به گزارش خبرگزاری مهر، دومین نشست غرفۀ کتابخانه مجلس در نمایشگاه کتاب با عنوان «نسبت هویت ملی و هویت دینی در ایران معاصر» با سخنرانی دکتر سیدجواد میری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

سیدجواد میری در این نشست گفت: محور بحث نسبت میان هویت دینی (اسلامیت) و هویت ملی (ایرانیت) در ایران معاصر، چگونگی ارتباط این دو جنبه از هویت مردمان این بوم است؛ آیا این نسبت از نوع تقابل، تعامل یا تعارض است؟ این موضوع نه تنها بر درک چیستی ایرانیان در گذشته اثرگذار است، بلکه جهت‌گیری آنچه خواهند شد در آینده را نیز روشن می‌کند.

دکتر میری مواجهه ایرانیان با تمدن اروپایی و مدرنیته را عاملی برای ایجاد نوعی تروما، اضطراب و دغدغه در روح جمعی ایرانیان دانست که منجر به شکل‌گیری سه کلان روایت اصلی در خصوص هویت ایرانی در دوران معاصر شده است.

وی گفت: هرچند این روایات تلاش دارند قدمت تاریخی بیشتری برای خود قائل شوند، اما آن‌ها برساخته دوران معاصر هستند. این سه روایت عبارتند از: ۱- روایت باستان‌گرا که اصالت هویت ایرانی را در دوران پیش از اسلام می‌داند و اسلام را امری بیرونی از هویت اصیل ایرانی تلقی می‌کند. نقطه کانونی این روایت، ارجاع به ایران باستان است. ۲- روایت دینی / اسلام‌گرایانه که معتقد است ورود اسلام، به‌ویژه تشیع پس از صفویه، به هویت ایرانی قوام بخشیده است. مفهوم کلیدی در این روایت، «ملت» به معنای امت یا اجتماع اسلامی است و ۳- روایت مدرن که هویت ایرانی را برآمده از عصر روشنگری و انقلاب مشروطه می‌داند. این روایت، دو روایت دیگر را ارتجاعی شمرده و مفهوم کلیدی آن ناسیون (Nation) است.

او افزود: این سه کلان روایت در دوران معاصر دو انقلاب (مشروطه و ۵۷) و سه نظام سیاسی (مشروطه، پهلوی و جمهوری اسلامی) را شکل داده‌اند. در دوران پهلوی شاهد همکاری جریان باستان‌گرا و مدرن بودیم و در انقلاب ۵۷، جریان اسلام‌گرایانه برجسته بود. همچنین تغییراتی در گفتمان‌های غالب رخ داده، از انترناسیونالیسم اسلامی به انترناسیونالیسم شیعی و سپس گفتمان ایرانشهری.

سیدجواد میری ادامه داد: هر سه جریان در جامعه ایران وجود دارند و بخش‌هایی از هویت جمعی ایرانیان را تشکیل می‌دهند. چالش اصلی در ایران امروز، چگونگی تلفیق و سنتز این سه کلان روایت است.

او برای دستیابی به این هدف مفهوم «ایران به مثابه ملک مشاع» را کلیدواژه‌ای مهم دانست و گفت: این مفهوم به این معناست که تمام ایرانیان، فارغ از هویت‌های دینی، مذهبی، قومی، زبانی یا فرهنگی، به صورت برابر به ایرانیت دسترسی داشته باشند. این دسترسی و نمایندگی برابر باید در تمام عرصه‌ها از جمله ساخت قدرت، رسانه، اقتصاد، فرهنگ، اجتماع و آموزش نمود یابد تا حس تعلق در جامعه تقویت شود.

وی افزود: تعارض میان هویت‌های متکثر در جامعه ایرانی، فی‌نفسه وجود ندارد. این تعارض زمانی ایجاد می‌شود که قدرت یا حاکمیت تلاش می‌کند یک هویت را خالص‌سازی کرده یا برای منافع سیاسی خود از یک عنصر هویتی علیه دیگر عناصر استفاده کند.

او واقعیت تاریخی ایران را امر متکثر بودن آن دانست و اشاره کرد که جامعه ایرانی با این تنوع مشکلی ندارد.