عصر ایران؛ محمد حسن گودرزی- کارشناس موسسه اقتصاد انرژی، ژاپن درخواست توقف غنی سازی - حتی استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای - را بر خلاف مقررات پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) می داند و از آن به عنوان مانع بزرگی بر سر راه توافق بین آمریکا و ایران یاد می کند.
این گفت‌و‌گو در پی آن انجام شده که مذاکرات ایران و آمریکا در هفته‌های اخیر همواره یکی از مهم‌ترین محورهای تحولات سیاسی و امنیتی خاورمیانه بوده است. با توجه به منافع متقابل و در عین حال تضادهای بنیادین، هرگونه پیشرفت یا بن‌بست در این مذاکرات تأثیر مستقیمی بر ثبات منطقه‌ای دارد.
سفر اخیر دونالد ترامپ به خاورمیانه و دیدارهای او با رهبران کشورهای عربی، به‌ویژه عربستان سعودی، موضوع مهم دیگری است که می‌توان در این مورد به آن اشاره کرد. این رویکرد ترامپ، ضمن افزایش نگرانی‌ها درباره گسترش رقابت‌های ژئوپلیتیکی، بر پیچیدگی مسیر گفت‌وگوهای احتمالی ایران و آمریکا افزوده است. از سوی دیگر، نقش میانجی‌گرانه کشورهایی مانند عمان و قطر، می‌تواند فرصتی برای باز کردن گره‌های موجود فراهم کند. در نهایت، موفقیت یا شکست این مذاکرات، نه تنها آینده روابط تهران–واشنگتن، بلکه مسیر ثبات، همکاری یا تقابل در کل خاورمیانه را رقم خواهد زد.
خانم ساچی ساکانیشی (Sachi Sakanashi) مدیر گروه تحقیقاتی و همچنین دستیار مدیر مرکز JIME، موسسه اقتصاد انرژی، ژاپن است. زمینه های مورد علاقه وی، سیاست معاصر ایران، صنعت انرژی ایران و روابط ژاپن و ایران بوده و به مدت دو سال از سال 2000 تا 2002 به عنوان وابسته فرهنگی در سفارت ژاپن در تهران مشغول به کار بوده است. وی در سال 2008 عضو مدعو مرکز تحقیقات خلیج فارس (Gulf Research Center) بود که در آن زمان در دبی مستقر بود. ساکاناشی مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته روابط بین الملل از دانشگاه توکیو دریافت کرد. با این کارشناس مسائل ایراندر مورد مذاکرات ایران و آمریکا و چشم انداز آن گفت‌و‌گو کرده‌ایم:
چه تغییراتی در سیاست خارجی آمریکا نسبت به خاورمیانه در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ نسبت به دولت‌های پیشین رخ داده است؟
رئیس‌جمهور ترامپ به‌صورت بسیار واضح بر علاقه‌مندی خود به توافق‌هایی که منافع اقتصادی برای آمریکا به همراه داشته باشد تأکید کرده است. تفاوت اصلی در رویکرد ترامپ نسبت به ایران، علاقه او به تحقق توافق‌هایی است که برای شرکت‌های آمریکایی هم سودمند باشند، در حالی که دولت اوباما پس از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران، تحریم‌های اصلی را حفظ کرد و شرکت‌های آمریکایی را از فعالیت در ایران بازمی‌داشت.
ترامپ در دیداری با رئیس‌جمهور موقت سوریه - احمد شرع - تحریم‌های آمریکا علیه سوریه را برداشت. این تصمیم چه تأثیری بر توازن قدرت منطقه و روابط با اسرائیل دارد؟
ما می‌دانیم رئیس‌جمهور ترامپ بازسازی سوریه را برای ثبات منطقه ضروری می‌داند. با برداشته شدن تحریم‌های آمریکا علیه سوریه، کشورهای عرب خلیج فارس اکنون می‌توانند از دولت جدید سوریه حمایت کنند. این موضوع ممکن است مانع گسترش نفوذ روسیه و ایران در سوریه شود؛ نفوذی که تا زمانی که بشار اسد سرنگون نشده بود، واقعیت داشت.
با توجه به امضای قرارداد فروش تسلیحات ۱۴۲ میلیارد دلاری با عربستان سعودی، چگونه می‌توان تأثیر این قرارداد را بر امنیت منطقه و مسابقه تسلیحاتی در خاورمیانه ارزیابی کرد؟
هدف دولت ترامپ اعلام یک قرارداد بزرگ، مانند «بزرگ‌ترین توافق فروش تسلیحات در تاریخ» بود، همان‌طور که در بیانیه خبری آنها آمده است. شاید مهم‌تر از مبلغ قرارداد، نمایش سطح بالای منافع مشترک میان آمریکا و عربستان سعودی بود.
ترامپ تأکید کرده است که تنها در صورتی با ایران مذاکره خواهد کرد که تهران به‌طور کامل برنامه هسته‌ای خود را کنار بگذارد. این شرط چه موانعی برای پیشرفت مذاکرات ایجاد می‌کند؟
این موضوع بستگی دارد به معنای «کنار گذاشتن برنامه هسته‌ای» چیست. درخواست توقف حتی استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای بر خلاف مقررات پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) است و قطعاً مانع بزرگی برای هرگونه توافق بین آمریکا و ایران خواهد بود.
در دور چهارم مذاکرات در مسقط عمان، اختلافات جدی درباره حق غنی‌سازی اورانیوم ایران وجود داشت. ایران بر حفظ این حق اصرار دارد، در حالی که آمریکا خواهان توقف کامل آن است. آیا این اختلاف می‌تواند به توقف یا شکست مذاکرات منجر شود؟
این موضوع نیز بستگی دارد به معنای «حفظ حق غنی‌سازی اورانیوم» چیست. ایران در سال‌های گذشته فناوری‌های هسته‌ای را بر اساس حقوق خود توسعه داده و هیچ‌کس نمی‌تواند این فناوری‌ها را از ایران بگیرد. در حالی که هیچ‌کس نمی‌تواند حقوق ایران را انکار کند. البته داشتن حق غنی‌سازی و انجام عمل غنی‌سازی لزوماً به یک معنا نیست.
برخی تحلیل‌گران معتقدند توافق موقت میان ایران و آمریکا می‌تواند مسیر را برای اعتمادسازی و مذاکرات گسترده‌تر در آینده هموار کند. این توافق می‌تواند شامل کاهش سطح غنی‌سازی و افزایش دسترسی بازرسان باشد. نظر شما چیست؟
توافق موقت ایدۀ خوبی به نظر می‌رسد، اگرچه مطمئن نیستم رئیس‌جمهور ترامپ تا چه اندازه صبور باشد. با این حال، کاهش سطح غنی‌سازی در ازای تخفیف جزئی تحریم‌ها قطعاً گامی رو به جلو محسوب می‌شود. البته اگر دو طرف بتوانند بر سر این توافق موقت به اجماع برسند.
عمان به‌عنوان میزبان و میانجی در مذاکرات بین ایران و آمریکا نقش داشته است. قطر و عربستان سعودی نیز تلاش می‌کنند تنش‌ها را کاهش دهند و از بروز درگیری نظامی در منطقه جلوگیری کنند. نقش کشورهای منطقه‌ای مانند عمان، قطر و عربستان در تسهیل مذاکرات چیست؟
فکر می‌کنم کشورهای منطقه نقش بسیار مهمی در کاهش تنش‌ها و جلوگیری از درگیری‌های نظامی در منطقه دارند. کمک بزرگی خواهد بود اگر ایران بتواند این کشورها به‌ویژه عربستان سعودی را متقاعد کند برنامه هسته‌ای ایران کاملاً صلح‌آمیز است. گزارشی در رسانه‌ها وجود دارد که برنامه غنی‌سازی ایران می‌تواند از طریق یک کنسرسیوم بین‌المللی مدیریت شود که عربستان سعودی هم می‌تواند در آن نقش داشته باشد. این موضوع امیدوارکننده به نظر می‌رسد.
چه تضمین‌هایی می‌تواند اعتماد ایران را به پایبندی آمریکا به توافق افزایش دهد؟
تضمین از سوی آمریکا نیز بسیار مهم است. رئیس‌جمهور ترامپ یک بار توافق هسته‌ای را که در دولت اوباما به دست آمده بود، لغو کرد. آمریکا باید راهی پیدا کند تا تضمین دهد چنین اتفاقی دیگر تکرار نخواهد شد.
چشم‌انداز کلی مذاکرات چیست و سناریوهای احتمالی آینده این مذاکرات چگونه است؟
این که مذاکرات (مستقیم یا غیرمستقیم) بین ایران و آمریکا در جریان است و ادامه دارد، خود خبر بسیار خوبی است. امید ما این است که هر توافقی بین ایران و آمریکا به ثبات منطقه کمک کند، چرا که ژاپن به آن برای تأمین انرژی خود وابسته است. امیدواریم ایران و کشورهای همسایه بتوانند با همکاری آمریکا را متقاعد کنند به یک توافق واقع‌بینانه برسد تا از افزایش تنش‌ها و احتمال بروز درگیری‌ها در منطقه جلوگیری شود.
