ضررها را تعدیل و مدیریت کنیم.
مصوبه سفرهای نوروزی دولت، راهی میانه است
حامد بخشی، جامعه‌شناس و عضو هیئت‌علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد، از موافقان مصوبه سفرهای نوروزی دولت است و آن را راهی میانه برای جلوگیری از 2بحران بزرگ می‌داند. او می‌گوید: صنعت گردشگری پیشتاز صنایعی است که بیشترین ضرر را در این سال از کرونا متحمل شده است و ما شاهد ورشکستگی بخش چشمگیری از عناصر این صنعت بودیم. در یک بررسی همه‌جانبه نشانه‌هایی وجود دارد از اینکه صنعت گردشگری ما دارد از بین می‌رود. این مسئله جدی است و حتی اگر تداوم پیدا کند، می‌تواند تبعات اجتماعی‌سیاسی برای دولت داشته باشد.
به‌گفته بخشی، آنچه که اکنون از سوی دولت اعلام شده است، مجوز سفر نیست، محدودکردن سفر در حدی است که امکان نظارت داشته باشد. این جامعه‌شناس با اشاره به آمار پیمایش ملی می‌گوید: حدود 95درصد سفرهای داخلی شخصی است و کمتر از 5درصد سفرها با تور است. سفرهای حداکثری از نظر وزارت بهداشت می‌تواند به افزایش شیوع کرونا منجر شود و از نظر وزارت گردشگری به صنعت گردشگری کمکی نمی‌کند. بنابراین مصوبه اخیر دولت راهی میانه برای کمک به گردشگری و جلوگیری از شیوع کروناست.
تا این لحظه چه کسی درباره سفرهای نوروزی چه چیزی گفته است؟
* علی‌اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی: برای سفرهای نوروزی1400، 3نوع سفر در ستاد ملی مقابله با کرونا تصویب شده است. سفرهای نوع اول و دوم که در قالب تورهای گردشگری یا اقامت‌ها در محل‌های مجاز گردشگری برگزار می‌شود، مدیریت شده است. نوع سفری که موجب نگرانی ماست، سفرهای انبوه و بدون برنامه است.
* علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا: اگر روند نزولی کرونا ادامه پیدا کند و تعداد شهرهای آبی و زردمان افزایش یابد، می‌توانیم اجازه دهیم سفرهای نوع یک و 2 انجام شود. اما اگر درگیر خیز چهارم بشویم، همه این برنامه‌ریزی‌ها باطل می‌شود.
* سردار سیدکمال هادیانفر، رئیس پلیس راهور: ۲سناریو برای سفرهای نوروزی وجود دارد، نخستین فرض این است که وضعیت کرونا با شدت بیشتر بیماری باقی بماند یا با موج چهارم کرونا روبه‌رو شویم، در این صورت از ورود به شهرهای مسافرپذیر جلوگیری می‌شود. در سناریوی دوم، اگر فوتی‌های کرونا کم شود، آمادگی داریم مدیریت سفرهای نوروزی را مانند سال‌های گذشته انجام دهیم.
* دکتر مینو محرز، عضو کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا: در هیچ‌شرایطی نباید در تعطیلات عید زمینه و مقدمات سفر شهروندان را فراهم کرد. سفر در وضعیتی که گونه جهش‌یافته انگلیسی هم سر برداشته و در کل کشور چرخیده است، به قیمت جان هم‌وطنانمان تمام می‌شود.
* محمود واعظی، رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور: برای اینکه مردم از تعطیلات عید بهتر استفاده کنند، مقاصد هدف گردشگری را به تعداد بیشتری از استان‌های کشور توسعه می‌دهیم تا تراکم جمعیت در شمال، مشهد، اصفهان و شیراز کمتر شود.
