به گزارش تسنیم، بر اساس اعلام گروه تحلیل عملکرد و گزارشهای راهبری شبکه برق کشور، رشد تقاضای انرژی برق از ابتدای سال جاری تاکنون، 11.92 درصد گزارش شده است.
به‌عبارتی، تقاضا برای مصرف برق در ماه‌های فروردین و اردیبهشت امسال، حدود 12 درصد، نسبت به دو ماهه ابتدایی سال گذشته افزایش داشته است و این رشد تقاضا و عدم توان صنعت برق به فراهم‌سازی تأمین برق متناسب با آن، موجب شروع خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده از میانه فروردین ماه شده است.
هم‌اکنون هم در بخش خانگی با خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده مواجه‌ایم، هم بخش صنعت با محدودیت‌های تأمین برق مواجه شده، درواقع ناترازی و کسری برق، از تابستان به بهار منتقل شده و در تابستان تشدید خواهد شد. اما ریشه‌ها و دلایل این اتفاق چیست؟
1. اتفاقات مربوط به امسال
درحالی که پیش‌بینی می شد یک بهار نرمال با اندکی گرمای هوا را در پیش داشته باشیم، در عمل با رشد 5.5 درصدی متوسط دمای کشور در میانه اردیبهشت‌ماه مواجه شدیم. امسال یکی از معدود سال‌هایی است که در میانه فروردین‌ماه، کولرهای گازی در برخی از شهرهای جنوبی کشور وارد مدار بهره‌برداری شد. این رشد متوسط دمای کشور در فروردین و اردیبهشت، به رشد بیش از پیش‌بینی‌های تقاضای برق منجر شد و به‌عبارتی صنعت برق نسبت به این میزان افزایش تقاضا، غافل‌گیر شد.
امسال (سال آبی 1403 - 1404 ) یکی از خشک‌ترین سال‌های نیم قرن اخیر از منظر میزان بارش‌ها بوده، به‌طوری که میزان بارش‌ها نسبت به سال گذشته و متوسط درازمدت، بیش از 38 درصد کاهش داشته است.
به‌تبع کاهش بارش‌ها، میزان ورودی آب به سدها نیز کاهش قابل‌توجهی را تجربه کرده، به‌طوری که میزان ورودی آب به سدهای کشور حدود 40 درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است.
سدهای بزرگ دارای نیروگاه‌های برق‌آبی نیز با کاهش ورودی آب و کاهش شدید سطح ذخایر آبی مواجه شدند و تمام برنامه‌هایی که صنعت برق روی تولید انرژی از نیروگاه‌های برق‌آبی در سال جاری حساب کرده بود، برهم ریخت.
ذخیره مفید آب در سدهای بزرگ دارای نیروگاه‌های برق‌آبی از حدود 9.3 میلیارد مترمکعب در زمان مشابه سال قبل، به حدود 5.4 میلیارد مترمکعب در سال جاری کاهش یافته و طبق اعلام شرکت توانیر، استفاده از این ظرفیت برای تولید انرژی برق‌آبی، برای روزهای گرم تیر و مرداد، درنظر گرفته شده و امروز، تنها از حدود 20 درصد ظرفیت برق‌آبی‌های کشور استفاده می‌شود.
مقایسه انرژی تولیدی مجموع برقابی با مدت مشابه سال قبل
در پاییز و زمستان سال گذشته به‌علت کسری ذخایر گازوئیل نیروگاه‌ها از یک‌سو و کسری گاز به عنوان سوخت اول نیروگاه‌های حرارتی، نیروگاه‌های حرارتی مجبور به هماهنگی خود با تحویل سوخت به شبکه شدند و برنامه تعمیراتی که باید در پاییز و زمستان سپری می‌کردند، با تأخیر به روزهای بهار موکول شد.
از سوی دیگر، مازوت‌سوزی در صنعت نیروگاهی به اوج رسید و به نیروگاه‌های بخاری با مصرف مازوت به عنوان سوخت جایگزین گاز، استهلاک بیشتری تحمیل شد و دوره تعمیرات آن‌ها را طولانی‌تر کرد.
از اینرو، در روزهای گرم فروردین و اردیبهشت، بخشی از ظرفیت نیروگاه های حرارتی کشور در تعمیرات به‌سر می‌برد تا نیروگاه‌های حرارتی برای تابستان گرم آماده شوند.
اگرچه تکمیل برنامه تعمیرات نیروگاه‌های حرارتی، تا پایان اردیبهشت‌ماه هدفگذاری شده، اما به نظر می‌رسد این برنامه با تأخیر حداقل دو هفته‌ای به‌میانه خردادماه برسد.
نیروگاه اتمی بوشهر با ظرفیت 1000 مگاواتی خود، نقش موثری در تأمین برق پیک تابستان دارد؛ امسال به‌خاطر شرایط خاص کم‌آبی و گرمای شدید هوا، صنعت برق کشور به این جمع‌بندی رسید که این نیروگاه باید در روزهای گرم تیر و مرداد، به‌صورت کامل در مدار بهره‌برداری باشد؛ از اینرو، فرآیند سوخت‌گذاری سالانه آن، حدود دو ماه زودتر شروع شد و با هماهنگی وزارت نیرو و سازمان انرژی اتمی، نیروگاه اتمی بوشهر، برای سوخت‌گذاری و تعمیرات دوره‌ای از مدار خارج شد.
خروج از مدار نیروگاه اتمی بوشهر، به معنای کاهش 1000 مگاواتی تأمین برق کشور بود. مقرر شده این نیروگاه با ظرفیت کامل در نیمه دوم خردادماه به‌مدار بهره‌برداری بازگردد.
2. اتفاقاتی که از قبل شروع شده و آثار آن به قطعی برق بهاره رسیده
یکی از مشکلات صنعت برق، کاهش سرمایه‌گذاری در آن برای احداث ظرفیت‌های جدید نیروگاهی، ایجاد و به‌سازی شبکه بوده که از اقتصاد معیوب صنعت برق نشأت می‌گیرد. بررسی‌های مدیریت شبکه برق ایران و شرکت توانیر نشان می‌دهد که به دلیل قانون تثبیت قیمت‌ها، در طی 20 سال گذشته، 50 میلیارد دلار زیان به صنعت برق کشور تحمیل شده است.
بررسی‌های شرکت توانیر نشان می‌دهد که درواقع اگر این قانون در سال 1383 تصویب نمی‌شد، 50 هزار مگاوات نیروگاه و شبکه متناظر آن در کشور احداث شده بود که علاوه بر خاموشی صفر در طی سال‌های اخیر، 20 هزار مگاوات ظرفیت صادرات برق با بیش از 10 میلیارد دلار درآمد سالانه ایجاد شده بود.
در این سرمایه‌گذاری‌ها، 8 هزار مگاوات نیروگاه فرسوده از مدار خارج شده بود و راندمان تولید برق کشور ارتقا یافته و سهم مصرف گاز در تولید برق، کاهش می‌یافت.
روند افت سرمایه‌گذاری در صنعت برق، از ابتدای دهه 90 تاکنون ادامه دارد و نکته جالب و مهم اینجاست که هیچ‌کدام از دولت‌ها و مجلس‌ها در طی 20 سال اخیر، به اصلاح این فرآیند اقدام نکرده‌اند. حتی در دولت چهاردهم نیز، بودجه‌بندی سال 1404، با اصلاح این فرآیند معیوب صورت نگرفت و به‌نظر می‌رسد دولت ها در طی 20 سال اخیر، رویکردهای پوپولیستی را به اصلاح فرآیند اقتصاد حامل‌های انرژی ترجیح داده‌اند.
دولت‌ها هواره اصرار بر دولتی بودن و دولتی ماندن صنعت برق داشته‌اند و هنوز نیز فرآیندهای صنعت برق، به صورت غیربهینه در یک بستر کاملا دولتی شکل می‌گیرد و از قیمت‌گذاری‌ها، تأمین، انتقال و عرضه و حتی اجرای پروژه‌ها تحت تأثیر دولتی بودن صنعت برق است.
نبود بازار واقعی برق و عدم اطمینان بخش خصوصی واقعی از بازگشت سرمایه، به کاهش بهره‌وری صنعت برق و عدم سرمایه‌گذاری جدید در این صنعت منجر شده است.
بخش خصوصی در صورت توجیه‌پذیری سرمایه‌گذاری در صنعت برق، آماده سرمایه‌گذاری در این صنعت و رفع مشکلات ناشی از کمبود زیرساخت‌هاست.
شدت مصرف انرژی در ایران بالاست و این موضوع در بخش برق هم صادق است. به‌عبارتی بیشتر مصرف برق کشور در بخش غیرمولد صورت می‌گیرد و مصرف در تمامی بخش‌ها (چه مولد و جه غیرمولد) غیربهینه است.
تجهیزات مصرف برق، ساختمان‌ها، تجهیزات صنعتی و هرچیزی که به مصرف برق ربط دارد، در غیربهینه‌ترین حالت ممکن است. سال‌هاست وزارت نیرو و صنعت برق، طرح‌های سالانه، برنامه‌های فصلی، پویش‌های تابستانی و ... را با بودجه‌های کلان اجرایی می‌کند، ولی کمترین اثری در بهینه‌سازی مصرف و اصلاح روند مصرف برق کشور نداشته است.
تشکیل سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی، می‌تواند به پایان صرف بودجه‌های کلان بی‌نتیجه در بخش مدیریت مصرف صنعت برق ختم شود و عملکرد بهینه‌سازی مصرف را در دولت، شفاف کند. سازمانی که تشکیل آن مورد تأکید برنامه هفتم توسعه است اما به‌نظر می‌رسد دولت اعتقاد چندانی به تشکیل این سازمان ندارد و صرف بودجه‌های بهینه سازی مصرف در فضای غیرشفاف و بی‌نتیجه را به تشکیل یک سازمان منسجم با عملکردی شفاف، ترجیح می‌دهد.
هرساله برنامه‌های بزرگ و پرطمطراقی برای تابستان پیش‌رو و مدیریت ناترازی برق اعلام می‌شود که درصد تحقق آن برنامه‌ها، معمولا زیر 50درصد است. برای تابستان سال جاری نیز 14 مگاپروژه کلان در دستور کار صنعت برق قرار گرفت که بررسی جزئیات اجرای این مگاپروژه‌ها، از عدم تحقق کامل برنامه‌ها حکایت دارد.
یکی از دلایل افزایش تقاضای مصرف برق که به خاموشی‌ها دامن زده، تولید غیرمجاز رمزارز است. بررسی گزارشهای صنعت برق نشان می‌دهد که در همه عرصه‌ها، از ساختمان‌های مسکونی، تا شهرک‌های صنعتی، گلخانه‌ها، ادارات و مغازه‌ها و ... کشف ماینرهای غیرمجاز صورت گرفته و برآورد می‌شود حدود 3 تا 5 هزار مگاوات، همچنان مصرف برق توسط تولیدکنندگان غیرمجاز رمزارز صورت می‌گیرد.
ظرف 5 سال اخیر، بیش از 247 هزار ماینر غیرمجاز کشف و ضبط شده که برق مصرفی آن‌ها معادل تولید یک نیروگاه بزرگ 1300 مگاواتی بوده است.
تغییر پارادایم توسعه صنعت برق یک ضرورت برای متوقف کردن شیب صعودی نمودار ناترازی‌های برق است. ناترازی که تابستان سال قبل به مرز 20 هزار مگاواتی رسیده بود، امسال از 24 هزار مگاوات عبور خواهد کرد و ادامه همین روند، موجب رسیدن ناترازی‌های برق به مرز 30 هزار مگاواتی در تابستان 1405 خواهد شد.
این تغییر پارادایم، در بخش مصرف با ایجاد یک سازمان‌دهی درست به‌جای خرج‌کردن بی‌ضابطه برای پویش‌های فصلی ممکن خواهد شد و در بخش تولید، با توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر محقق می‌شود. توسعه صرف نیروگاه‌های حرارتی، در شرایطی که سرمایه‌گذاری بالای آن قابل تحقق نیست و ناترازی گاز هم، امکان توسعه بیشتر آن را نمی‌دهد، یک مسیر غیر قابل امتداد است.
در توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر هم، اولا نگاه جامعی هنوز در سطح مسئولان برای ضرورت آن ایجاد نشده و ثانیا ساختارهای دولتی فعلی، ناکارآمدی خود را به‌اثبات رسانده‌اند؛ در این بخش، نیازمند ورود جدی بخش خصوصی با تسهیل شرایط سرمایه گذاری و کاهش بروکراسی‌های مخرب هستیم. چیزی که در وزارت نیرو و برنامه‌های این بخش، هنوز به چشم نمی‌خورد.
