به گزارش خبرنگار تابناک از کرمان، هفته اخیر هفته جهانی ایمن‌سازی بود و بار دیگر اهمیت واکسیناسیون به عنوان یکی از موفق‌ترین مداخلات سلامت عمومی در جهان یادآوری شد. ایمن‌سازی، فرآیندی در دسترس و قابل اجرا برای همه انسان‌هاست و نقشی کلیدی در پیشگیری از بیماری‌های عفونی، کاهش مرگ‌ومیر نوزادان و ارتقای سلامت جامعه دارد.

نخستین موفقیت بزرگ واکسیناسیون به کشف واکسن آبله بازمی‌گردد؛ واکسنی که با ریشه‌کن کردن یکی از مرگبارترین بیماری‌های بشری، تاریخ سلامت جهان را تغییر داد. پس از آن، ده‌ها واکسن موثر دیگر علیه بیماری‌هایی چون دیفتری، سیاه‌سرفه، فلج اطفال، سرخک، و اخیراً کووید-۱۹ تولید شدند که جان میلیون‌ها نفر را نجات داده‌اند.

واکسن‌ها در ۵۰ سال اخیر به عنوان اصلی‌ترین مداخله برای کنترل بسیاری از بیماری‌های واگیر در جهان شهرت پیدا کرده اند. این واکسن‌ها در خانه‌های بهداشت، پایگاه‌ها و مراکز جامع سلامت به صورت رایگان و ایمن برای کودکان تزریق می‌شوند.

واکسن های کودکان از بدو تولد تا ۱۵ سالگی

این واکسن‌ها عبارتند از؛ واکسن پنتاوالان(پنجگانه) که از سال ۱۳۹۳ به برنامه واکسیناسیون کودکان اضافه شده است. این واکسن در ۲، ۴ و ۶ ماهگی به منظور پیشگیری از ۵ بیماری شامل دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، هپاتیت ب، هموفیلوس آنفولانزای تیپ ب به مقدار نیم میلی لیتر به صورت عضلانی تزریق می‌شود. این واکسن خطرات جدی بیماری‌های یاد شده را از کودکان دور کرده است. 

واکسن هپاتیت( HEPB)، ماهیت این واکسن آنتی ژن سطحی غیر زنده ویروس هپاتیت ب است. در بدو تولد به صورت جداگانه در ۲، ۴ و ۶ ماهگی در ترکیب با واکسنی به نام پنتاوالان به منظور پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های هپاتیت به صورت عضلانی تزریق می‌شود. مقدار آن در سن ۱۰ سال و کمتر مقدار نیم میلی لیتر و برای سن بالای ۱۰ سال یک میلی لیتر است. استفاده از این واکسن باعث کنترل جدی بیماری‌های واگیر شده است. 

واکسن ام ام آر(MMR)، این واکسن هم دارای ماهیت ویروس زنده ضعیف شده است. در ۱۲ و ۱۸ ماهگی به منظور پیشگیری از بیماری‌های سرخک، سرخجه و اوریون به مقدار نیم میلی لیتر به صورت زیر جلدی تزریق می‌شود. این سه بیماری مسری و قابلیت همه‌گیری دارد و با تزریق این واکسن در بیمار قابل پیشگیری است.

واکسن روتا ویروس، روتاویروس‌ ها شایع‌ترین عامل اسهال در کودکان زیر ۵ سال است. اخیراً این واکسن به برنامه واکسیناسیون کشور اضافه شده و ماهیت آن ویروس زنده ضعیف شده است. در ۲، ۴ و ۶ ماهگی به منظور پیشگیری از اسهال حاد به مقدار ۲ میلی لیتر به صورت خوراکی داده می‌شود. این واکسن نقش مهمی در پیشگیری از مرگ و میر کودکان دارد. 

واکسن فلج اطفال خوراکی(OPV) ماهیت این واکسن ویروس زنده ضعیف شده است که در بدو تولد، ۲، ۴، ۶ و ۱۸ ماهگی و همچنین ۶ سالگی به منظور پیشگیری از بیماری فلج اطفال به مقدار دو قطره داده می‌شود. 

واکسن پنوموکوک، این واکسن هم جدیداً به برنامه واکسیناسیون کودکان اضافه شده و ماهیت آن آنتی ژن‌های کپسول باکتری است. در ۲، ۴ و ۱۲ ماهگی به منظور پیشگیری از عفونت‌های پنوموکوک به مقدار نیم میلی لیتر و به صورت عضلانی تزریق می‌شود. کودکان با تزریق این واکسن نسبت به ابتلا به پنومونی و بدحالی و مرگ و میر ناشی از آن ایمن می‌شوند.

واکسن ثلاث یا سه گانه، این واکسن هم در ۱۸ ماهگی و ۶ سالگی به منظور پیشگیری از بیماری‌های دیفتری، کزاز و سیاه سرفه به مقدار نیم میلی لیتر به صورت عضلانی تزریق می‌شود. 

واکسن ب س ژ(BCG)، ماهیت این واکسن باکتری زنده ضعیف شده است که در بدو تولد به منظور پیشگیری از بیماری سل به مقدار نیم میلی لیتر به صورت داخل جلدی تزریق می‌شود. 

واکسن فلج اطفال تزریقی(IPV)، این واکسن هم ماهیت ویروس غیر فعال شده دارد و در ۴ و ۶ ماهگی به منظور پیشگیری از بیماری فلج اطفال به مقدار نیم میلی لیتر به صورت زیرجلدی یا عضلانی تزریق می‌شود.

ضرورت تزریق به‌موقع واکسن‌های دوران کودکی

واکسن‌های دوران کودکی باید طبق برنامه‌های دقیق و در زمان‌های تعیین‌شده تزریق شوند. تکرار این واکسن‌ها در فواصل مشخص، شرط تقویت کامل سیستم ایمنی و دستیابی به ایمنی پایدار در برابر بیماری‌هاست.

این در حالیست که در ماه‌های اخیر کمبود و تاخیر در تزریق واکسن‌های نوزادی در کرمان به نگرانی جدی مادران و خانواده‌ها تبدیل شده است. بطوریکه واکسن پنج‌گانه (پنتاوالان) که باید در سنین ۲، ۴ و ۶ ماهگی نوزاد تزریق شود، در چند نوبت با تأخیرهای قابل توجهی همراه بوده است و برخی مادران از تعویق چهارماهه در تزریق دوز دوم یا سوم واکسن فرزند خود خبر می‌دهند.

این وضعیت در حالی رخ می‌دهد که واکسن‌های نوزادی نقشی حیاتی در پیشگیری از بیماری‌های عفونی مانند دیفتری، سیاه‌سرفه، کزاز، هپاتیت ب و هموفیلوس آنفلوانزا تیپ ب دارند. 

افزایش مراجعات و نارضایتی مادران از نبود واکسن

مراجعات مکرر مادران به مراکز بهداشت، اغلب با پاسخ «واکسن موجود نیست» روبه‌رو شده و همین امر بر اضطراب و نارضایتی خانواده‌ها افزوده است. یکی از مادران کرمانی در گفت‌وگو با خبرنگار تابناک در کرمان اظهار کرد: فرزندم از ۶ تا ۱۰ ماهگی منتظر تزریق واکسن بود و هر بار می‌گفتند منتظر باشید. این تأخیر ما را واقعاً نگران کرده بود که در نهایت با چهار ماه تاخیر موفق به دریافت واکسن شدیم و نمی‌دانیم آیا فرزندمان در آینده با مشکلی مواجه می‌شود یا خیر؟!

پاسخ مسئولان دانشگاه علوم پزشکی کرمان به بحران کمبود واکسن

در پاسخ به این وضعیت، مسئولان دانشگاه علوم پزشکی کرمان اعلام کرده‌اند که کمبود اخیر ناشی از اختلال در توزیع سراسری واکسن بوده و تأمین آن انجام شده است. به گفته آن‌ها، پس از اخذ مجوزهای لازم از وزارت بهداشت، واکسن‌ها به‌زودی در مراکز استان توزیع خواهد شد.

با این حال، بسیاری از خانواده‌ها خواستار پاسخ‌گویی شفاف و برنامه‌ریزی دقیق وزارت بهداشت برای جلوگیری از تکرار این وضعیت هستند. تا زمان عادی شدن شرایط، تزریق به‌موقع و کامل واکسن‌ها همچنان یکی از دغدغه‌های اصلی والدین در استان کرمان به شمار می‌رود.

پیشنهاد واکسن‌های جایگزین و استفاده از سهمیه روستاها؛ راهکار یا بحران جدید؟

طبق بررسی‌های تابناک در کرمان، بدنبال کمبود واکسن‌های نوزادی به‌ویژه واکسن پنج‌گانه در این شهر، برخی مراکز بهداشتی شهری به والدین پیشنهاد کرده‌اند که از واکسن‌های جایگزین استفاده کنند یا برای دریافت واکسن به مراکز بهداشت روستایی مراجعه کرده و از سهمیه آن مناطق استفاده کنند.

این پیشنهادها در حالی ارائه می‌شود که بسیاری از خانواده‌ها، به‌ویژه ساکنان شهر کرمان، نگران ایمنی و اثربخشی واکسن‌های جایگزین هستند و تمایلی به استفاده از آن‌ها ندارند. همچنین مراجعه به مراکز روستایی برای خانواده‌های فاقد وسیله نقلیه یا نوزادان بیمار، عملاً ممکن نیست.

هشدار کارشناسان درباره تعویض نوع واکسن و تبعات آن

کارشناسان بهداشت هشدار می‌دهند که استفاده از واکسن‌های جایگزین، تنها باید با دستور و تأیید پزشک متخصص انجام شود و تعویض نوع واکسن می‌تواند عوارضی به‌دنبال داشته باشد. در عین حال، استفاده از سهمیه واکسن مناطق روستایی ممکن است برنامه واکسیناسیون آن مناطق را نیز مختل کند.

در حالی که مسئولان وعده داده‌اند که توزیع واکسن در روزهای آینده به وضعیت عادی بازخواهد گشت، نبود راهکار شفاف و رسمی، همچنان والدین را در شرایط بلاتکلیفی قرار داده است.

وعده رفع کمبود واکسن‌های نوزادی در کرمان از این هفته

بدنبال نگرانی‌های گسترده والدین نسبت به کمبود واکسن‌های نوزادی در استان کرمان، دکتر سعید صحبتی مدیر گروه بیماری‌های واگیر دانشگاه علوم پزشکی کرمان، در گفت و گو با خبرنگار تابناک در کرمان بیان کرد: مشکل کمبود واکسن در حال رفع شدن است.

وی با بیان اینکه این کمبود فقط مربوط به استان کرمان نبوده و در سطح کشور رخ داده است، خاطرنشان کرد: یک محموله جدید واکسن وارد کشور شده و هم‌اکنون در سردخانه وزارت بهداشت نگهداری می‌شود.

صحبتی تصریح کرد: این محموله از ابتدای هفته جاری به تدریج بین استان‌ها توزیع خواهد شد و شاهد بهبود شرایط خواهیم بود. به دنبال آن نیز محموله‌های بعدی وارد خواهد شد تا روند واکسیناسیون نوزادان طبق روال ادامه پیدا کند.

وی همچنین وجود شایعاتی مبنی بر اینکه اتباع افغانستانی باعث کاهش سهمیه واکسن شده‌اند را تکذیب و تاکید کرد: این تصور اشتباه است. کمبود واکسن ریشه در مسائل سراسری داشته و به همه استان‌ها مربوط است و هیچ ارتباطی میان واکسیناسیون اتباع و کمبود واکسن در کشور وجود ندارد.

به گزارش تابناک، با وعده مسئولان مبنی بر آغاز توزیع محموله جدید واکسن از همین هفته، امید است روند واکسیناسیون نوزادان در کرمان و سایر استان‌ها به حالت عادی بازگردد و نگرانی خانواده‌ها کاهش یابد.