خلیج فارس به عنوان یک مفهوم و مظهر فرهنگی و به مثابه یک عنصر هویتی برای ایرانیان، همواره عامل وفاق ملی بوده و از قضا در چند روز اخیر و در محافل و مجامع مختلف، مجدداً این فقره به صدر مباحث و مناظرات بازگشته است.
سوال این است که چرا ایرانیان تا این حد به این اسم، عرق و تعلق خاطر داشته و به آن حساسیت و واکنش نشان می‌دهند؟
درست آن سوی ایران، دریایی داریم که به واسطه انتساب و وابستگی به قوم «خزران»، خزر نامیده‌ایم و جالب است که ایرانیان به هیچ وجه خاطر خوشی نیز از آن قوم ندارند و حتی به واسطه مقابله با آنان، دیوار دربند قفقاز را ساختند. به طریق مشابه انتظار می‌رفت که به این نام نیز عکس‌العمل نشان داده شود و از واژگانی همچون دریای مازندران، طبرستان، قزوین و یا حتی کاسپین استفاده کنند اما چرا این‌گونه نیست؟
با نگاهی به تاریخ شکل‌گیری و پیدایش خلیج فارس درمی یابیم که عمر و حیات این خلیج بر خلاف اکثر عوارض و مختصات جغرافیایی این محدوده، بسیار جوان و متعلق به دوره چهارم زمین‌شناسی است و رشد تدریجی خلیج فارس و تبدیل شدن از یک رود به یک دریا، در حافظه تاریخی و قوه ذاکره پیشینیان ما (بشر هوشمند) ثبت شده است و به تعبیری ایرانیان گهواره این خلیج را از کودکی تا به امروز جنبانده‌اند و در دامان ایران زمین، رشدیافته است.
این خلیج در آغوش مادرش، مهدِ دریانوردی بشر و آغاز ملاقات ایران با جهان شده و به عنوان یکی از اصلی‌ترین سکوهای ارتباط ایران با غرب و شرق، مبادرت به صدور فرهنگ ایران و البته مسبب رشد و تعالی جامعه جهانی شده است.
ایران و خلیج فارس دو عنصر فرهنگی هستند که با تأثیر و تأثر بر یکدیگر، منزلت یافتند و حتی این اعتبار متعالی را سخاوتمندانه به جانب جنوبی خلیج به عنوان بخشی دیگر از قلمرو فرهنگی خود اعطا نموده‌اند و صدالبته تنها میراث فرهنگی است که می‌تواند این گزاره را به واسطه علوم باستان‌شناسی و با تولید دانش متقن، بدون هیچ تحریف و با کنار هم قرار دادن آورده‌های فرهنگی اثبات و صحت‌سنجی کند و حجاب از رخ آن بردارد تا ارزش‌های خلیج فارس و متعلقاتش همچون بندر تاریخی سیراف و یا شهر تاریخی حریره در جزیره کیش، آن‌گونه که هستند به جهانیان معرفی شوند و بدیهی است که مراقبت و توجه به موضوع میراث فرهنگی در وجوه مختلف حاکمیتی در این‌باره، بیش از پیش محسوس است.
همچنین در کتیبه‌های داریوش در نقش رستم (حدود 500 قبل از میلاد) هست که این آبراه را با عنوان “دریای پارس” یاد کرده‌اند، تا کتاب‌های المسالک و الممالک (قرن نهم میلادی) و مروج‌الذهب (قرن دهم میلادی) که به “بحر فارس” و “خلیج فارس” اشاره می‌کنند تا نقشه‌های جغرافیایی متعدد از دوران‌های مختلف تاریخی، کتاب جغرافیای استرابون یونانی، نقشه جهان‌نما اثر اورتلیوس و نقل قول‌هایی از مورخانی مانند آرنولد ویلسون که همگی بیان می‌کنند نام “خلیج فارس” دارای ریشه تاریخی عمیق بوده و در طول قرون متمادی به این آبراه اطلاق شده است، نمونه‌هایی از هزاران اسنادی است که به این نام رفیع اشاره دارد.
حال به طرق مختلف دریافتیم که خلیج فارس جزء لاینفک فرهنگ ایرانی است و تعابیر و واژگان منسوب به این مفهوم فرهنگی نیز، جملگی دلالت بر فارس بودن آن دارد، این موضوع می‌تواند بهترین شاخص برای تعیین جایگاه و ملاک تشخّص افراد باشد .
هر آن کس که از تعبیر خلیج فارس تمتع جوید، نشان از فرهیختگی، دانایی و عمق دانش و درک او از تجارب زیسته تاریخ و فرهنگ دارد و هر آن کس که تعبیری به غیر از خلیج فارس به کار برد، همچون پسته‌ی بی‌مغزی است که لب به سخن گشوده است.علاوه بر آن، تغییر نام‌های جغرافیایی با سابقه تاریخی و کاربرد گسترده، مغایر با عرف جغرافیایی است، عرف بر این استوار است که نام‌ها بر اساس سابقه تاریخی و کاربرد رایج تعیین شوند و تغییر یکجانبه آن‌ها بدون اجماع بین‌المللی قابل قبول نیست.
همچنین هیچ قانون یا معاهده بین‌المللی وجود ندارد که به کشورها اجازه دهد به طور یکجانبه نام‌های جغرافیایی با ریشه تاریخی و کاربرد گسترده را تغییر دهند.
تغییر نام نیازمند اجماع بین‌المللی و تغییر در قوانین و عرف‌های موجود است و سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی نیز، نام “خلیج فارس” را به عنوان نام رسمی این آبراه به رسمیت می‌شناسند.
با عنایت به موارد فوق‌الذکر و جمیع جوانب، بی‌شک آن چیزی که تا ابد خواهد ماند، دریایی است که کهن‌نگاران، نام آن را فارس نهاده و هر تأویل و تفسیر به غیر از آن، بی‌بنیاد و این خلیج همیشگی فارس است که همواره خون ایران در رگانش جاریست و جاویدان نیز خواهد ماند.
* قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی
