خبرگزاری مهر، گروه استانها - فاطمه سعادتیان نیک: موضوع مهدویت و انتظار منجی موعود، از بنیادی‌ترین آموزه‌های اعتقادی در مکتب تشیع است که ریشه‌ای عمیق در تاریخ و فرهنگ شیعیان دارد. ائمه اطهار علیهم‌السلام همواره کوشیده‌اند تا این فرهنگ را در میان پیروان خود ترویج و تعمیق بخشند. نقش امام رضا (ع) در این میان، به اذعان کارشناسان دینی و پژوهشگران تاریخ اسلام، جایگاهی ممتاز و بی‌بدیل دارد؛ چراکه ایشان در یکی از حساس‌ترین ادوار تاریخ اسلام، علاوه بر تثبیت جایگاه امامت، ابعاد مختلف مهدویت را نیز برای شیعیان روشن کردند.
اهتمام ویژه امام رضا (ع) به مساله مهدویت
عبدالله ابراهیمی، کارشناس دینی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به رویکرد امام رضا (ع) نسبت به فرهنگ مهدویت اظهار کرد: یکی از ویژگی‌های برجسته امام رضا (ع) اهتمام ویژه ایشان به موضوع مهدویت بود.
این کارشناس دینی افزود: نقش امام رضا (ع) در توسعه فرهنگ مهدویت بسیار گسترده است، چراکه گسترش آموزه‌های مهدوی یکی از رسالت‌های مهم ائمه اطهار (ع) بوده و ایشان تلاش کردند تا با روایات و فرمایشات خود، زمینه غیبت امام زمان (عج) را برای شیعیان تبیین کنند.
وی تصریح کرد: مسئله غیبت، امتحانی بزرگ برای همه مسلمانان به ویژه شیعیان محسوب می‌شود. اعتقاد به امامی که از آغاز امامتش پنهان باشد و در دوران غیبت، مسئولیت امامت و هدایت جامعه را بر عهده گیرد، برای بسیاری از مردم سنگین و دشوار بود و اگر زمینه‌سازی ائمه اطهار (ع) به ویژه امام رضا (ع) نبود، شیعیان نمی‌توانستند از چنین آزمونی سربلند بیرون آیند.
ابراهیمی افزود: امام رضا (ع) در شرایطی امامت شیعیان را بر عهده گرفتند که جامعه شیعه از لحاظ جمعیتی و جغرافیایی گسترش یافته بود اما هنوز آمادگی کافی برای فهم جایگاه امامت و مقابله با فتنه‌ها و تردیدهای دوران غیبت را نداشت. به همین دلیل، حضرت رضا (ع) متناسب با نیازهای زمان، اهتمام ویژه‌ای به ترویج و توسعه فرهنگ مهدویت نشان دادند و محورهای مختلف این آموزه را روشن ساختند.
این کارشناس دینی با اشاره به برخی روایات امام رضا (ع) اظهار کرد: فرمایشات ایشان علاوه بر معارف مهدوی، موضوعاتی نظیر نام و نسب امام عصر (عج)، تولد، خصوصیات، علامات، غیبت و حتی کیفیت ظهور امام مهدی (عج) را در بر می‌گیرد.
وی افزود: امام رضا (ع) گاهی جایگاه و مقام امام مهدی (عج) را مطرح نموده و فرموده‌اند که مهدی (عج) سومین یا چهارمین فرزند ایشان است. در روایاتی دیگر، ویژگی‌های ظاهری و جسمانی امام عصر (عج) ذکر شده، از جمله قدرت بدنی کم‌نظیر و صدایی که صخره‌ها را فرو می‌ریزد و عصای موسی (ع) و خاتم سلیمان در دست ایشان خواهد بود.
ابراهیمی تصریح کرد: حضرت رضا (ع) با ورود به ایران، هم تشیع را در این سرزمین توسعه و تکامل بخشیدند و هم فرهنگ مهدویت را گسترش دادند. آثار این حضور تاریخی و معنوی را می‌توان در وفاداری و پایبندی دیرپای ایرانیان به آموزه‌های اهل بیت (ع) و فرهنگ انتظار مشاهده کرد.
نقش تاریخی و فرهنگی امام رضا (ع) در گسترش تشیع و مهدویت
حجت‌الاسلام محمدرضا موسوی، پژوهشگر تاریخ اسلام نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به شرایط خاص دوران امام رضا (ع) اظهار کرد: عصر امام رضا (ع) یکی از دوره‌های حساس و مهم تاریخ تشیع بود.
این پژوهشگر تاریخ اسلام افزود: پس از شهادت امام موسی کاظم (ع)، شیعیان با اختلافات و تردیدهای جدی مواجه بودند و برخی فرقه‌ها نیز به وجود آمدند. امام رضا (ع) با تدبیر و حکمت، وحدت و انسجام شیعیان را حفظ کردند و با بیان آموزه‌های مهدوی، افق آینده را برای پیروان اهل بیت (ع) روشن ساختند.
وی گفت: یکی از مهم‌ترین اقدامات امام رضا (ع) تأکید بر اصل امامت و تبیین ویژگی‌های امام غایب بود. وی افزود: امام رضا (ع) در مناظرات، جلسات علمی و سخنان خود، مسئله مهدویت را به عنوان یک اصل بنیادین مطرح می‌کردند و تاکید داشتند که امام موعود از نسل ایشان است. این تأکیدها اطمینان و امید را در دل شیعیان نسبت به آینده زنده نگاه می‌داشت و آنها را برای پذیرش دوران غیبت آماده می‌کرد.
موسوی به تأثیر حضور امام رضا (ع) در ایران اشاره و خاطرنشان کرد: حضور ایشان و پذیرش ولایتعهدی، فرصت مناسبی برای گسترش تشیع در ایران فراهم آورد. وی تاکید کرد: ایرانیان با ارتباط مستقیم با امام رضا (ع)، به عمق معارف اهل بیت (ع) پی بردند و آموزه مهدویت در ایران ریشه‌دار شد. این استاد دانشگاه افزود: آثار این حضور را می‌توان در وفاداری و پایداری ایرانیان نسبت به مکتب اهل بیت (ع) و اعتقاد راسخ به ظهور منجی موعود مشاهده کرد.
این پژوهشگر تاریخ اسلام تصریح کرد: امام رضا (ع) با بیان احادیث و روایات، نشانه‌ها و ویژگی‌های امام عصر (عج)، دوران غیبت، وظایف منتظران و اهمیت دعا برای فرج را برای مردم تبیین کردند. وی افزود: این آموزه‌ها تا امروز نیز در فرهنگ شیعه تداوم یافته و به عنوان یکی از عوامل هویت‌بخش این مکتب باقی مانده است.
وی با تاکید بر نقش ماندگار امام رضا (ع) در هویت شیعی بیان داشت: اگر امروز فرهنگ انتظار و امید به آینده روشن در جامعه شیعه زنده است، بخش عمده‌ای از آن مرهون مجاهدت‌ها و تلاش‌های امام رضا (ع) است که تشیع را در این سرزمین نهادینه کردند و مهدویت را به عنوان یک اصل حیاتی معرفی کردند.
بررسی ابعاد تاریخی و فرهنگی نقش امام رضا (ع) در توسعه مهدویت و تشیع، نشان‌دهنده آن است که ایشان در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخ اسلام، با دوراندیشی و تدبیر، شیعیان را برای عبور از فتنه‌های بزرگ و دوران دشوار غیبت آماده ساختند. به اذعان کارشناسان، امام رضا (ع) نه تنها با تبیین جایگاه امامت و معرفی ویژگی‌های امام عصر (عج)، شیعیان را از دام شک و تردید نجات دادند، بلکه با حضور در ایران، تشیع و فرهنگ انتظار را در این سرزمین عمیقاً نهادینه کردند.
کارشناسان تاکید دارند که آموزه‌های رضوی درباره مهدویت، تنها به بیان نشانه‌ها و ویژگی‌های امام غایب محدود نبوده، بلکه ایشان سعی داشتند با تربیت فکری و اعتقادی شیعیان، آنان را به سوی فهم عمیق‌تر از مفهوم امامت و وظیفه منتظران رهنمون سازند. این تلاش‌ها موجب شد که فرهنگ انتظار، امید به آینده روشن و پایداری بر اصول حق، به عنصر اصلی هویت ایرانیان شیعه تبدیل شود و ایران در طول قرون، به عنوان پایگاه اصلی تشیع و فرهنگ مهدوی در جهان اسلام شناخته شود.
در مجموع، به نظر می‌رسد که نقش ماندگار امام رضا (ع) در توسعه مهدویت و تشیع، نه تنها محدود به دوران حیات ایشان نیست، بلکه آثار و برکات آن تا امروز نیز در فرهنگ، هویت و باورهای شیعیان ایران و جهان اسلامی جاری است. امید است جامعه اسلامی با بهره‌گیری از معارف رضوی و آموزه‌های مهدوی، همواره در مسیر انتظار و تحقق آرمان‌های الهی گام بردارد.
