با وقوع درگیری‌های متعدد نظامی بین هند و پاکستان و حملات هوایی و موشکی دو کشور به خاک یکدیگر در طی روزهای اخیر و پس از کشتار گردشگران در منطقه کشمیر تحت تسلط دهلی نو، جزئیات کلیدی درباره زرادخانه‌های هر کشور اکنون در کانون توجه قرار گرفته‌اند. در صدر این مسائل، برنامه‌های تسلیحات هسته‌ای دو کشور، قابلیت حمله هسته‌ای اول، و انواع سلاح‌های هسته‌ای در دسترس قرار دارند.
به گزارش روزیاتو، تا ژانویه ۲۰۲۴، هر دو کشور در رقابت تسلیحات هسته‌ای تقریباً در یک سطح قرار داشتند، به‌طوری‌که تخمین زده می‌شود هند بین ۱۶۰ تا ۱۷۲ کلاهک هسته‌ای داشته باشد و پاکستان تقریباً ۱۷۰ عدد. هیچ‌یک از این دو کشور عضو پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) نیستند، به این معنا که هیچ‌کدام مشمول تحریم‌های اعمال‌شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) نمی‌شوند.
این تحریم‌ها به منظور متعهد شدن امضاکنندگان به عدم ساخت، دستیابی، یا کمک به کشورهای دیگر برای دستیابی به تسلیحات هسته‌ای وضع شده‌اند. در عمل، این بدان معناست که هر دو کشور هند و پاکستان قادر به تولید مواد شکافت‌پذیر غنی‌شده مورد استفاده در ساخت تسلیحات هسته‌ای هستند.
در خصوص نوع دقیق تسلیحات هسته‌ای دو کشور، طبق اعلام «انجمن کنترل تسلیحات»، هند بیشتر بر کلاهک‌های مبتنی بر پلوتونیوم تمرکز دارد، در حالی‌که پاکستان از اورانیوم غنی‌شده استفاده می‌کند. هر دو کشور انواع بسته‌های هسته‌ای کوتاه و میان‌برد را به‌کار می‌برند، از جمله بمب‌های رهاشده از هواپیما، موشک‌های کروز، و موشک‌های بالستیک.
علاوه بر این، هر دو کشور به‌سرعت در حال توسعه برنامه‌های دریایی هسته‌ای خود هستند، از جمله زیردریایی‌های مجهز به موشک بالستیک، در کنار نیروهای متعارف قدرتمندشان. برای نمونه، هر دو کشور در میان قدرتمندترین نیروهای هوایی جهان قرار دارند، که ابزارهای مهمی برای استقرار تسلیحات هسته‌ای‌شان محسوب می‌شود. در ادامه، جزئیات قابلیت‌های هسته‌ای هر کشور و توانمندی‌های دفاعی آن‌ها آمده است.
روش‌های اصلی شلیک تسلیحات در هند شامل هواپیما، سامانه‌های زمینی و دریایی با بردهای کوتاه و متوسط است. هند هیچ‌گاه آمار دقیقی از زرادخانه هسته‌ای خود منتشر نکرده، اما برآوردها نشان می‌دهند که تعداد آن‌ها در سال گذشته به‌دلیل موجودی پلوتونیوم در مقیاس نظامی، اندکی افزایش یافته است.
تقریباً ۴۸ عدد از این کلاهک‌ها احتمالاً از طریق هواپیما قابل استفاده‌اند، و از جنگنده‌هایی مانند Jaguar IS ، میراژ ۲۰۰۰، و رافال به‌عنوان پلتفرم اصلی استفاده می‌شود. بیشترین تعداد این هواپیماهای با قابلیت شلیک پرتابه های هسته ای مربوط به Jaguar IS است که ۷۹ فروند از آن در زرادخانه فعلی هند گزارش شده است. هند همچنین دارای تعداد قابل‌توجهی تسلیحات زمینی هسته ای است، که طبق برآوردها در سال ۲۰۲۲، حدود ۶۴ عدد بوده‌اند؛ شامل موشک کوتاه‌برد Prithvi-II با برد ۳۵۰ کیلومتر و Agni-I با برد ۷۵۰ کیلومتر که برای حمل‌ونقل جاده‌ای یا ریلی طراحی شده‌اند.
هند همچنین انواع موشک‌های بالستیک میان‌برد مانند موشک زیردریایی پرتاب K-4 را در اختیار دارد که گفته می‌شود بردی حدود ۳,۵۰۰ کیلومتر دارد. جدیدترین موشک زمین‌پایه هسته ای هند به نام Agni-III نیز بردی در حدود ۳,۰۰۰ تا ۳,۵۰۰ کیلومتر دارد. توسعه این سلاح های جدید با تلاش‌های اخیر هند در راستای بازدارندگی هسته‌ای علیه چین مرتبط است.
با این حال، هند به‌طور کلی توسعه برنامه‌های هسته‌ای خود را افزایش داده، از جمله در حوزه تولید برق. برای نمونه، این کشور در حال ساخت شش نیروگاه پلوتونیوم با رآکتور تولید سریع در قالب نیروگاه Fast Breeder Test Reactor است که اولین بار در اکتبر ۱۹۸۵ به نقطه بحرانی (رسیدن یک راکتور هسته‌ای یا یک سامانه شکافت هسته‌ای به حالتی که در آن واکنش زنجیره‌ای شکافت به‌صورت پایدار ادامه پیدا می‌کند) رسید.
هند قطعاً توانایی تولید مواد لازم برای ساخت تسلیحات هسته ای بیشتر را دارد، که عنصری حیاتی برای حفظ یک زرادخانه هسته‌ای محسوب می‌شود. با در اختیار داشتن تجهیزاتی مانند تانک اصلی جدید Arjun، هند دارای یک دکترین جنگی کاملاً مدرن با ذخایر هسته‌ای قابل‌توجه و احتمالاً خوب نگهداری‌شده است.
زرادخانه هسته‌ای پاکستان از نظر اندازه و قابلیت تقریباً با همسایه خود برابر است، هرچند برآوردهای مؤسسه بین‌المللی تحقیقات صلح استکهلم (SIPRI) رقم آن را در ژانویه ۲۰۲۴ حدود ۱۷۰ عدد ذکر کرده‌اند—که مشابه گزارش سال قبل است. همانند هند، پاکستان نیز از ارائه جزئیات کامل تسلیحات هسته ای خود خودداری می‌کند و بخش زیادی از برنامه هسته ایش با اطلاعات نادرست و فریب عمومی همراه است.
با این حال، تخمین زده می‌شود که عمده پلتفرم‌های قابل‌حمل سلاح‌های هسته‌ای این کشور زمینی هستند، با حدود ۱۲۶ پرتابگر شامل چهار نوع موشک کوتاه‌برد. این موشک های هسته ای زمین پایه شامل Shaheen I/IA (با برد ۷۰۰ و ۹۰۰ کیلومتر)، Abdali (۲۰۰ کیلومتر)، Ghaznavi (۳۰۰ کیلومتر) و «پاسخ سریع» Nasr با برد ۷۰ کیلومتر هستند. افزون بر این، پاکستان موشک‌های میان‌بردی چون Shaheen III با برد ۲,۷۵۰ کیلومتر را نیز دارد و برنامه‌ای برای توسعه زیردریایی‌های با قابلیت پرتاب موشک های هسته ای نیز در جریان است.
در نهایت، پاکستان تعدادی از جنگنده‌های F-16B را به قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای مجهز کرده، که امکان طیف کاملی از گزینه‌های پرتاب را فراهم می‌سازد. همچنین اسلام آباد جنگنده‌های JF-17 خود را دارد، که با همکاری چین توسعه یافته و جایگزینی برای جنگنده نسل ۴.۵ محبوب F-16 محسوب می‌شود.
پاکستان نخستین بار در سال ۱۹۹۸ قابلیت تسلیحات هسته‌ای خود را به نمایش گذاشت، هرچند برنامه غنی‌سازی اورانیوم این کشور به دهه ۱۹۷۰ بازمی‌گردد. از آن زمان، چین در تحقیق و تأمین سلاح‌های هسته‌ای پاکستان کمک‌های زیادی ارائه داده و نقشی کلیدی در مدرن‌سازی قابلیت هسته‌ای پاکستان داشته است. آزمایش‌های متعددی میان هند و پاکستان در قالب نوعی مقابله‌به‌مثل صورت گرفته است—روشی که در آن زمان توسط سازمان ملل محکوم شد.
سیاست تسلیحات هسته‌ای هند بر پایه پایبندی به دکترین «عدم استفاده نخست» (NFU) قرار دارد. با این حال، پایبندی واقعی هند به این دکترین از زمان اعلام اولیه در سال ۲۰۰۳ دستخوش تغییراتی شده است؛ برای نمونه، وزیر دفاع هند، راجنات سینگ، در سال ۲۰۱۹ اعلام کرد که سیاست امنیت ملی جدید دولت، این تعهد را زیر سؤال برده است.
امروز، هند همچنان به این دکترین پایبند است، اما با چند شرط اضافه—از جمله اینکه در برابر حملات بیولوژیکی یا شیمیایی حق تلافی هسته‌ای را برای خود محفوظ می‌دارد. همچنین، هند از امضای برخی پیمان‌ها مانند پیمان منع جامع آزمایش هسته‌ای (CTBT) و پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) خودداری کرده است.
سیاست‌های هند شامل رویکردی مبتنی بر «دیپلماسی چماق بزرگ» است؛ یعنی رسماً مخالف جنگ هسته‌ای است، اما برنامه‌ای محدود و فعال دارد. این برنامه شامل توانایی توسعه و نگهداری منظم از ذخایر هسته ای مبتنی بر پلوتونیوم می‌شود. اگرچه هند و پاکستان طی سه دهه گذشته درگیر رقابتی هسته‌ای بوده‌اند، اما هر دو کشور به‌طور مداوم تلاش کرده‌اند تا به نوعی صلح هسته‌ای توافق‌شده برسند.
برای مثال، پس از افزایش سریع آزمایش‌های هسته‌ای در سال ۱۹۹۸، پاکستان و هند «اعلامیه لاهور» را در سال ۱۹۹۹ امضا کردند که تعهد هر دو کشور به جلوگیری از انفجارهای تصادفی یا غیرمجاز تسلیحات را الزامی می‌کرد. افزون بر این، هند و ایالات متحده روابطی نزدیک در زمینه برنامه‌های هسته‌ای از جمله تولید برق دارند. با این حال، سیاست رسمی آمریکا تنها استفاده بازدارنده از سلاح‌های هسته‌ای را مجاز می‌داند و به دکترین NFU پایبند است.
قواعد درگیری هند و پاکستان در یک زمینه کلیدی تفاوت دارد: پاکستان امکان استفاده نخست از سلاح هسته ای را برای خود محفوظ می داند، در حالی‌که هند رسماً متعهد به عدم استفاده نخست از این سلاح ها متعهد است. هند حق پاسخ متقابل در صورت حمله هسته‌ای را برای خود محفوظ می‌داند، اما تعهد داده که هرگز آغازگر جنگی هسته ای نخواهد بود. پاکستان اما چنین تعهدی نداده است. این موضوع به پاکستان مزیت قابل‌توجهی می‌دهد، به‌ویژه اگر احساس کند نیروهای متعارفش نسبت به هند ضعیف‌تر هستند، گرچه رسماً اعلام کرده سلاح هسته‌ای را در میدان نبرد به‌کار نخواهد برد.
در خصوص روابط پاکستان با چین، توافق‌نامه تحقیق هسته‌ای مشترک بین این دو کشور شامل انرژی هسته‌ای در تمام زمینه‌ها می‌شود، از جمله ارائه راکتورهای هسته‌ای برای تولید برق از سوی چین. با وجود این رابطه نزدیک، چین حاضر به ارائه قابلیت «ضربه دوم هسته‌ای» به پاکستان نشده است—به این معنا که اگر پاکستان از تسلیحات خود استفاده کند، چین احتمالاً از آن حمایت نخواهد کرد.
اکثر آزمایش‌های هسته‌ای پاکستان نتیجه رقابت منطقه‌ای با هند است، با برنامه‌ای که نخستین بار پس از جنگ ۱۹۷۱ با دهلی نو آغاز شد و سپس به‌سرعت شدت گرفت. بنابراین، با وجود اینکه پاکستان کشوری کوچک‌تر نسبت به هند است، اما زرادخانه‌ای قابل‌توجه، مدرن و مخفی دارد، که از سیاست بازدارندگی تهاجمی‌تری نسبت به کشورهایی مانند ایالات متحده برخوردار است.
تحلیل دکترین هسته‌ای پاکستان به‌طور کلی با عدم شفافیت و اطلاعات گمراه‌کننده همراه است، زیرا این کشور اطلاعات خود را محرمانه نگه می‌دارد. از نظر دفاعی، پاکستان بیشتر بر ترکیبی از «نابودی متقابل تضمین‌شده» (MAD) و دکترین «شروع سرد» یا پیش‌دستانه تکیه دارد.
توسعه این دکترین به حوزه تسلیحات هسته ای با قدرت تخریب تاکتیکی نیز در ارتباط است که قدمتی حدود یک دهه ای داشته و به‌عنوان تقوت کننده توان نظامی اسلام آباد در میدان نبرد محلی در نظر گرفته می‌شود. از این رو، پاکستان تسلیحات هسته ای تاکتیکی بسیار کوتاه‌بردی با بردهایی تا ۶۰ کیلومتر در اختیار دارد. به بیان دیگر، رویکرد رسمی پاکستان در بازدارندگی و دفاع ملی، بیشتر تهاجمی است تا تدافعی.
سامانه‌های از طبقه بندی خارج شده هند ماهیت دفاعی‌تری داشته و بر رهگیری تمرکز دارند. ابزار اصلی این کشور در این مسیر، برنامه دفاع موشکی بالستیک هند (BMD) است که در سال ۲۰۰۰ و در اوج گسترش رقابت هسته‌ای با پاکستان آغاز شد. این برنامه شامل قابلیت‌هایی مانند مراکز فرماندهی و کنترل مدرن با قابلیت شناسایی و ردیابی سلاح‌ها و همچنین سامانه‌های مقابله‌ای است.
این موارد شامل پرتابه های رهگیر با موشک‌های ضدپرتابه ای هستند که برای انهدام تسلیحات در میانه پرواز طراحی شده‌اند. به‌احتمال زیاد، هند از زمان عرضه اولیه این سامانه، آن را به‌طور قابل‌توجهی ارتقا داده است.
برای مثال، این کشور در مارس ۲۰۱۹ توانست ماهواره خودی را با موفقیت منهدم کند، که نشان می‌دهد نرم‌افزار ردیابی آن به‌قدری پیشرفته است که قادر به شناسایی و رهگیری اجسام در سرعت‌های مداری است. در نهایت، هند همچنان تسلیحات هسته‌ای خود را به‌عنوان عامل بازدارنده در برابر پاکستان، و شاید حتی چین، حفظ کرده است—چنان‌که مؤسسه SIPRI در گزارش ۲۰۲۴ خود گمانه‌زنی کرده است. این قابلیت تقویت‌شده نتیجه توسعه موشک‌های میان‌برد هند است، در حالی‌که این کشور پیش‌تر عمدتاً بر کلاهک‌های کوتاه‌برد متکی بود.
