همشهری آنلاین - لیلاباقری: تا به حال فکر کردیم وقتی توی تونل‌های متروی تهران حرکت می‌کنیم، شاید در حال گذر از اولین محله‌های تهران باشیم؟ روستایی ناشناخته که فراریان را پناه می‌داد.

«معجم‌البلدان» یاقوت حموی کتابی‌ست که همزمان با حمله مغول به ایران نوشته شده است. او وقتی از چنگ مغول‌ها فرار می‌کرده به ری می‌رسد و از یکی از اهالی ری نقل قولی درباره تهران می‌کند و می‌گوید «مردم تهران به کرات علیه حاکم وقت عصیان می‌کنند و حاکم راهی جز مدارا با آنان ندارد. در این روستا هم دوازده محله است که هریک را با دیگری سر جنگ دارند. طهران دارای باغ‌های متداخل است که بناها را مشبک‌وار در میان خود دارند و این خود مانعی به وقت تهاجم است. اهالی آنجا با این وجود با گاوآهن و گاو کشت نمی‌کنند و این کار را با بیل انجام می‌دهند. چون بین خودشان دشمن زیاد دارند و می‌ترسند گاوهای یکی را دیگری به غارت برد.»

این روستا به‌خاطر موقعیت جغرافیایی خود در تقاطع مسیرهای مختلف تجاری و نظامی، نه فقط پناهگاه آشوب‌گران بود، بلکه پناهی بود برای کسانی که به هر دلیلی در خطر بودند. تهران، در سایه ری می‌زیست و بخشی از قریه‌های این شهر بزرگ و پرآوازه بود. ری هم با موقعیتی استراتژیک در تقاطع محورهای قم، خراسان، مازندران، قزوین، گیلان و ساوه، همواره در کانون توجه قدرت‌های سیاسی، تجاری و مذهبی قرار داشت. این شهر، به دلیل همین موقعیت خاص، شاهد تهاجم و حملات دشمنان بود؛ اما در دل این آشوب‌ها، این روستا، با مغاک‌ها و حفره‌های زیرزمینی‌اش، به پناهگاهی امن تبدیل شده بود.

خانه‌های زیرزمینی تهران، با مواضع طبیعی دشوار برای نفوذ، جان‌پناه کسانی بود که بالاخره از چیزی فرار می‌کردند. جز این در مسیر کاروان‌های بزرگ تجاری قرار داشت؛ کاروان‌هایی که گزینه‌ای خوب برای چپاول به حساب می‌آمدند. مردم گاهی به این کاروان‌ها حمله می‌کردند و اموال مسروقه را هم در دل همان حفره‌ها و گودال‌ها پنهان می‌کردند.

امروز، قطارهایی که در دل تونل‌های مترو می‌خزند، شاید ما را گاهی از میان آن روستای پر آشوب ببرند و تهرانِ دیروز هنوز در دل این مسیرهای زیرزمینی، گوشه‌هایی از بقایایش را حفظ کرده باشد. شاید ما، هر روز در مترو، بخشی از تاریخ تهران را سیر کنیم، بی اینکه بدانیم.