به گزارش تابناک به نقل از مهر، سابقه تفکر پرداخت یارانه نقدی ابتدا در دولت مهرورزی در پی اعلام سیاست‌های اقتصادی دولت مبنی بر تحول اقتصادی یا به عبارت دیگر جراحی اقتصادی در سال‌های آخر دوره اول ریاست جمهوری یعنی سال ۱۳۸۷ خورشیدی بر پایه اصلاح قیمت‌ها و هدفمندی یارانه‌ها کلید خورد. مبلغ پرداخت یارانه نقدی به میزان سرانه ۴۵ هزار تومان در لایحه بودجه ۱۳۸۸ طی بحث‌های چالش‌انگیز و با کش و قوس‌های دامنه دار به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید.
این یارانه در دولت تدبیر و امید که بعد از دولت مهرورزی و عدالت‌خواهی زمام امور کشور را دست گرفت بدون کوچک‌ترین تغییر در نحوه پرداخت یارانه نقدی با همان سبک و سیاق قبلی، مبادرت به پرداخت یارانه کرد. در یک اقدام غیرمنتظره با افزایش ۲۰۰ درصدی قیمت بنزین، ضمن استمرار پرداخت یارانه قبلی، ۶۰ هزار تومان به طور سرانه یارانه نقدی گفته می‌شد به ۶۰ میلیون نفر پرداخت می‌شود، اقدام کرد؛ در حالی که زمانی خود منتقد پرداخت یارانه نقدی بود.
دولت سیزدهم که بعد از دولت تدبیر و امید زمام امور را عهده‌دار شد با اعلام برنامه‌های تحول اقتصادی، نشان داد همان برنامه ایجاد تحول اقتصادی بر مبنای جراحی اقتصادی، برنامه‌های جراحی اقتصادی دولت مهرورزی را نشانه گرفته است. حذف ارز ترجیحی از کالاهای اساسی و ضروری، افزایش تعرفه کالاهای وارداتی، افزایش ۶ برابری نرخ تسعیر ارز و افزایش حدود ۶ برابری قیمت کالاهای مصرفی مردم، باعث تشدید تورم در سال ۱۴۰۱ شد.
یکی از طرح‌های راهبردی این دولت در تأمین امنیت غذایی خانوارها، تخصیص یارانه به اقشار کم درآمد بود. با افزایش نرخ تورم و پاسخگو نبودن یارانه ۳۰۰ هزار تومان برای دهک‌های چهارم تا نهم و بخشی از دهک دهم تا یارانه ۴۰۰ هزار تومانی دهک‌های اول تا سوم، دولت سیزدهم در طرح‌هایی جدید با اختصاص یارانه‌های ویژه سعی در کمک به تأمین کالری روزانه کودکان زیر ۶ سال و زنان باردار و شیرده کرد. ضمن این که کالابرگ الکترونیکی را نیز فعال کرد. اما شیوه پرداخت یارانه در دولت سیزدهم این‌گونه بود که خانوارهای هر دهک یا یارانه نقدی را دریافت می‌کردند یا با انصراف از دریافت یارانه نقدی، کالابرگ الکترونیک برای آنها شارژ می‌شد که سبد غذایی تعریف شده برای این طرح ۱۱ قلم کالای اساسی با خرید میزان مشخص از هر یک بود.
در ادامه این طرح در دولت چهاردهم موضوع را از مرجان دبیری، سخنگو طرح کالابرگ الکترونیک پیگیری کرد که جزئیات طرح به طور مشروح روشن می‌شود.
کالا برگ الکترونیک در دولت چهاردهم برای چه دهک‌هایی شارژ می‌شود؟
مرحله اول و دوم شارژ کالابرگ که اسفند ۱۴۰۳ در دولت چهاردهم آغاز شد برای دهک‌های درآمدی اول تا هفتم (۱ تا ۷) بود که در ۳ فاز اجرا شد.
فاز اول، حمایتی بود و شامل افراد تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی می‌شد. فاز دوم، دهک‌های اول تا سوم (۱ تا ۳) درآمدی را شامل می‌شد که به ازای هر نفر ۵۰۰ هزار تومان، شارژ شد.
فاز سوم هم به ازای هر نفر ۳۵۰ هزار تومان تعلق گرفت که اشخاص می‌توانستند با مراجعه به فروشگاه‌های خرد، عمده و زنجیره‌ای خرید خودشان را انجام دهند.
این خرید اعتباری سوخت ندارد به این معنی که اعتبار شارژ شده از بین نمی‌رود. اگر افراد پس از گذشت ۲ ماه هم به فروشگاه‌های طرف قرارداد مراجعه کنند می‌توانند از کالاهای تعیین شده خرید خود را انجام دهند.
به این ترتیب از مرحله اول تا مرحله دوم که پایان آن، دو هفته گذشته بود، شهروندان می‌توانند تا پایان خرداد ماه سال ۱۴۰۴ خرید کنند؛ چه آنهایی که نیمی از این شارژ اعتباری را استفاده کرده باشند، چه کسانی که کامل خرید نکرده‌اند و قرار است خریدشان را یکجا انجام دهند.
تمایل مردم در خرید ۱۱ قلم کالای اساسی بیشتر به سمت خرید محصولاتی با ماندگاری بالا مثل حبوبات، برنج، روغن و سپس در این درجه‌بندی گوشت قرمز و گوشت مرغ است.
در این دو مرحله مردم چقدر خرید کردند؟
در مرحله اول ۵۵ میلیون نفر خرید داشتند. مرحله دوم تا اول هفته یعنی شنبه ۱۳ اردیبهشت، ۵۷ میلیون نفر از این اعتبار استفاده کردند. هیچ مشکلی هم در تأمین کالا و اعتبار وجود نداشت.
در واقع در انجام فاز اول و دوم فقط خانوارهای دهک اول تا سوم می‌توانستند از این کمک هزینه معیشتی استفاده کنند؟
فاز اول، دهک‌های درآمدی فقط حمایتی شامل طرح کالابرگ الکترونیک می‌شدند، به این ترتیب خانواده‌های حمایتی (تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی و سازمان بهزیستی) از دهک درآمدی اول تا هفتم (۱ تا ۷) می‌توانستند از این کمک هزینه استفاده کنند.
فاز دوم، دهک‌های درآمدی یک تا سه (۱ تا ۳) بود که خانواده‌های معمولی یا حمایتی می‌شدند.
آیا خانواده‌های دهک‌های چهارم تا هفتم (۴ تا ۷) هم جز خانواده‌های حمایتی هستند؟
در کشور حتی خانواده دهک ۸ حمایتی هم داریم (مثلاً دارای یک معلول است) که مشمول طرح کالابرگ الکترونیکی نشدند. شیوه نامه این کمک هزینه معیشتی فقط دهک‌های درآمدی یک تا هفتم را پوشش می‌داد.
آیا طرح کالابرگ فعلی مانند اجرای آن در دوره قبل و در دولت سیزدهم، تاکید بر خرید ۱۱ قلم کالای اساسی با یک میزان مشخص خرید است؛ این که افراد مثلاً یک کیلو گوشت مرغ خریداری کنند و مابه‌تفاوت مبلغ روز آن با قیمت این کالا در شهریور ۱۴۰۱ را بپردازند یا افراد می‌توانند سایر مایحتاج خود را هم خریداری کنند؟
هیچ اصراری در نوع خرید خانوار از این ۱۱ قلم کالای اساسی وجود ندارد. توصیه ما به خرید ۳ نوع کالا است؛ حالا از هر گروه غذایی، می‌خواهد لبنیات باشد یا گروه پروتئین‌ها یا خواربار.
افراد مختار هستند از هریک از این ۳ گروه غذایی هر کالایی بخواهند به هر میزان با توجه به اعتبار تعیین شده در کالابرگ الکترونیکی، خرید خود را انجام دهند. به عنوان مثال، می‌تواند نسبت به اعتباری که دارند یک شانه تخم مرغ با یک کیسه ۱۰ کیلو گرمی برنج بخرند.
هدف دولت از این سبد غذایی هم تقویت تغذیه خانواده‌ها است هم حمایت از خانواده‌های کم‌درآمد و ضعیف جامعه. توصیه ما به خانواده‌ها این است که کالاهای اساسی که برای آنها تدارک دیده شده که ۱۱ قلم است حداقل ۳ قلم را تهیه کنند، اما الزامی به خرید همه آنها نیست. متناسب با اعتبار می‌تواند کالاهای مورد نظر خود را از این اقلام بدون محدودیت وزنی خریداری کنند. به عنوان مثال، اگر خانواری ۳ عضو داشته باشد و برای هر یک از اعضا ۵۰۰ هزار تومان کالابرگ شارژ شده باشد این خانواده می‌تواند به میزان ۱.۵ میلیون تومان از این ۱۱ قلم هر چیزی که می‌خواهند بدون هیچ پرداخت اضافه‌ای و به اصطلاح مابه‌تفاوتی خرید داشته باشند.
در طرح کالابرگ دوره پیش از دولت چهاردهم، اگر خانواده‌ای دو میلیون تومان شارژ داشت برای خرید این مبلغ باید یک مبلغ اضافه‌تر از اعتبار شارژ شده هم می‌پرداخت تا بتواند خرید داشته باشد.
طرح کالابرگ دوره جدید چه مزیت‌هایی نسبت به دوره قبل دارد؟
طرح جدید ۳ مزیت اصلی داشت که یکی از آنها این بود که به ازای خرید، پولی پرداخت نمی‌شود.
دوم این که در گذشته اگر خانواده‌ای شارژ انجام شده را استفاده نمی‌کرد مبلغ حذف می‌شد و قابل انتقال به ماه بعد نبود. اما در حال حاضر شارژ کالابرگ که از اسفند ۱۴۰۳ انجام شده تا پایان خرداد ۱۴۰۴ امکان خرید دارد.
سوم، هیچ اجباری در خرید کالاها برای خانواده‌ها وجود ندارد این که فلان کالا به میزان مشخص باید خریداری شود. دوره قبل مجموعه‌ای از ۱۱ قلم با میزان خرید مشخص از هر کالا در اختیار فروشگاه‌ها بود تا مردم در همان چارچوب خرید کنند.
این مزیت‌ها سبب شده تا استقبال مردم در این دوره از طرح کالابرگ افزایش چشمگیری داشته باشد. اگر آمار بگیریم تقریباً ۹۰ تا ۹۵ درصد خانواده‌ها از طرح استقبال و خرید کرده اند. فکر می‌کنم از مشمولان طرح تنها ۳ میلیون نفر هنوز خرید نکرده‌اند که احتمالاً تا پایان خرداد تعداد افراد استفاده‌کننده از این اعتبار بیشتر خواهد شد.
در دوره قبل یک سری سوءاستفاده‌هایی می‌شد و فروشگاه‌های خرد، خریداران مشمول کالابرگ را ملزم به خریدهای اضافه می‌کردند تا مبلغ بیشتری دریافت کنند.
بله. حذف پرداخت مابه‌تفاوت موجب شد تا افراد استقبال بیشتری داشته باشند و تا ۹۵ درصد خانواده‌ها خرید خود را کامل کنند.
مشمولان طرح کالابرگ چند میلیون نفر بودند؟
بیشتر از ۵۶ میلیون نفر از جمعیت ۸۵ میلیون نفری ایران از دهک یک تا ۷ درآمدی مشمول خرید اعتباری کالاهای اساسی شدند.
آخرین شارژ کالابرگ ۲۷ فروردین ۱۴۰۴ انجام شد. نوبت بعدی پرداخت این یارانه غیرنقدی چه تاریخی خواهد بود و قرار است امسال در چند نوبت کالابرگ الکترونیکی شارژ شود؟
هنوز هیچ تصمیمی در این خصوص گرفته نشده است؛ ضمن این که گرفتن اعتبار کالابرگ از سازمان برنامه و بودجه در حال پیگیری است.
نایب‌رئیس کمیسیون برنامه و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی عنوان کرده از محل تسعیر نرخ ارز توافقی اعتبار این کالابرگ تأمین خواهد شد ولی تا زمانی که تأمین شود و تا زمانی که دهک‌های درآمدی بالا حذف شوند تا از محل حذف یارانه‌ها این اعتبار پرداخت شود زمان می‌برد و هنوز هیچ تصمیم قطعی گرفته نشده است.
چنانچه این شارژ انجام شود این امر از مبادی رسمی مثل کانال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی یا رسانه‌های ملی حتماً اعلام رسمی خواهد شد.
توصیه ما به مردم این است که به اخبارهای غیر رسمی اعتماد نکنند این که اعلام می‌شود مثلاً تا ۲۰ اردیبهشت یا ۲۰ خرداد شارژ اعتباری کالابرگ انجام خواهد شد. همچنین مراقب لینک‌های که حاوی این پیام‌ها است باشند تا منجر به کلاهبرداری اینترنتی نشود.
وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی پیش‌تر اعلام کرده بود تصمیم رئیس جمهور این است که طرح خرید کالابرگ به ویژه برای خانوارهای حمایتی و کم‌درآمد ادامه یابد. در صورت ادامه طرح آیا مبلغ خرید اعتباری افزایش خواهد یافت؟
تاکید رئیس جمهور ادامه یافتن طرح کالابرگ است و وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم به شکل جدی پیگیر این مسئله است که اعتبار مورد نیاز را برای شارژ مجدد کالابرگ دریافت کند، اما هنوز هیچ تصمیم قطعی در این خصوص گرفته نشده است.
اگر بخواهیم چند دهک درآمدی بالا را حذف کنیم تا از محل یارانه این بخش اعتبار به دهک‌های پایین‌تر تزریق شود زمان نیاز داریم.
در راهکار دوم اشاره کردید برای تأمین اعتبار مورد نیاز باید ۴ تا ۵ دهک درآمدی از مشمولیت یارانه حذف شوند. درست است؟
ما درباره دهک‌های دریافت کننده کالابرگ الکترونیک صحبت می‌کنیم. در خصوص یارانه نقدی اگر ۳ دهک درآمدی بالا یعنی ۸، ۹ و ۱۰ حذف شود (البته ۱۰ حذف شده است) و پول این بخش به طرح کالابرگ تزریق شود یکی از راهکارهایی است که می‌توان انجام این طرح را ادامه داد.
آیا هدف دولت ادامه طرح برای ۷ دهک نخست درآمدی است؟
نظر وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی ادامه طرح برای ۳ دهک نخست درآمدی است؛ خانواری که به سختی در حال تأمین مایحتاج خود هستند.
این یعنی علاوه بر یارانه نقدی که هر ماه برای آنها واریز می‌شود مشمول خرید اعتباری کالابرگ الکترونیکی نیز می‌شوند؟
بله. در کنار یارانه نقدی، کمک معیشتی غیرنقدی هم داشته باشند تا از یک زندگی معمولی برخوردار شوند.
طی گفتگویی که با برخی تحلیلگران مسائل اقتصادی داشتیم عنوان می‌کردند یارانه نقدی باید برای ۳ دهک نخست جامعه باشد که از اقشار ضعیف و آسیب پذیر هستند و طرح کالابرگ برای خرید کالاهای اساسی با قیمت مناسب برای ۷ دهک درآمدی کشور فعال باشد زیرا پرداخت یارانه نقدی تورم‌زا است. آیا در این خصوص مذاکره‌ای انجام شده است؟
آن چیزی که در کالابرگ برای مردم در نظر گرفتیم اعتبار است، پولی رد و بدل نمی‌شود و اعتبار برای کد ملی افراد شارژ می‌شود.
اما موضوع یارانه نقدی متفاوت بوده که در این بخش یک کارت بانکی مشخص، مبلغ معین شده‌ای یارانه نقدی به آن ماهانه واریز می‌شود. سرپرست خانواده می‌تواند پول را برداشت و برای مثلاً قسط استفاده کند یا کالایی دیگر غیر از اقلام غذایی خریداری کند. در طرح کالابرگ، اعتبار شخص شارژ می‌شود و پولی رد و بدل نمی‌شود. در نتیجه تورم زا نبوده حتی مانع افزایش تورم می‌شود.
پرداخت یارانه نقدی برای دهک‌های یک تا ۷ ادامه دارد و در طرح کالابرگ و یارانه اعتباری هدف این است که دهک‌های درآمدی ۴ تا ۷ حذف شده و فقط دهک‌های یک تا ۳ و خانوارهای حمایتی در طرح باقی بمانند.
در پایان باز هم توصیه و تاکید می‌کنم مردم مراقب لینک‌هایی که حاوی پیام‌های «آیا وام حمایتی به دارندگان کارت یارانه تعلق می‌گیرد یا خیر» و… باشند. این لینک ها حاوی پیام‌هایی برای کلاهبرداری اینترنتی است. اگر خبری مبنی بر تغییر یا شارژ مجدد کالابرگ باشد حتماً به شکل رسمی و از طریق رسانه‌ها اعلام می‌شود.
سخن پایانی
در سخنان نایب‌رئیس کمیسیون تلفیق لایحه بودجه ۱۴۰۴ کل کشور، آمده جلسه مشترکی با مسئولان سازمان برنامه و بودجه داشتیم و اتفاقاً درباره تداوم پرداخت کالابرگ الکترونیکی بحث شده است.
با توجه به اینکه سازمان برنامه و بودجه، یک میلیارد دلار دریافتی برای کالابرگ الکترونیک را با نرخ تسعیر بازار ارز توافقی تبدیل به ریال کرده است، بر اساس محاسبات صورت گرفته، میزان منابع لازم برای پرداخت مرحله سوم کالابرگ نیز در اختیار سازمان برنامه و بودجه قرار دارد.
محسن زنگنه با بیان این که نرخ تسعیر یک میلیارد دلار برداشتی از صندوق توسعه ملی برای پرداخت کالابرگ حدود ۶۷ هزار تومان بوده است، عنوان کرده بود، البته بخشی از این منابع به تأمین غذای دانشجویان اختصاص پیدا کرده و باقی آن باید تماماً صرف پرداخت کالابرگ الکترونیک شود.
