به گزارش خبرنگار مهر، نشست خبری روز اسناد ملی و میراث مکتوب پیش از ظهر امروز یکشنبه چهاردهم اردیبهشت با حضور غلامرضا امیرخانی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی و علیرضا دباغی معاونت اسناد در آرشیو ملی برگزار شد.
دولتمردان و پژوهشگران هم با وظایف آرشیو ملی درست آشنا نیستند
غلامرضا امیرخانی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: روز نوزدهم اردیبهشت‌ماه به عنوان روز اسناد ملی نامگذاری شده است؛ تأسیس آرشیو ملی به سال ۱۳۴۹ مربوط می‌شود و از زمانی که در سال ۱۳۸۱ با ادغام با کتابخانه ملی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی فعالیتش را ادامه داد، در میان عامه مردم، کتابخانه ملی شناخته شده‌تر است؛ چون روزانه حدود هزار و ۵۰۰ نفر مراجعه‌کننده دارد، اما بخش آرشیو ملی به دلیل شیوه کارش که عموماً با سازمان‌های دولتی در ارتباط است، کمتر شناخته شده است. البته بنا داریم با فرهنگ‌سازی، اسناد و اهمیت آن برای جامعه بیشتر شناخته شود.
وی ادامه داد: عدم شناخت تنها محدود به عامه مردم نیست، حتی برخی از دولتمردان و پژوهشگران ما با وظایف اسناد ملی کمتر آشنا هستند. بخشی از این موضوع، به کم‌کاری خود سازمان در دو دهه گذشته مربوط می‌شود که می‌توان با فعال کردن گروه‌های دانشگاهی به ویژه گروه‌های تاریخ در حوزه معرفی اسناد ملی گام بهتری برداشت.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: برخی‌ها بر این باور هستند که کار اسناد ملی مربوط به نگهداری اسناد قدیمی است در حالی که این بخش تنها یک درصد از کار آرشیو ملی را تشکیل می‌دهد. وظیفه اصلی کار آرشیو به نگهداری اسناد اداری است که به مرور زمان بر حجم آن افزوده می‌شود.
امیرخانی گفت: شعار امسال روز اسناد ملی «اسناد ملی ایران، روایت ملتی ماندگار» است. چه بخواهیم و چه نخواهیم، اسناد بر همه شئونات هویتی ما سایه افکنده است. از جمله این موارد مهم می‌توان به روز خلیج فارس اشاره کرد که به اعتبار اسناد این اتفاق می‌افتد. تعصب ما بر این عنوان و اطمینان خاطر ما برای دفاع از این پهنه آبی با نام خلیج فارس، بر مبنای اسناد است. نقشه‌برداران و سیاحانی که از قرن شانزدهم میلادی به این منطقه آمدند، همگی در آثار خود از عنوان Persian Gulf و یا بحرالفارسی استفاده کرده‌اند.
برخی سازمان‌های دولتی در تحویل اسناد مقاومت می‌کنند
وی افزود: جمع‌آوری اسناد از سازمان‌های دولتی، مجموعه‌های شخصی و یا از مراکز و مجموعه‌های خارج از کشور، حفظ، نگهداری و سازماندهی آنها و اطلاع‌رسانی و اشاعه آن از وظایف سازمان به شمار می‌رود. این کار به روش‌های مختلف و با رعایت استانداردهای مشخص شده، انجام می‌شود که در نهایت، اطلاعات اسناد وارد بانک اطلاعاتی می‌شود. تلاش‌مان بر این است که کمترین محدودیت‌ها را در دسترسی به اسناد داشته باشیم. اسنادی که از زمان مقرر گذشته باشد، در رده‌بندی اسناد محرمانه قرار نمی‌گیرد و دسترسی به آن مشکل خاصی برای پژوهشگران ندارد.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پاسخ به این پرسش که تا چه اندازه با خلأ قانونی در زمینه اسناد مواجه هستیم، گفت: مهم‌ترین چالش در بحث اسناد، بحث قانون نیست. قانون در این زمینه مشخص و شفاف است. مهم‌ترین چالش در این حوزه این است که برخی از سازمان‌های دولتی هنوز به مرّ قانون عمل نمی‌کنند و در تحویل اسناد به آرشیو ملی مقاومت می‌کنند. حتی ما گاه با امحای خودسرانه اسناد این سازمان‌ها مواجه هستیم. برای رفع این چالش ما نیازمند فرهنگ‌سازی در سطح کشور یعنی ادارات کل استانها، شهرستان‌ها، بخشداری‌ها و فرمانداری‌ها هستیم تا حافظه اداری کشور در یک جا به نام اسناد ملی متمرکز شود.
وی با اشاره به عدم دسترسی به اسناد و امکان هک شدن آن گفت: خوشبختانه دسترسی‌ها در حال حاضر همانند گذشته است. در برهه‌ای این مشکلات وجود داشت، اما الآن پژوهشگران از هر کجای دنیا می‌توانند به این منابع دسترسی پیدا کنند. اسناد قدیمی که در آرشیو ملی نگهداری می‌شود، تماماً اسکن شده و در دسترس قرار دارد. برای استفاده از مابقی اسناد نیز پژوهشگران باید درخواست دهند و طبق درخواست آنها، اسناد مورد نیاز اسکن شده و در دسترس فرد قرار می‌گیرد.
میزان دیجیتال‌سازی در آرشیو ملی انگلستان، آمریکا و روسیه کمتر از ماست
امیرخانی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه چرا حجم کمی از اسناد کشور دیجیتال‌سازی شده است، گفت: میزان اسناد دیجیتال‌سازی شده در کتابخانه‌های بزرگ دنیا مانند آرشیو ملی انگلستان، مسکو و آمریکا خیلی کمتر از ماست. آنچه سند قدیمی در آرشیو نگهداری می‌شود، بر طبق اولویت همه اسکن شده است؛ یعنی از قدیمی‌ترین سند که برای دوره مغول و اواخر دهه هشتم است تا بخشی از پهلوی اول اسکن شده است و الآن به پهلوی دوم رسیده‌ایم.
وی با بیان اینکه هیچ آرشیو ملی در دنیا تمام اسناد خود را دیجیتال‌سازی نکرده است، ادامه داد: در این حوزه، سرویس‌دهی مناسب مهم است؛ به همین دلیل ما اسکن‌سازی را از قدیمی‌ترین اسناد شروع کردیم و از سوی دیگر، برای اینکه خلأیی برای کار پژوهشگران ایجاد نشود، براساس درخواست‌ها اسکن باقی اسناد را انجام و ارائه می‌کنیم.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه چرا کتابخانه ملی نسبت به حفظ اسناد فارسی در کشور هند وضعیت چندان مناسبی ندارند، گفت: بخشی از اسنادی که در آرشیو ملی دیگر کشورها نگهداری می‌شود، ممکن است به زبان فارسی و مرتبط با ایران باشد. اگر در جای رسمی نگهداری شود، ممکن است بتوانیم تبادلاتی انجام دهیم؛ مانند آنچه چند سال پیش در همکاری با آرشیو ملی فرانسه انجام شد. اما این را باید در نظر بگیریم که هرجا، ویژگی‌های خاص خود را دارد و هند هم از این جمله است.
در حوزه اسناد نیازمند مراودات دیپلماتیک هستیم
وی ادامه داد: زبان فارسی در دوره گورکانیان به مدت ۳۵۰ سال زبان رسمی کشور هند بوده است. در این مدت ده‌ها هزار کتاب به زبان فارسی در آنجا نوشته و استنساخ شد. همچنین زبان فارسی در این دوره تاریخی، زبان دیوانی نیز بوده است و مکاتبات اداری به این زبان صورت می‌گرفت که حتی می‌توان ردپایی از آن را تا اواخر قرن بیستم میلادی نیز دید. اما با تلاش‌های استعمارگرانه انگلستان، فارسی‌زدایی در این کشور صورت گرفت و الان هم به شدت این قضیه ادامه دارد.
امیرخانی گفت: حتی برخی از دولتمردان هند دوست ندارند که نمادی از فارسی را ببینند. طبیعی است در این شرایط و با در نظر گرفتن وضعیت آب و هوایی کشور هند، اهمیتی که باید به اسناد فارسی داده شود، نمی‌شود. در حوزه نسخه‌های خطی تلاش‌هایی برای حفظ و دیجیتال‌سازی آنها صورت گرفته اما در حوزه اسناد جای کار بسیار است و نیازمند مراودات دیپلماتیک برای ورود به این حوزه هستیم.
از ۱۳۱۶ تا امروز چیزی از میراث مکتوب از بین نرفته است
وی با اشاره به برخی شایعات درباره امحای برخی اسناد گفت: نه در آرشیو ملی و نه در کتابخانه ملی از روز افتتاح از سال ۱۳۱۶ تاکنون چیزی که مربوط به میراث مکتوب باشد، از بین نرفته است. به عنوان نمونه، در حال حاضر تمام اسناد مربوط به انقلاب، اعم از اعلامیه‌ها، اسناد مربوط به ضد انقلاب، شب‌نامه‌ها و … همگی در کتابخانه ملی نگهداری می‌شود.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: دیپلماسی فرهنگی از محورهای اصلی مدیریت حاضر سازمان است و با همکاری وزارت امور خارجه اقدامات خوبی در این مدت در این راستا صورت گرفته است که از جمله این موارد می‌توان به همکاری با کشور پرتغال اشاره کرد. همچنین قرار است در همکاری با سفارت نوروژ بزرگداشت هنریک ایبسن و در همکاری با روسیه بزرگداشت پوشکین در تهران و نظامی در مسکو برگزار شود.
وی با اشاره به استفاده از هوش مصنوعی در بخش اسناد گفت: در معاونت پژوهش کتابخانه کارهای خوبی در این زمینه صورت گرفته و در حال حاضر در مسیر استفاده از این ظرفیت در بخش پایان‌نامه‌ها هستیم. اما در بخش اسناد به دلایلی از جمله امکان خطا، هنوز امکان استفاده از آن وجود ندارد.
امیرخانی در پاسخ به خبرنگار مهر مبنی بر اینکه چه اقدامات شاخصی در سی و ششمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران انجام خواهد شد، گفت: در نمایشگاه کتاب با تعدادی آثار حضور خواهیم داشت. نمایش اسناد در غرفه سازمان اسناد و کتابخانه ملی از دیگر برنامه‌های‌مان در نمایشگاه کتاب است که در این زمینه ۱۵ سند ویژه نمایش داده می‌شود.
همایش اسناد ملی ۲۲ اردیبهشت برگزار می‌شود
در ادامه علیرضا دباغی معاونت اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی به ارائه توضیحاتی درباره برنامه‌های طراحی شده برای روز ملی اسناد اشاره کرد و گفت: ما هفته جاری را هفته اسناد ملی نامگذاری کردیم. به همین مناسبت قرار است چهار نشست تخصصی با حضور پژوهشگران و کارشناسان برگزار شود. در روز بیستم اردیبهشت‌ماه که با شعار «اسناد الکترونیک پشتوانه اسناد ملی» نامگذاری شده است، نشستی با عنوان ساماندهی اسناد الکترونیک در چهارچوب اسناد ملی برگزار خواهد شد. در روز ۲۱ اردیبهشت ماه نیز نشستی تحت عنوان «فرصت‌ها و چالش‌های اسناد الکترونیکی از اتوماسیون تا دسترسی» برگزار می‌شود. برای روز بیست و سوم اردیبهشت‌ماه نیز نشست «استانداردهای فراداده‌ای زبان مشترک حافظه ملی بررسی ملاحظات استاندارد توصیف آرشیوی در تدوین فراداده‌های ضروری برای تولید نگهداری و تعیین تکلیف اسناد و سوابق الکترونیکی» در نظر گرفته شده است. همچنین در ۲۴ اردیبهشت‌ماه با شعار حفاظت از اسناد ملی حافظت از سرمایه ملی، نشست حفاظت از اسناد الکترونیکی برگزار خواهد شد.
وی افزود: همایش اسناد ملی با حضور اهالی آرشیو، تعدادی از مسئولان و پژوهشگران روز ۲۲ اردیبهشت برگزار می‌شود.
