به گزارش خبرآنلاین به نقل از ایرنا، تنش های اخیر میان هند و پاکستان بار دیگر منطقه حساس جنوب آسیا را در آستانه بحرانی جدید قرار داده است. جرقه این بحران با حمله‌ای در منطقه پهلگام در تاریخ ۲ اردیبهشت (۲۲ آوریل ۲۰۲۵) زده شد؛ حادثه‌ای که در آن ۲۶ نفر عمدتاً گردشگران جان خود را از دست دادند. این حادثه نه تنها واکنش تند افکار عمومی هند را در پی داشت، بلکه مقام های دهلی نو را بر آن داشت تا با اتخاذ تدابیر شدید، موضع سخت تری در قبال اسلام‌آباد اتخاذ کنند.

در واکنش به این حمله، دولت هند بی‌درنگ پاکستان را به حمایت از گروه های تروریستی فرامرزی متهم کرد. در نتیجه، تصمیماتی از جمله تعلیق معاهده آب، اخراج دیپلمات های پاکستانی، بستن مرزها و تشدید تدابیر امنیتی در امتداد خط کنترل (LoC) به اجرا درآمد. این اقدامات موجب واکنش متقابل اسلام‌آباد شد؛ از جمله بستن حریم هوایی بر روی پروازهای هندی، بستن مرز زمینی و توقف کامل روابط تجاری با هند. تشدید این تنش ها در نهایت به درگیری های پراکنده و نگران کننده در مناطق مرزی دامن زد.

در چنین شرایطی، جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر روابط دوستانه و متوازن خود با هر دو کشور، آمادگی اش را برای ایفای نقش میانجی اعلام کرد. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران در تماس تلفنی با سناتور محمد اسحاق دار، همتای پاکستانی خود، ضمن محکوم کردن حوادث تروریستی، بر لزوم خویشتنداری دو طرف تأکید کرد. این موضع گیری ایران با استقبال مقام های پاکستانی مواجه شد و نخست وزیر پاکستان نیز همزمان از پیشنهاد تهران برای میانجی گری قدردانی کرد.

ایران تلاش دارد با بهره گیری از تجربیات دیپلماتیک خود در حل وفصل بحران های منطقه ای، از جمله در افغانستان، سوریه و عراق، بستری برای گفت وگو و کاهش تنش میان دو قدرت هسته ای جنوب آسیا فراهم کند. روابط مستمر تهران با دهلی نو در حوزه انرژی، ترانزیت و همکاری های اقتصادی و همچنین ارتباطات سنتی و فرهنگی با پاکستان، جمهوری اسلامی را در موقعیتی قرار داده که بتواند به عنوان یک میانجی بی طرف ایفای نقش کند.

از سوی دیگر دکتر مسعود پزشکیان رئیس جمهوری اسلامی ایران، نیز در گفت وگوی تلفنی با شهباز شریف نخست وزیر پاکستان ضمن تأکید بر ضرورت مبارزه مشترک با تروریسم و حفظ ثبات منطقه ای، آمادگی کامل جمهوری اسلامی ایران را برای همکاری در مسیر کاهش تنش ها اعلام کرد. او ضمن محکوم کردن قاطع حملات تروریستی، هشدار داد که این اقدام ها نه تنها جان افراد بی گناه را می گیرد، بلکه می تواند به ایجاد شکاف های عمیق تر میان ملت های منطقه بینجامد. رئیس جمهوری ایران همچنین با نخست وزیر هند تلفنی گفت‌وگو انجام داد.

با توجه به پیچیدگی روابط میان هند و پاکستان و حساسیت های امنیتی در جنوب آسیا، تلاش های ایران می تواند به عنوان یک ابتکار عمل صلح آمیز مورد توجه قرار گیرد. هرچند این مسیر با چالش هایی نظیر بی اعتمادی تاریخی و رقابت های منطقه ای روبه رو است، اما تجربه، موقعیت ژئوپلیتیکی و روابط متوازن ایران با طرفین، می تواند تهران را به بازیگری کلیدی در کاستن از تنش ها و پیشگیری از تشدید بحران بدل کند.

سابقه طولانی خصومت و بی اعتمادی میان دهلی نو و اسلام آباد، در کنار رقابت های منطقه ای و حضور قدرت های بین المللی، باعث شده است که یافتن راه حلی دیپلماتیک برای اختلافات میان این دو کشور بسیار دشوار باشد. در این میان، ورود کشوری با جایگاه ژئوپلیتیکی ویژه و روابط متوازن با هر دو طرف می تواند به عنوان یک میانجی مؤثر مورد توجه قرار گیرد.

در همین راستا، ایران در بحران اخیر میان هند و پاکستان نیز با اتخاذ رویکردی فعال وارد عرصه شد و گام هایی عملی برای کاهش تنش ها برداشت.

دولتمردان ایران از جمله ریاست جمهوری و وزیر امور خارجه آمادگی کشورمان را برای میانجی گری بین هند و پاکستان اعلام کرده اند. این اعلام آمادگی نه تنها نشان دهنده تعهد ایران به صلح و ثبات در منطقه است، بلکه پیام روشنی به جامعه بین المللی در خصوص نقش سازنده ایران در تحولات منطقه ای می فرستد. استقبال مقام های پاکستانی از این پیشنهاد نیز بیانگر اعتماد متقابل میان دو کشور و اعتبار نقش ایران در منطقه است.

گفت وگو با طرفین

ایران با بهره گیری از کانال های دیپلماتیک، از طریق تماس های تلفنی و دیدارهای رسمی با مقام های هند و پاکستان، در تلاش است فضای گفت وگو و تعامل میان طرفین را احیا کند.

در این چارچوب، وزیر امور خارجه ایران، در گفت وگوی تلفنی با رئیس دستگاه دیپلماسی پاکستان، بر لزوم خویشتنداری تأکید کرده است. همچنین، رئیس جمهوری ایران، در تماس با نخست وزیر پاکستان، ضمن محکوم کردن حمله تروریستی، از آمادگی ایران برای تسهیل گفت وگو میان طرفین خبر داد.

محکوم کردن تروریسم

یکی از محورهای کلیدی در موضع گیری ایران، محکومیت قاطع اقدامات تروریستی است. رئیس جمهوری ایران، ضمن ابراز همدردی با قربانیان حملات اخیر، تأکید کرده که تروریسم ابزاری برای تفرقه افکنی در منطقه است و باید به طور مشترک با آن مقابله شود. این موضع اصولی ایران می تواند اعتماد هر دو طرف درگیر را نسبت به بی طرفی و مسئولیت پذیری تهران افزایش دهد.

تأکید بر روابط دوستانه

ایران همواره در تعامل با هند و پاکستان بر روابط دوستانه و احترام متقابل تأکید داشته است. دکتر پزشکیان در گفت وگوهای اخیر خود، روابط دیرینه با هند و تعاملات برادرانه با پاکستان را مورد اشاره قرار داد و چنین تعبیری، زمینه ساز تقویت تعاملات دو کشور در سطوح مختلف خواهد بود.

هم زمان، ایران با هند نیز دارای پیوندهای اقتصادی و فرهنگی مهمی است که می تواند نقش ایران را به عنوان میانجی تسهیل کند.

پیشنهاد کمک برای رفع سوء تفاهم‌ها

ایران به طور رسمی اعلام کرده که آماده است در هر سطحی برای کاهش تنش و رفع سوءتفاهم ها میان دو کشور گام بردارد. این پیشنهاد، نشانه ای از حسن نیت ایران در حمایت از حل وفصل مسالمت آمیز اختلافات منطقه ای است. تهران بارها تأکید کرده که تنها از طریق گفت وگو و تفاهم می توان به راه حلی پایدار دست یافت.

قدردانی از تلاش های صلح جویانه ایران

موضع گیری مثبت مقام های پاکستانی نسبت به تلاش های ایران نیز حائز اهمیت است. شهباز شریف در اظهاراتی صریح از نقش سازنده ایران قدردانی کرد و آن را نشانه ای از همدلی منطقه ای و رویکردی مبتنی بر همکاری دانست.

این قدردانی نه تنها اعتماد دوجانبه را تقویت می کند، بلکه می تواند دیگر کشورها را نیز به حمایت از ابتکار صلح ایران ترغیب کند.

چالش های پیش‌رو

میانجی گری ایران در مناقشه پیچیده و دیرینه بین هند و پاکستان با چالش هایی روبه رو است که ریشه در ساختارهای تاریخی، رقابت های ژئوپلیتیکی و تضاد منافع بازیگران منطقه ای دارد.

نخستین مانع جدی، بی اعتمادی عمیق میان دهلی نو و اسلام‌آباد است که ناشی از دهه ها درگیری های مرزی، جنگ های تمام عیار، و اختلافات بنیادین بر سر منطقه کشمیر است.

این بی اعتمادی سبب می شود که هرگونه پیشنهاد خارجی برای میانجی گری با احتیاط یا حتی بدبینی نگریسته شود. هند به طور سنتی با هر نوع میانجی گری خارجی در مناقشات خود با پاکستان مخالفت کرده است و آن را دخالت در امور داخلی خود می داند.

در این میان، حضور و دخالت بازیگران رقیب ایران در منطقه نیز یک چالش جدی دیگر برای نقش آفرینی تهران است. برخی کشورهای منطقه با توجه به روابط مستحکم خود با پاکستان، تلاش کرده‌اند تا خود را به عنوان میانجی معرفی کنند، که این امر ممکن است رویکردهای رقیب و حتی متضاد در روند میانجی گری ایجاد کند.

نزدیکی هند به ایالات متحده آمریکا و رژیم اسرائیل نیز یک مؤلفه مهم برای هرگونه اثرگذاری بر ابتکارات دیپلماتیک ایران در این مناقشه محسوب می شود. واشنگتن و دهلی نو در سال های اخیر روابط راهبردی خود را در حوزه های امنیتی، اقتصادی و تکنولوژیک گسترش داده اند.

عضویت هند در چارچوب های امنیتی همچون «کواد» که با حضور آمریکا، ژاپن و استرالیا برای مهار نفوذ چین طراحی شده است، به طور قطع از نگاه ایران پوشیده نخواهد بود.

با این حال ایران همواره تلاش کرده است مواضع متوازن در قبال هند و پاکستان اتخاذ کند. با وجود تمامی این چالش ها، نقش آفرینی تهران در کاهش تنش میان دو کشور هسته ای جنوب آسیا از اهمیت بسزایی برخوردار است.

تجربه دیپلماتیک ایران در بحران های منطقه ای، نفوذ نسبی در هر دو پایتخت، و توانایی آن در ارائه راهکارهای دیپلماتیک چندجانبه، فرصت هایی برای تأثیرگذاری فراهم می آورد. هرچند تحقق صلح پایدار در گرو اراده واقعی طرفین مناقشه است، اما ابتکار عمل ایران می تواند به عنوان یکی از صداهای عقلانیت در فضای پرتنش منطقه عمل کند و زمینه ساز گفت وگوهای بیشتر میان بازیگران اصلی شود.

با وجود تلاش های ایران، چالش ها و موانعی نیز در مسیر میانجی گری وجود دارد. از جمله این چالش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

اختلافات بین هند و پاکستان ریشه دار و پیچیده است و حل آن نیازمند زمان و تلاش فراوان است. سطح اعتماد بین دو کشور پایین است و این امر، تلاش های میانجی گرانه را دشوار می کند. برخی از کشورهای خارجی نیز در این مناقشات دخالت دارند و این امر، اوضاع را پیچیده تر می کند.

اتهام های متقابل: مقام های هندی، پاکستان را به دست داشتن در حمله به گردشگران در کشمیر متهم کرده اند. پاکستان نیز این اتهام ها را رد کرده و آمادگی خود را برای همکاری در تحقیقات شفاف و بی‌طرفانه اعلام کرده است.

اهمیت ورود ایران به مناقشات هند و پاکستان به عنوان میانجی

جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از بازیگران اصلی و قدرت های برتر در آسیا و با توجه به سطح اشتراکات فرهنگی بالا با هر دو کشور هند و پاکستان می تواند به عنوان یک میانجی اصلی در کاهش سطح تنش میان دهلی نو و اسلام آباد ایفای نقش کند.

ایران با توجه به روابط تاریخی، فرهنگی و مذهبی با هر دو کشور و همچنین موقعیت ژئوپلیتیکی خود، می تواند نقش مؤثری در کاهش تنش ها ایفا کند. سابقه میانجی گری ایران در مسائل منطقه ای، از جمله در روابط با افغانستان و عراق، نشان دهنده ظرفیت تهران در تسهیل گفت وگوهای دیپلماتیک است.

در بحران اخیر کشمیر، ایران با اعلام آمادگی برای میانجی گری میان هند و پاکستان، بار دیگر نقش خود را به عنوان بازیگری مسئول و متوازن در منطقه نشان داد.

ایران در گذشته نیز در بحران های منطقه ای نقش میانجی گر را ایفا کرده است. برای مثال، در مناقشه قره باغ، ایران با ارائه پیشنهادات صلح آمیز و تلاش برای کاهش تنش ها، توانست نقش مثبتی ایفا کند. همچنین، در بحران تاجیکستان، ایران با برگزاری مذاکرات صلح و حمایت از روند آشتی ملی، به بازگشت ثبات به این کشور کمک کرد. این تجارب نشان می دهد که ایران توانایی و تجربه لازم برای میانجی گری در مناقشات منطقه ای را دارد.

روابط اقتصادی و استراتژیک ایران با هر دو کشور نیز می تواند به عنوان ابزاری برای تقویت نقش میانجی گری مورد استفاده قرار گیرد. برای مثال، پروژه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال ـ جنوب (INTC) که ایران، هند و روسیه در آن همکاری دارند، می تواند زمینه ساز همکاری های بیشتر و کاهش تنش ها باشد. همچنین، توسعه بندر چابهار با مشارکت هند و افغانستان، نشان دهنده اهمیت ایران در تأمین منافع اقتصادی منطقه است.

نقش ایران به عنوان میانجی در بحران کشمیر و تنش های هند و پاکستان، نه تنها به کاهش تنش ها کمک می کند، بلکه می تواند زمینه ساز تقویت همکاری های منطقه ای و بازگشت ثبات به جنوب آسیا باشد.

در این میان جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از ممیزات خاص خود می تواند نقش تاثیرگذارتر و پررنگ تری در کاهش سطح تنش و همچنین عادی سازی روابط میان هند و پاکستان ایفا کند. از جمله این ممیزات ویژه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• روابط حسنه با هر دو کشور: ایران با هر دو کشور هند و پاکستان روابط دوستانه و نزدیکی دارد و این امر، جایگاه ویژه ای به ایران برای ایفای نقش میانجی گر می دهد.

• موقعیت ژئوپلیتیک: ایران به دلیل موقعیت استراتژیک خود و همجواری با هر دو کشور، می تواند به عنوان یک پل ارتباطی بین آن ها عمل و زمینه را برای گفت وگو و مذاکره فراهم کند.

• تلاش برای صلح و ثبات منطقه ای: ایران همواره بر ضرورت حفظ صلح و ثبات در منطقه تأکید داشته و معتقد است که حل مناقشات از طریق مسالمت آمیز و دیپلماتیک، به نفع همه کشورهای منطقه است.

تداوم تلاش های ایران برای میانجی گری، استفاده از ظرفیت های دیپلماتیک و تأکید بر حل مسالمت آمیز اختلافات، می تواند زمینه را برای تعامل و مذاکره بین هند و پاکستان فراهم کند.

دکتر پزشکیان نیز بر اهمیت تقویت همکاری های علمی، اقتصادی و فرهنگی در میان کشورهای اسلامی تأکید کرده و گفته است که این همکاری ها می تواند به توسعه پایدار و رفاه ملت های منطقه کمک کند.

ایران با اتخاذ رویکردی متوازن و تأکید بر ضرورت حل اختلافات از طریق دیپلماتیک، می تواند به عنوان یک میانجی گر مورد اعتماد، به کاهش تنش ها میان هند و پاکستان کمک کند.

نقش ایران، به ویژه در شرایطی که منطقه با چالش های امنیتی متعددی روبرو است، از اهمیت بسزایی برخوردار است. پاکستان نیز از تلاش های ایران برای صلح در منطقه استقبال می کند و این امر، زمینه را برای همکاری های بیشتر در جهت کاهش تنش ها و ایجاد ثبات فراهم خواهد کرد.

315 315