موقعیت جغرافیایی راهبردی ازبکستان، در قلب آسیای‌مرکزی، این امکان را به این کشور می‌دهد که به‌عنوان یک مرکز تجاری و اقتصادی برای تبادل کالا و خدمات عمل کند. علاوه‌بر این، افزایش جمعیت در ازبکستان، به‌معنای رشد تقاضا برای خدمات و محصولات مختلف است. تغییرات اقتصادی اخیر در ازبکستان که از سال۲۰۱۷ آغاز‌شده، شامل اصلاحات اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی نیز به بهبود محیط کسب‌وکار و افزایش فرصت‌های تجاری این کشور کمک کرده‌است.
این تغییرات، به‌ویژه در بخش‌های فنی و مهندسی، می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های گسترده‌تری بین ایران و ازبکستان باشد، در نتیجه با توجه به این عوامل، بازار ازبکستان به‌عنوان یک گزینه مطلوب برای صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران محسوب می‌شود. این همکاری‌ها نه‌تنها منافع اقتصادی دو کشور را تامین می‌کند، بلکه به توسعه پایدار و رشد اقتصادی در منطقه نیز کمک می‌کند. در همین راستا مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران، در یک پژوهش، فرصت‌ها و چالش‌های توسعه همکاری‌ها بین دو کشور را بررسی کرده‌است. در گزارش حاضر، داده‌های این پژوهش مورد‌استفاده قرار گرفته‌است.
بر اساس این پژوهش، ازبکستان به‌عنوان یکی از کشورهای درحال‌توسعه در منطقه آسیای‌مرکزی، در سال‌های اخیر برنامه‌های بلندپروازانه‌ای را برای توسعه زیرساخت‌ها و ساخت مسکن ارزان‌قیمت آغاز کرده‌است. این کشور با وجود تولید قابل‌توجه مصالح ساختمانی مانند سیمان، شیشه و کاشی سرامیکی، هنوز در برخی بخش‌ها به واردات وابسته است. ازبکستان به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند تخته‌های چوبی فشرده، کاغذ دیواری، محصولات بهداشتی سرامیکی و برخی مواد عایق حرارتی، نیازمند واردات است. این شرایط فرصت‌های مناسبی را برای ایران به‌عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ مصالح ساختمانی ایجاد می‌کند. ایران با داشتن ظرفیت‌های بالای تولید در حوزه‌هایی مانند سیمان، شیشه، کاشی سرامیکی و سنگ‌های ساختمانی، می‌تواند با ارائه محصولات باکیفیت و رقابتی، سهم خود را در بازار ازبکستان افزایش دهد.
روز یکشنبه همایش تجاری ایران و ازبکستان، با حضور مقامات سیاسی و تجار دو کشور در تهران برگزار شد. محمدرضا عارف، معاون اول رئیسجمهور، سخنران اصلی این همایش بود. عارف با تاکید براینکه با اراده مسوولان جمهوری‌اسلامی ایران و جمهوری ازبکستان در اجرای مفاد شانزدهمین نشست کمیسیون مشترک اقتصادی، تجاری، علمی و فرهنگی ایران و ازبکستان، رشد و ارتقای روابط را شاهد خواهیم بود، تصریح کرد: تسهیل نقل‌‌‌‌‌وانتقالات بانکی، امور گمرکی، ترانزیت کالا و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل از جمله اقدامات ضروری در راستای حذف موانع و فراهم آمدن زیرساخت‌های لازم برای توسعه و تعمیق روابط روزافزون است.
معاون اول رئیسجمهور با اشاره به اینکه اولویت اصلی سیاست خارجی دولت ایران توسعه روابط با کشورهای همسایه و کشورهای منطقه است، گفت: توسعه و تقویت همه‌جانبه روابط با جمهوری ازبکستان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و معتقدیم حجم تجارت ۵۰۰میلیون دلاری دو کشور در سال۲۰۲۴، قابلیت ارتقا و توسعه بیشتری دارد. او با بیان اینکه جمهوری‌اسلامی ایران و جمهوری ازبکستان از بدو استقلال جمهوری ازبکستان همواره در استحکام روابط سیاسی، فرهنگی و همکاری‌های گسترده تجاری و اقتصادی با یکدیگر تلاش کرده‌اند، گفت: روابط دوجانبه ایران و ازبکستان از جمله روابط تجاری در سال‌های اخیر بوده که پویا و روبه‌رشد است، با این‌حال معتقدیم ظرفیت‌های موجود بیش از میزان فعلی است. این امر نیازمند افزایش شناخت از ظرفیت‌های یکدیگر، ایجاد ارتباط بین فعالان اقتصادی دو کشور و بهره‌‌‌‌‌گیری بهینه از ظرفیت‌ها، توجه به حوزه‌های جدید همکاری و در عین‌حال رفع موانع پیش‌روی روابط است.
عارف تاکید کرد: با توجه به اهمیت روابط مردمی میان دو کشور و وجود جاذبه‌‌‌‌‌های گردشگری قابل‌توجه در ایران و ازبکستان و همچنین اهمیت صنعت گردشگری در توسعه اقتصادی، تسهیل روادید گردشگری ضرورت دارد. صمد حسنزاده، رئیس اتاق بازرگانی ایران دیگر سخنران این همایش بود. حسنزاده، بر‌‌گزاری همایش تجاری ایران را گامی دیگر برای تعمیق روابط دو کشور عنوان کرد و گفت: طی یک سال‌گذشته، همکاری‌های جدی، مسوولانه و نزدیکی بین بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی جمهوری‌اسلامی ایران و جمهوری ازبکستان در جریان بوده و فضای مناسب و دوره جدیدی از همکاری و تلاش برای ارتقای روابط دو کشور شکل‌گرفته‌است.
او به قرابت‌های فرهنگی و دوستی دو ملت و علاقه برای همکاری با یکدیگر اشاره کرد و افزود: به‌نظر می‌رسد، لازم است به‌منظور تسهیل رفت‌وآمدها و روابط تجاری و گردشگری بین دو کشور، موضوع لغو روادید از جانب ازبکستان به‌زودی اجرایی شود. همچنین تسهیل در امور پروازها و قیمت‌ها نیز باید در دستورکار قرار گیرد. رئیس اتاق ایران هدف اولیه برای ارتقای حجم تجارت بین ایران و ازبکستان را افزایش حجم مبادلات از حدود ۵۰۰میلیون دلار به یک‌میلیارد دلار عنوان کرد و گفت: امیدواریم تا پایان سال‌جاری میلادی به این هدف‌گذاری دست‌یابیم. او با بیان اینکه ظرفیت‌های بی‌‌‌‌‌شمار اقتصادی در هر دو کشور وجود دارد، تصریح کرد: انتظار داریم اشتیاقی که امروز برای همکاری بین فعالان اقتصادی ایران و ازبکستان مشاهده می‌شود، از سوی سیاستگذاران و مقامات دو کشور مورد‌توجه قرارگرفته و در این راستا توسعه زیرساخت‌ها در دستور کار قرار گیرد.
حسنزاده، یکی از مهم‌ترین محورهای همکاری ایران و ازبکستان را سرمایه‌گذاری مشترک بخش‌‌‌‌‌خصوصی در هر دو کشور دانست و افزود: از کارآفرینان و فعالان اقتصادی دو کشور دعوت می‌کنم با ایجاد کمیته‌‌‌‌‌های صنعتی، پتانسیل‌های موجود را شناسایی و در پروژه‌های تجاری دارای مزیت نسبی، سرمایه‌گذاری کنند. این گام، روابط اقتصادی پایدار و بلندمدتی را رقم خواهد زد. اتاق ایران در این رابطه اعلام آمادگی می‌کند. او همچنین در مورد مذاکرات خوبی که درباره توافق تجارت ترجیحی بین دو کشور طی چند ماه گذشته صورت‌گرفته‌است نیز گفت: امیدواریم به‌زودی این موافقت‌نامه اجرایی شود. برای دو کشور که عزم توسعه همکاری دارند، اعمال تعرفه‌های بالا و بعضا تبعیض‌‌‌‌‌آمیز در قیاس با سایر کشورها، جایگاهی ندارد.
با وجود اینکه ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای توسعه روابط اقتصادی میان ایران و ازبکستان وجود دارد، اما برخی چالش‌ها باعث‌شده تا میزان مبادلات تجاری دو کشور در سطح بهینه نباشد. از جمله مهم‌ترین این موانع می‌توان به «مشکلات بانکی و محدودیت‌های مالی»، «نبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل برای صادرات کالا و خدمات» و «رقابت سایر کشورها در بازار ازبکستان» اشاره کرد. علاوه‌بر این، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و برخی موانع قانونی و اداری در ازبکستان نیز می‌توانند بر روند همکاری‌های اقتصادی دو کشور تاثیرگذار باشند. مشکلات بانکی و مالی یکی از مهم‌ترین چالش‌های صادرات ایران به ازبکستان محسوب می‌شود.
محدودیت‌های بانکی ناشی از تحریم‌ها، انجام تراکنش‌های مالی میان دو کشور را دشوار کرده‌است. همچنین زیرساخت‌های حمل‌ونقل ناکافی، هزینه‌های بالای حمل‌ونقل و نبود مسیرهای تجاری کارآمد، مانع تسهیل تجارت میان ایران و ازبکستان شده‌است. در این بین کشورهای دیگری مانند چین، ترکیه، روسیه و برخی کشورهای اروپایی حضور پررنگی در بازار ازبکستان دارند که رقابت را برای شرکت‌های ایرانی دشوار کرده‌است.
علاوه بر مشکلات ساختاری، وجود قوانین و دستورالعمل‌های دست و پا گیر نیز به مانعی دیگر برای توسعه روابط ایران و ازبکستان تبدیل شده‌است. به‌عنوان نمونه قوانین گمرکی سختگیرانه، تعرفه‌های بالا و برخی محدودیت‌های اداری، روند صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران را با پیچیدگی مواجه کرده‌است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران، برای توسعه صادرات به ازبکستان، لازم است اقدامات اجرایی و استراتژیک صورت گیرد. توسعه روابط بانکی و مالی می‌تواند یکی از مهم‌ترین راهکارها برای افزایش همکاری‌های تجاری باشد. «ایجاد کانال‌های بانکی جایگزین»، «امضای توافق‌های بانکی دوجانبه» و «استفاده از ارزهای محلی برای مبادلات تجاری» می‌تواند مشکلات تراکنش‌های مالی را کاهش دهد. علاوه بر این‌ها «تاسیس دفاتر تجاری»، «مشارکت در نمایشگاه‌های صنعتی» و «همکاری با شرکت‌های محلی ازبکستان» می‌تواند جایگاه ایران را در این بازار تقویت کند.
در کنار این راهکارها، ایجاد شرکت‌های مشترک و مشارکت در پروژه‌های دولتی ازبکستان، روشی موثر برای افزایش صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران محسوب می‌شود. ایران می‌تواند از طریق بر‌‌گزاری دوره‌های مهارتی و آموزشی در حوزه‌های فنی و مهندسی، حضور خود را در ازبکستان گسترش دهد. یکی دیگر از الزامات توسعه روابط با ازبکستان، شناخت دقیق نیازهای بازار این کشور و ارائه خدمات متناسب با این نیازهاست که می‌تواند جذابیت محصولات و خدمات ایرانی را افزایش دهد. اجرای این دستورالعمل‌ها در کنار تمرکز بر فرصت‌های صادراتی در حوزه خدمات فنی و مهندسی، ساختمان سازی، انرژی و حمل‌ونقل، می‌تواند ایران را به یکی از شرکای اصلی ازبکستان تبدیل کند. در این راستا، افزایش تعاملات دیپلماتیک و انعقاد توافق‌نامه‌های تجاری جدید میان دو کشور، مسیر را برای گسترش تجارت و سرمایه‌گذاری هموارتر می‌کند، همچنین ایجاد نهادهای مشترک برای تسهیل فرآیندهای گمرکی و حمایت از کسب‌وکارهای ایرانی در ازبکستان، یکی از راهکارهای موثر برای تقویت حضور ایران در این بازار است.
یکی دیگر از اقداماتی که می‌تواند به افزایش صادرات ایران کمک کند، استفاده از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و نوآوری‌های فنی است. شرکت‌های ایرانی با استفاده از فناوری‌های نوین در حوزه‌های مختلف، ازجمله انرژی‌های تجدیدپذیر، سیستم‌های هوشمند ساختمانی و مدیریت منابع آب، می‌توانند نیازهای بازار ازبکستان را تامین کنند. حضور ایران در بازار خدمات فنی و مهندسی ازبکستان، نه‌تنها به توسعه اقتصادی ایران کمک می‌کند، بلکه باعث ارتقای سطح فناوری و دانش فنی در این کشور نیز خواهدشد. ایران همچنین می‌تواند از ظرفیت‌های خود در توسعه مسیرهای تجاری، به‌ویژه مسیر ریلی ایران-ازبکستان، برای افزایش صادرات بهره ببرد. انعقاد قراردادهای حمل‌ونقل بین‌المللی و استفاده از مزایای ترانزیتی ایران، به‌عنوان یکی از شاهراه‌های تجاری منطقه، می‌تواند به تقویت روابط تجاری میان دو کشور کمک کند.
از سوی دیگر بخش‌هایی مانند تجهیزات و ماشین‌آلات ساختمانی، خدمات پیمانکاری و مشاوره مهندسی، طراحی و اجرای پروژه‌های عمرانی و خدمات شهری، از جمله حوزه‌هایی هستند که ایران می‌تواند با ارائه پیشنهادهای رقابتی و کیفیت بالا، جایگاه خود را در بازار ازبکستان تقویت کند.
