فرض کنید یک بلیت کنسرت دارید که تا زمانی که استفاده نشده، می‌توان آن را با بلیت دیگری برای همان ردیف و قیمت تعویض کرد. اما به‌محض ورود به سالن و اسکن آن، دیگر قابل تعویض نیست و فقط به شما تعلق دارد. این مثال ساده به‌خوبی توضیح می‌دهد توکن نیمه مثلی چیست؛ دارایی‌ای که ابتدا قابل تعویض است، اما بعد از مصرف یا فعال‌سازی، منحصربه‌فرد می‌شود و ماهیتی غیرمثلی پیدا می‌کند.
در این مطلب بررسی می‌کنیم توکن نیمه مثلی چیست و چطور عمل می‌کند، چه مزایا و معایبی دارد و مهم‌ترین کاربردهای آن کدامند. همچنین تفاوت آن با توکن‌های کاملاً مثلی مثل ارزهای دیجیتال معمول و توکن‌های غیرمثلی مانند NFT ها را خواهیم دید تا روشن شود این دارایی دیجیتال ترکیبی چه نقشی در آینده فضای وب۳ دارد. با ما همراه باشید.
توکن نیمه مثلی (Semi-Fungible Token) یا SFT نوعی دارایی دیجیتال است که در ابتدا مانند توکن‌های مثلی (Fungible Tokens) قابل تعویض است، اما پس از استفاده یا گذر زمان، ویژگی‌های غیرمثلی (Non-Fungible) پیدا می‌کند. این ویژگی به‌ویژه زمانی که توکن‌ها در مرحله ابتدایی هستند، باعث شباهت آن‌ها به NFT می‌شود.
به عبارت دیگر، توکن‌های نیمهمثلی ترکیبی از ویژگی‌های توکن‌های مثلی و غیرمثلی هستند. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که در مراحل مختلف از زمان یا شرایط خاص، توکن‌ها قابلیت تمایز پیدا کنند و قابلیت تعویض خود را از دست بدهند. این ترکیب، SFT ها را به یک دسته خاص از دارایی‌های دیجیتال تبدیل می‌کند.
برای درک بهتر توکن نیمه مثلی، یک کارت هدیه دیجیتال را تصور کنید که پیش از استفاده، با کارت‌های مشابه قابل تعویض است. اما پس از فعال‌سازی یا اضافه‌شدن یک ویژگی منحصربه‌فرد، دیگر قابل تعویض نیست و عملکردی مانند یک توکن غیرمثلی پیدا می‌کند. این ساختار دوحالته، SFT را ترکیبی از توکن‌های مثلی و غیرمثلی ساخته است.
در دنیای دارایی‌های دیجیتال، توکن‌های مثلی و غیرمثلی (NFT) دو نوع رایج هستند. توکن مثلی مثل یک ارز دیجیتال است که با نمونه‌ای مشابه قابل تعویض است، اما ان اف تی‌ها منحصربه‌فردند و ارزش هرکدام متفاوت است. این دو ساختار پایه‌ی بیشتر دارایی‌های دیجیتال را تشکیل می‌دهند.
بیشتر بخوانید: NFT چیست
توکن نیمهمثلی ترکیبی از این دو دسته است. در ابتدا مانند توکن مثلی عمل می‌کند، اما پس از تغییر شرایط، مثلاً استفاده‌شدن یا فعال‌شدن، دیگر قابل تعویض نیست. این ویژگی باعث می‌شود که SFTها انعطاف‌پذیرتر و برای کاربردهای متغیر مناسب‌تر باشند.
SFT ها با استفاده از استاندارد ERC-1155 در بلاک چین اتریوم (Ethereum) پیاده‌سازی می‌شوند. این استاندارد توکن (Token Standard) امکان ایجاد و مدیریت توکن‌های مثلی و غیرمثلی را در یک قرارداد هوشمند (Smart Contract) فراهم می‌کند. به‌عنوان مثال، در یک بازی، آیتم‌های اولیه به‌صورت توکن‌های مثلی ایجاد شده و پس از ارتقاء یا استفاده، به توکن‌های غیرمثلی تبدیل می‌شوند.
بیشتر بخوانید: ارز اتریوم چیست
استاندارد ERC-1155 توسط ویتک رادومسکی (Witek Radomski) از تیم Enjin معرفی شد و امکان ایجاد توکن‌های مثلی، غیرمثلی و نیمهمثلی را در یک قرارداد هوشمند فراهم کرد. این استاندارد با کاهش هزینه‌های گس و افزایش کارایی، به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا دارایی‌های دیجیتال متنوعی را به‌صورت بهینه مدیریت کنند.
بیشتر بخوانید: گس در اتریوم چیست
توکن نیمهمثلی ابتدا مانند توکن مثلی عمل کرده و نسخه‌های مختلف آن قابل تعویض هستند. این ویژگی زمانی که توکن هنوز استفاده نشده کاربرد دارد و همه نسخه‌ها ویژگی‌های یکسانی دارند. اما پس از فعال‌سازی یا استفاده، توکن ویژگی‌های منحصربه‌فردی پیدا می‌کند و دیگر قابل تعویض نخواهد بود. این انعطاف‌پذیری،SFT را برای مدیریت دارایی‌هایی با چرخه عمر متغیر تبدیل به ابزاری مناسب می‌کند.
در بلاک چین اتریوم، توکن‌های نیمهمثلی با استفاده از استاندارد ERC-1155 ایجاد و مدیریت می‌شوند. این استاندارد به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد توکن‌های مثلی و غیرمثلی را در قالب یک قرارداد هوشمند واحد پیاده‌سازی کنند. همین ویژگی باعث کاهش هزینه‌ها و ساده‌تر شدن فرایند ساخت و نگهداری توکن‌ها می‌شود.
بیشتر بخوانید: قرارداد هوشمند چیست
استاندارد ERC-1155 در بلاک چین، با ترکیب قابلیت‌های ERC-20 و ERC-721، امکان مدیریت همزمان توکن‌های مثلی و غیرمثلی را فراهم می‌کند. این ویژگی به‌ویژه در بازی‌های بلاک چینی و اپلیکیشن‌های دیفای بسیار کاربرد دارد. از مزایای آن می‌توان به انتقال دسته‌ای، کاهش هزینه گس و انعطاف‌پذیری در متادیتا اشاره کرد. همین قابلیت‌ها، ERC-1155 را به گزینه‌ای مناسب برای توسعه‌دهندگان تبدیل کرده است.
بیشتر بخوانید: ERC۲۰ چیست
| ویژگی | ERC-۲۰ | ERC-۷۲۱ | ERC-۱۱۵۵ |
|---|---|---|---|
| نوع توکن | فقط مثلی (Fungible) | فقط غیرمثلی (Non-Fungible) | مثلی، غیرمثلی و نیمهمثلی (Semi-Fungible) |
| پشتیبانی از انتقال دسته‌ای | ندارد | ندارد | دارد؛ انتقال چندین توکن در یک تراکنش با هزینه کمتر و سرعت بیشتر |
| قرارداد هوشمند واحد | هر توکن نیاز به قرارداد جداگانه دارد | هر توکن نیاز به قرارداد جداگانه دارد | امکان مدیریت چندین نوع توکن در یک قرارداد هوشمند واحد |
| کارایی در مصرف گس | متوسط | پایین (هزینه بالا برای تراکنش‌های متعدد) | بالا؛ کاهش هزینه گس تا ۹۰٪ در عملیات دسته‌ای |
| قابلیت بازگشت تراکنش‌های اشتباه | ندارد | ندارد | دارد؛ امکان بازگشت توکن‌ها در صورت بروز خطا در تراکنش |
| انعطاف‌پذیری در متادیتا | محدود | متادیتای ثابت برای هر توکن | متادیتای پویا با قابلیت اشتراک‌گذاری بین توکن‌های مشابه |
| کاربرد در بازی‌ها و DeFi | محدود | محدود | بسیار مناسب؛ به‌ویژه برای بازی‌ها و برنامه‌های مالی غیرمتمرکز با نیاز به انواع مختلف دارایی‌ها |
توکن‌های نیمهمثلی به دلیل‌ترکیب‌پذیری بالا با انواع توکن‌ها و قراردادهای هوشمند، قابلیت تعامل در اکوسیستم‌های مختلف بلاک چینی را دارند. این ویژگی باعث می‌شود که SFT ها به‌راحتی در پلتفرم‌های مختلف و با سایر دارایی‌ها همگام شوند. در بازی‌های بلاک چینی و متاورس‌ها، این ویژگی اجازه می‌دهد که کاربران آیتم‌ها را از یک پلتفرم به دیگری منتقل کرده و بدون نیاز به تغییر یا بازسازی از آن‌ها استفاده کنند.
جالب‌ترین ویژگی توکن نیمه مثلی همان قابلیت تغییر از حالت مثلی به غیرمثلی است. به‌عنوان مثال، تصور کنید یک آیتم بازی نیاز داریم که در ابتدا قابل‌تعویض باشد، اما بعد از اینکه استفاده شد، قابلیت تعویض خود را از دست داده و منحصربه‌فرد بشود. اینجاست که SFTها به کمک ما می‌آیند.
این انعطاف‌پذیری SFT را به ابزاری کارآمد برای طراحی دارایی‌های پویا در فضای دیجیتال تبدیل کرده است.
توکن‌های نیمهمثلی در دنیای واقعی کاربردهایی فراتر از بازی‌های بلاک چینی دارند و به حوزه‌هایی مانند بلیت‌فروشی، دارایی‌های کلکسیونی، گواهینامه‌ها و اشتراک‌های دیجیتال نیز راه یافته‌اند.
برای مثال، یک اشتراک نرم‌افزار می‌تواند تا زمانی که فعال نشده قابل معامله باشد و پس از فعال‌سازی، به حالت غیرقابل تعویض تغییر کند. این ویژگی مدیریت دقیق‌تر مالکیت و استفاده از دارایی‌های دیجیتال را ممکن می‌سازد.
در صنعت آموزش نیز SFT ها می‌توانند برای صدور گواهینامه‌هایی استفاده شوند که تا زمان استفاده قابل انتقال هستند و سپس به هویتی دائمی و منحصربه‌فرد تبدیل می‌شوند. همچنین در برنامه‌های وفاداری و پاداش‌دهی، از SFT می‌توان برای ارائه امتیازاتی بهره برد که پس از استفاده شخصی‌سازی می‌شوند.
این کاربردها نشان می‌دهد که SFT ها ابزارهایی انعطاف‌پذیر و نوآورانه برای دیجیتال‌سازی فرآیندهای سنتی هستند.
مهم‌ترین کاربردهای توکن نیمه مثلی که می‌توانیم به آن‌ها اشاره کنیم عبارت‌اند از:
در صنعت بازی‌های بلاک چینی، توکن‌های نیمهمثلی امکان ساخت آیتم‌هایی را فراهم کرده‌اند که ابتدا قابل تعویض‌اند اما پس از استفاده، ویژگی منحصربه‌فرد پیدا می‌کنند. این ویژگی به بازیکنان اجازه می‌دهد دارایی‌های خود را براساس عملکردشان تغییر دهند.
چنین ساختاری تعامل کاربران را بالا برده و به ایجاد اقتصادهای پویای درون‌بازی کمک کرده است. بازی‌هایی مانند سندباکس (The Sandbox) و گادز آنچیند (Gods Unchained ) از SFTها برای مدیریت آیتم‌های خرید و فروش‌پذیر استفاده می‌کنند.
بیشتر بخوانید: سندباکس چیست
توکن‌های نیمهمثلی در حوزه بلیت‌های دیجیتال کاربرد قابل‌توجهی دارند، زیرا این بلیت‌ها پیش از برگزاری رویداد قابل خرید، فروش یا انتقال هستند. اما پس از پایان رویداد، همان بلیت‌ها می‌توانند به حالت غیرقابل تعویض درآیند و به‌عنوان یادگاری دیجیتال یا آیتم کلکسیونی در کیف پول کاربران باقی بمانند.
این ویژگی هم کنترل بیشتری بر بازار ثانویه ایجاد می‌کند و هم ارزش احساسی یا نمادین بلیت را برای مخاطب حفظ می‌کند.
در متاورس‌ها، SFTها برای ساخت دارایی‌هایی مانند لباس دیجیتال، آیتم‌های تزئینی یا زمین مجازی به کار می‌روند که در ابتدا قابل معامله‌اند اما با استفاده یا تغییر، به دارایی‌های منحصربه‌فرد تبدیل می‌شوند.
بیشتر بخوانید: متاورس چیست
این توکن‌ها به کاربران اجازه می‌دهند دارایی‌هایی داشته باشند که در عین انعطاف‌پذیری، ارزش منحصربه‌فردی نیز پیدا می‌کنند. به همین دلیل، SFT ها به ابزاری مهم در رشد اقتصاد مجازی متاورس تبدیل شده‌اند.
یکی از ویژگی‌های کلیدی توکن‌های نیمهمثلی، امکان تعریف دارایی‌هایی است که قابلیت استفاده چندمرحله‌ای دارند. مثلاً یک آیتم در بازی می‌تواند ابتدا عمومی و قابل تعویض باشد، اما پس از ارتقاء یا تجربه در بازی، به یک آیتم خاص با ویژگی‌های منحصربه‌فرد تبدیل شود. این قابلیت باعث می‌شود مسیر پیشرفت و ارزش‌گذاری دارایی‌ها در پروژه‌های دیجیتال پویا و جذاب‌تر شود.
پلتفرم‌ها و پروژه‌های مختلفی در فضای بلاک چین از توکن‌های نیمهمثلی پشتیبانی می‌کنند و زیرساخت‌هایی برای استفاده و توسعه آن‌ها فراهم کرده‌اند. از مهم‌ترین این پلتفرم‌ها می‌توان به Enjin، Immutable X و Rarible اشاره کرد که هرکدام ابزارهایی برای ایجاد، ذخیره و انتقال SFTها در اختیار توسعه‌دهندگان و کاربران قرار می‌دهند.
این پشتیبانی‌ها باعث شده‌اند که استفاده از SFTها در بازی‌ها، بلیت‌های دیجیتال و کلکسیون‌های مجازی روزبه‌روز رایج‌تر شود.
علاوه بر پلتفرم‌ها، پروژه‌های متاورسی مانند دیسنترالند (Decentraland) و سندباکس نیز از SFTها بهره می‌برند تا آیتم‌هایی با قابلیت تغییر‌پذیری و تعامل‌پذیری بالا ایجاد کنند. این پروژه‌ها به کاربران امکان می‌دهند دارایی‌هایی مانند لباس، زمین و آیتم‌های تزئینی را در قالب توکن‌های نیمهمثلی خریدوفروش کنند.
بیشتر بخوانید: دیسنترالند چیست
گستردگی این پروژه‌ها نشان می‌دهد که SFT ها به بخشی کلیدی از اقتصاد دیجیتال تبدیل شده‌اند و در آینده، نقش آن‌ها در کاربردهای واقعی بیشتر تقویت خواهد شد.
پلتفرم Enjin با همکاری توسعه‌دهندگان بازی و پروژه‌های متاورسی، نقش مهمی در گسترش کاربرد SFTها ایفا کرده است. این همکاری‌ها موجب شکل‌گیری اکوسیستم‌های دیجیتالی پویا و قابل کنترل شده‌اند.
Enjin با توسعه استاندارد ERC-1155 و ارائه ابزارهایی برای ساخت و مدیریت SFTها، استفاده از این توکن‌ها را تسهیل کرده است. همچنین خدماتی مانند کیف پول گیمینگ و بازارهای دیجیتال را در اختیار توسعه‌دهندگان قرار می‌دهد.
دو نمونه از بازی‌های معروف بلاک چینی که از توکن نیمه مثلی استفاده می‌کنند، سندباکس (Sandbox) و گادز آنچیند (Gods Unchained) هستند.
در بازی گادز آنچیند، این توکن‌ها ابتدا قابل تعویض‌اند، اما پس از ارتقا یا استفاده منحصربه‌فرد می‌شوند و اقتصاد درون‌بازی را شکل می‌دهند. سندباکس نیز از SFTها برای زمین‌های مجازی و آیتم‌های تزئینی بهره می‌برد تا بازیکنان با هزینه کمتر دارایی‌های خود را معامله کنند یا ارتقا دهند.
بازارهایی مانند اوپن سی (OpenSea) امکان خرید، فروش و معرفی توکن‌های نیمهمثلی (SFT) را برای کاربران و توسعه‌دهندگان فراهم کرده‌اند. این پلتفرم با ارائه ابزارهای ساده، فرایند عرضه و معامله SFTها را تسهیل کرده و به گسترش استفاده از آن‌ها کمک می‌کند.
بیشتر بخوانید: اوپن سی چیست
کاربران می‌توانند دارایی‌های خود را به‌راحتی معامله کنند و از انعطاف‌پذیری این نوع توکن‌ها بهره‌مند شوند. چنین امکاناتی باعث شده حضور SFTها در بازارهای دیجیتال پررنگ‌تر و دسترسی‌پذیرتر شود.
برخی از پروژه‌های نوظهور در حوزه گیمفای از توکن‌های نیمهمثلی برای ساخت اقتصادهای درون‌بازی استفاده می‌کنند. این توکن‌ها به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهند دارایی‌هایی طراحی کنند که در طول بازی تغییرپذیر باشند. چنین قابلیتی باعث افزایش تعامل کاربران و شکل‌گیری اقتصادهای پویاتر در دنیای بازی می‌شود.
بیشتر بخوانید: گیمفای چیست
در کنار مزایای متنوع SFTها که تا اینجا توضیح دادیم، این توکن‌ها با چالش‌هایی نیز همراه هستند.
به‌عنوان مثال، درک این مدل توکن برای کاربران تازه‌وارد می‌تواند دشوار باشد و پیاده‌سازی دقیق آن در قراردادهای هوشمند نیازمند دانش فنی بالاست. همچنین، با وجود رشد روزافزون این فناوری، هنوز همه کیف پول‌ها و بازارهای دیجیتال از آن به‌طور کامل پشتیبانی نمی‌کنند. این عوامل ممکن است در پذیرش گسترده‌تر SFTها تأثیرگذار باشند.
با رشد سریع اکوسیستم‌های بلاک چینی، انتظار می‌رود SFTها به بخش جدایی‌ناپذیر پروژه‌های آینده تبدیل شوند. قابلیت ادغام آن‌ها با قراردادهای هوشمند چندلایه و انتقال بین‌زنجیره‌ای، فرصت‌هایی نو برای توسعه‌دهندگان و کاربران فراهم خواهد کرد. در نتیجه، آینده این توکن‌ها روشن‌تر از همیشه به نظر می‌رسد و تحول آن‌ها می‌تواند ساختار دارایی‌های دیجیتال را دگرگون کند.
با رشد پروژه‌های متاورسی، استفاده از SFTها برای ساخت دارایی‌های متنوع مثل زمین‌های مجازی، پوشیدنی‌ها و آیتم‌های تزئینی بیشترمی‌شود.
SFTها می‌توانند با قراردادهای هوشمند چندلایه ترکیب شوند تا عملکردهایی مانند ارتقا، پاداش‌دهی و تعامل‌های شرطی را ممکن کنند. این ادغام باعث ایجاد سیستم‌هایی پیچیده‌تر و هدفمندتر در اپ‌ها و بازی‌های بلاک چینی می‌شود.
با توسعه استانداردهایی مثل ERC-1155، توکن‌های نیمهمثلی می‌توانند بین بلاک چین‌های مختلف جابه‌جا شوند. این تعامل‌پذیری، تجربه کاربر را بهبود می‌دهد و موجب گسترش کاربرد توکن‌های نیمهمثلی در اکوسیستم‌های مختلف می‌شود.
SFTها در ابتدا مانند توکن‌های مثلی قابل تعویض هستند، اما پس از استفاده یا رویداد خاصی، به توکن‌های غیرمثلی تبدیل می‌شوند. در مقابل، NFTها از ابتدا منحصربه‌فرد و غیرقابل تعویض هستند.
بله، SFTها قبل از تبدیل به حالت غیرمثلی قابل خرید و فروش هستند و پس از تبدیل، به‌عنوان دارایی‌های کلکسیونی معامله می‌شوند.
کیف پول‌هایی مانند MetaMask، Trust Wallet و Enjin Wallet از استاندارد ERC-1155 و در نتیجه توکن‌های نیمه مثلی پشتیبانی می‌کنند.
SFT ها در بازی‌های بلاک چینی، بلیت‌های دیجیتال، پروژه‌های متاورسی و کلکسیونی کاربرد دارند.
با توجه به رشد کاربردهای SFT در صنایع مختلف، سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند فرصت‌های مناسبی فراهم کند؛ اما نیاز به بررسی دقیق پروژه‌ها دارد.
توکن‌های نیمهمثلی با ترکیب ویژگی‌های توکن‌های مثلی و غیرمثلی، امکان ساخت دارایی‌هایی با رفتار دوگانه را فراهم می‌کنند. این توکن‌ها در ابتدا قابل تعویض هستند اما پس از فعال‌سازی، منحصربه‌فرد می‌شوند. چنین انعطافی به‌ویژه در بازی‌های بلاک چینی و متاورس‌ها بسیار کارآمد است و تجربه‌های تعاملی‌تری برای کاربران می‌سازد.
مزایایی مانند کاهش هزینه‌های گس، ترکیب‌پذیری بالا و طراحی پویا، SFT ها را برای پروژه‌های مدرن جذاب کرده است. البته چالش‌هایی مانند پیچیدگی مفهومی و محدودیت پشتیبانی در برخی پلتفرم‌ها همچنان وجود دارد. با توسعه استانداردهای مرتبط و رشد بازار، این توکن‌ها نقش پررنگ‌تری در آینده بلاک چین خواهند داشت.
