به گزارش خبرگزاری مهر، بنیاد ملی علم ایران در چارچوب برنامه‌های راهبردی خود در سال ۱۴۰۳ توانست گام مؤثری در موضوع رشد تولیدات علمی و پژوهشی و رفع نیازهای اولویت‌دار پژوهشی کشور بردارد. این بنیاد برای سال جاری نیز مجموعه‌ای از اقدامات جامع در حوزه‌های پژوهش، حل مسائل اولویت‌دار کشور، همکاری‌های بین‌المللی، ترویج علم و حمایت از علوم انسانی و اجتماعی را در دستور کار قرار داده است.
حرکت در مسیر مرجعیت علمی و رفع نیازهای اولویت‌دار
بنیاد ملی علم ایران به عنوان یکی از نهادهای کلیدی در نظام سیاست‌گذاری و حمایت از تحقیقات علمی، مأموریت خود را در سه حوزه راهبردی تعریف کرده است؛ نخستین حوزه، حمایت از پژوهش‌هایی است که با هدف دستیابی کشور به مرجعیت علمی در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی انجام می‌گیرند.
دومین حوزه بر هدایت پژوهش‌ها به سوی حل مسائل و چالش‌های اولویت‌دار کشور متمرکز است، به‌طوری‌که علم و فناوری بتواند نقش مستقیمی در بهبود زندگی مردم و توسعه ملی ایفا کند. سومین حوزه اما به تقویت زیرساخت‌های پژوهشی کشور اختصاص دارد؛ زیرساخت‌هایی که پایه و اساس تولید علم، فناوری و نوآوری در کشور را تشکیل می‌دهند.
در راستای تحقق این مأموریت‌ها، بنیاد ملی علم ایران با طراحی و اجرای سازوکارهای حمایتی متنوع، کوشیده بستری مناسب برای مشارکت گسترده دانشگاهیان، پژوهشگران و مراکز علمی فراهم کند.
این بنیاد، همچنین تلاش کرده است تا با هدایت هدفمند طرح‌های پژوهشی، منابع مالی و انسانی را در جهت تحقق اهداف کلان ملی و اسناد بالادستی مانند نقشه جامع علمی کشور به‌کار ببندد.
برنامه‌های سال ۱۴۰۴
بنیاد ملی علم ایران، در ادامه مسیر توسعه علمی کشور و با هدف ارتقای جایگاه جمهوری اسلامی در تولید علم، تحقق مرجعیت علمی کشور، حمایت از پژوهش‌های کاربردی و تقاضامحور، برنامه‌های سال ۱۴۰۴ خود را اعلام کرد.
برنامه‌های این مجموعه، در سال ۱۴۰۴ با رویکرد مسأله‌محور و در پاسخ به نیازهای راهبردی کشور طراحی شده‌اند، این برنامه‌ها در تعامل نزدیک با نهادهای اجرایی، صنایع و سیاست‌گذاران تدوین شده و شامل فراخوان‌های موضوعی در حوزه‌هایی نظیر امنیت غذایی، انرژی، سلامت، محیط‌زیست و فناوری‌های نوظهور هستند.
انتشار ۴۶ فراخوان پژوهشی در سال ۱۴۰۴
طبق این برنامه‌ریزی، در سال ۱۴۰۴ مجموعا ۴۶ فراخوان پژوهشی که در چهار فصل سال، از سوی گروه‌های تخصصی بنیاد منتشر خواهد شد؛ این فراخوان‌ها با رویکرد حل مسائل اولویت‌دار کشور و بهبود زنجیره علم، فناوری و نوآوری طراحی شده‌اند. اعلام منظم چهار فراخوان در هر ماه و افزایش سهم علوم‌انسانی در فراخوان‌ها در دستور کار بنیاد ملی علم ایران قرار دارد.
بنیاد ملی علم ایران در سال جاری بسته تحولی خود را با تمرکز بر حل مسائل اولویت‌دار کشور، توسعه پژوهش‌های مرزدانش، گسترش همکاری‌های علمی بین‌المللی، حمایت هدفمند از علوم انسانی و اجتماعی و ترویج علم در جامعه اجرایی می‌کند.
حل مسائل اولویت‌دار به کمک دانشگاه‌ها
در راستای حل مسائل اولویت‌دار کشور، دو مرکز هدایت و راهبری مسئله‌محور (مهر) راه‌اندازی و از دو مرکز علمی پیشران در سطح ملی حمایت می‌شود.
همچنین مأموریت‌های استانی و منطقه‌ای به دانشگاه‌ها واگذار و ۸۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای این موضوع اختصاص می‌یابد. در این چارچوب، ۲۰ طرح پژوهشی نیز متناسب با نیاز شرکت‌های دانش‌بنیان مورد حمایت قرار می‌گیرند.
در محور توسعه علمی و پیشبرد مرزهای دانش، ۱۰ کرسی پژوهشی و ۲۰ گرنت ویژه علوم پایه اعطا و ۱۰ خوشه پژوهشی چندرشته‌ای با محوریت علوم پایه شکل می‌گیرد. علاوه بر این، ۲۰ طرح پژوهشی در مرز دانش جهانی و تولید محصولات نوظهور مورد حمایت قرار خواهد گرفت.
پژوهش در فناوری‌های پیشرفته
برای حمایت از تحقیقات در حوزه‌های کوانتوم، هوش مصنوعی، مواد، نانو، میکرو و زیست‌فناوری، ۱۵۰۰ میلیارد ریال بودجه اختصاص یافته است. همچنین از ۵۰ رساله دکتری در حوزه‌های پیشرو مانند امنیت سایبری، پلاسما، انرژی‌های تجدیدپذیر، نانوالکترونیک و کرایوژنیک حمایت ویژه صورت خواهد گرفت.
ارتقای همکاری‌های بین‌المللی با تعریف طرح‌های پژوهشی مشترک
در حوزه همکاری‌های علمی بین‌المللی، از ۴۰ طرح پژوهشی مشترک با همکاری بنیادهای علمی چین، روسیه و ترکیه حمایت می‌شود. همچنین ۱۰ فرصت پژوهشی در مقاطع پسادکتری، دکتری و مطالعاتی در قالب همکاری با مؤسسه بین‌المللی تحلیل سامانه‌های کاربردی (IIASA) فراهم خواهد شد.
در بخش ترویج علم، ۵۰ طرح پژوهشی، رساله و فرصت پسادکتری با محوریت روش‌های نوآورانه ترویج علم مورد حمایت قرار می‌گیرند و ۱۲ رویداد «شب علم» در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور برگزار می‌شود.
توجه به پژوهش‌های علوم انسانی و دینی
در راستای حمایت هدفمند از علوم انسانی، اجتماعی و دینی، پنج خوشه پژوهشی چندرشته‌ای در این حوزه‌ها شکل گرفته است. همچنین ۳۰ طرح پژوهشی در قالب برنامه جامع علوم انسانی، اجتماعی و هنر و ۳۰ طرح پژوهشی دیگر در حوزه علوم دینی و معارف اسلامی مورد حمایت قرار می‌گیرد.
تحول در سازوکارهای ارزیابی و اطلاع‌رسانی
در بخش اقدامات ساختاری و تکمیلی، زمان تصویب طرح‌ها کاهش یافته، کاربرگ‌های داوری اصلاح شده و داوری دومرحله‌ای برای برخی فراخوان‌ها اعمال شده است. استفاده از ظرفیت داوران ایرانی مقیم خارج از کشور امکان‌پذیر شده و سامانه‌ای برای دریافت پیشنهادات پژوهشگران راه‌اندازی شده است. همچنین اطلاع‌رسانی گسترده درباره دستاوردهای پژوهشگران در دستور کار قرار گرفته است.
در سال ۱۴۰۳، بنیاد موفق شد طی چهار فصل سال، ۲۴ فراخوان پژوهشی در موضوعات مختلف منتشر کند. این فراخوان‌ها با استقبال گسترده‌ای از سوی جامعه دانشگاهی و پژوهشی کشور مواجه شد، به‌گونه‌ای که مجموعا بالغ بر ۵۰۰۰ طرح پژوهشی از دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی به بنیاد ارسال شد.
پس از انجام فرآیندهای داوری علمی، بررسی کارشناسی و ارزیابی‌های تخصصی، تعداد ۱۶۱۵ طرح به تصویب رسید که برای اجرای آن‌ها مجموعا مبلغ ۴۳۰۰ میلیارد ریال اختصاص یافته است.
مشارکت تمام استان‌های کشور
یکی از نکات قابل‌توجه در این زمینه، گستردگی جغرافیایی مشارکت مراکز علمی کشور در فراخوان‌های بنیاد بوده است. بر اساس گزارش منتشرشده، بیش از ۳۶۰ دانشگاه و پژوهشگاه از ۳۱ استان کشور در این فراخوان‌ها شرکت داشته‌اند.
این موضوع بیانگر توزیع متوازن فرصت‌های تحقیقاتی و افزایش دسترسی نهادهای علمی به منابع حمایتی بنیاد است که می‌تواند به تعمیق عدالت علمی و ارتقاء ظرفیت پژوهشی در سراسر کشور منجر شود.
برگزاری شب و روز علم
در کنار حمایت‌های مالی از طرح‌های پژوهشی، بنیاد ملی علم ایران طی سال گذشته به اجرای برنامه‌ها و رویدادهای علمی-ترویجی متعددی نیز اهتمام ورزیده است؛ از جمله این اقدامات می‌توان به برگزاری مجموعه رویدادهای «شب‌های علم» در دانشگاه‌های معتبر کشور اشاره کرد که با هدف ارتقا تعاملات علمی، تبادل ایده‌ها و ترویج فرهنگ پژوهش میان استادان، دانشجویان و عموم مردم برگزار شد.
همچنین، بنیاد در سال ۱۴۰۳ به مناسبت «روز علوم پایه» و «روز علوم انسانی» مراسم مختلفی را برگزار کرد که در آن‌ها ضمن بزرگداشت جایگاه این شاخه‌های علمی، از پژوهشگران برجسته تقدیر به عمل آمد و مباحث راهبردی مرتبط با این حوزه‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
معرفی و حمایت از سرآمدان علمی کشور
از دیگر اقدامات شاخص بنیاد در حوزه ترویج علم و گفتمان‌سازی علمی، می‌توان به برگزاری رویداد سالانه «سرآمدان علمی ایران» توسط این بنیاد اشاره کرد که محلی برای گردهمایی برجسته‌ترین پژوهشگران، سیاست‌گذاران و ذی‌نفعان عرصه علم و فناوری کشور بود.
همکاری‌های بین‌المللی
در عرصه بین‌المللی نیز بنیاد گام‌هایی مؤثر در جهت تعاملات علمی و توسعه همکاری‌های مشترک با نهادهای علمی خارجی برداشته است.
در این راستا، طی سال گذشته تعدادی از پژوهشگران ایرانی برای همکاری با مؤسسه بین‌المللی تحلیل سامانه‌های کاربردی (IIASA) مستقر در کشور اتریش، در قالب فرصت مطالعاتی اعزام شدند. این تعاملات بین‌المللی نقش مهمی در ارتقاء سطح علمی کشور، آشنایی با تجربیات جهانی و توسعه شبکه‌های علمی جهانی ایفا می‌کند.
چشم‌انداز بنیاد در سال پیشرو، ادامه مسیر تحول، نوآوری در سازوکارهای حمایتی، و ارتقاء سطح تعامل با جامعه علمی کشور است. بنیاد ملی علم ایران بر آن است تا با گسترش دامنه فعالیت‌ها، تقویت زیست‌بوم پژوهش و نوآوری، و توسعه همکاری‌های بین‌المللی، نقش مؤثرتری در تحقق اهداف علم و فناوری کشور ایفا کرده و زمینه‌ساز پیشرفت پایدار مبتنی بر دانش شود.
گفتنی است، بنیاد ملی علم ایران در راستای شفافیت عملکرد و اطلاع‌رسانی عملکرد خود، سامانه‌ای را به منظور ارائه داده‌ها طراحی کرده است و داده‌های آماری کامل حمایت‌ها و فعالیت‌های بنیاد ملی علم ایران در سامانه Data.insf.org قابل مشاهده است.
