در عصر دیجیتال، بسیاری از ابعاد زندگی انسان دستخوش تحولات بنیادین شده‌اند؛ از آموزش و تجارت گرفته تا سرگرمی و فرهنگ. یکی از نمودهای برجسته این تحول، به وجود آمدن تور مجازی موزه هاست؛ پدیده‌ای که به‌ویژه در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ به‌شدت مورد توجه قرار گرفت و امروزه به گزینه‌ای جدی و محبوب برای دسترسی به میراث فرهنگی و هنری جهان تبدیل شده است.
بازدید مجازی، استفاده از فناوری‌های نوین مانند تصاویر ۳۶۰ درجه، واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR)، مدل‌سازی سه‌بعدی و پلتفرم‌های آنلاین است تا کاربران بتوانند بدون حضور فیزیکی در یک مکان، تجربه‌ای شبیه‌سازی‌شده و تعاملی از آن مکان داشته باشند. در مورد موزه‌ها، این بدان معناست که بازدیدکننده می‌تواند آثار هنری، تاریخی، علمی یا فرهنگی را از طریق اینترنت مشاهده کرده و اطلاعات مرتبط با هر اثر را دریافت کند.
مهم نیست در کدام نقطه از دنیا زندگی می‌کنید؛ تنها با یک اتصال اینترنتی می‌توانید از موزه لوور در پاریس، موزه متروپولیتن در نیویورک یا موزه ملی ایران در تهران دیدن کنید. این سطح از دسترسی، پیش از این هرگز ممکن نبود.
برای بسیاری از افراد، سفر به کشورهای دیگر یا حتی شهرهای دوردست برای بازدید از یک موزه ممکن نیست. بازدید مجازی این امکان را فراهم می‌کند که بدون هزینه‌های سفر، اقامت، غذا و بلیت، به تجربه‌ای فرهنگی غنی دست یافت.
موزه‌های مجازی اغلب با امکانات آموزشی متنوعی همراه هستند؛ مانند ویدئوهای توضیحی، تورهای راهنمای صوتی، پرسش و پاسخ‌های تعاملی و اطلاعات تکمیلی که برای دانش‌آموزان، معلمان و علاقه‌مندان به تاریخ و هنر بسیار مفید است.
موزه‌های فیزیکی محدود به ساعات کاری مشخصی هستند، اما نسخه‌های مجازی اغلب ۲۴ ساعته در دسترس‌اند. این یعنی کاربر می‌تواند هر زمان که مایل باشد، حتی نیمه‌شب، از یک موزه بازدید کند.
این تکنیک‌ها امکان مشاهده فضاهای داخلی موزه به صورت تعاملی را فراهم می‌کنند. کاربر می‌تواند به دلخواه در محیط حرکت کرده، به سمت آثار زوم کند و توضیحات هر اثر را بخواند.
با استفاده از هدست‌های VR، بازدیدکننده می‌تواند احساسی نزدیک‌تر به حضور واقعی در موزه داشته باشد. این فناوری به‌ویژه در موزه‌های تاریخی یا باستان‌شناسی که بازسازی فضاها اهمیت دارد، بسیار کاربردی است.
کاربر با استفاده از تلفن هوشمند یا تبلت می‌تواند تصاویر دیجیتال از آثار را روی محیط واقعی خود مشاهده کند. برای مثال، تصور کنید تندیس یک پادشاه هخامنشی را روی میز کارتان ببینید و آن را از زوایای مختلف بررسی کنید!
بعضی موزه‌ها از راهنماهای مجازی مجهز به هوش مصنوعی استفاده می‌کنند که می‌توانند به سؤالات بازدیدکننده پاسخ دهند یا تجربه بازدید را شخصی‌سازی کنند.
موزه لوور: این موزه در فرانسه، امکان بازدید مجازی از برخی از معروف‌ترین آثار خود مانند «مونالیزا» را فراهم کرده است.
موزه بریتانیا: یکی از جامع‌ترین تورهای مجازی را ارائه می‌دهد که شامل آثار مصر باستان، یونان و روم، تمدن اسلامی و بسیاری موارد دیگر است.
موزه ملی ایران: در سال‌های اخیر، نسخه‌هایی از تور مجازی آثار باستانی و تاریخی خود را منتشر کرده و گامی مهم در دیجیتالی‌سازی فرهنگ ایرانی برداشته است.
| مزایا | توضیحات |
|---|---|
| دسترسی جهانی | امکان بازدید از موزه‌های بزرگ دنیا از هر نقطه جغرافیایی بدون نیاز به سفر |
| صرفه‌جویی در زمان و هزینه | بدون نیاز به هزینه بلیت، سفر، اقامت یا مرخصی از کار |
| قابلیت استفاده آموزشی | امکان استفاده در مدارس، دانشگاه‌ها و کلاس‌های آنلاین با محتوای تعاملی |
| بازدید در هر زمان | دسترسی ۲۴ ساعته بدون محدودیت زمانی و تعطیلات |
| محیط‌زیستی و پایدار | کاهش سفرهای فیزیکی و ردپای کربنی |
| تجربه تعاملی نوین | استفاده از واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و راهنماهای هوشمند برای درک بهتر آثار |
| معایب | توضیحات |
|---|---|
| نبود تجربه واقعی حضوری | لمس فضا، بافت محیط، حس حضور فیزیکی قابل جایگزین نیست |
| محدودیت در زاویه دید و جزئیات | تصاویر دیجیتال ممکن است همه‌ی زوایا یا جزئیات فنی را نشان ندهند |
| نیاز به اینترنت و ابزار دیجیتال | بازدیدکننده نیاز به گوشی، لپ‌تاپ یا هدست و اینترنت پرسرعت دارد |
| کاهش تعامل اجتماعی | نبود ارتباط حضوری با سایر بازدیدکنندگان یا راهنماها |
| وابستگی به فناوری | در صورت بروز مشکلات فنی یا ضعف پلتفرم، تجربه بازدید لطمه می‌بیند |
| کم‌رنگ شدن ارزش سفر فرهنگی | تجربه‌های جانبی سفر مانند ارتباط با مردم محلی یا حضور در فضای شهری از بین می‌رود |
در حالی که برخی معتقدند بازدید مجازی می‌تواند جایگزین بازدید حضوری شود، واقعیت این است که این دو تجربه در بسیاری از جنبه‌ها مکمل یکدیگر هستند. موزه‌های آینده، به احتمال زیاد ترکیبی از فضای فیزیکی و مجازی خواهند بود. این ترکیب می‌تواند هم در ارتقای تجربه بازدیدکنندگان و هم در جذب مخاطبان جدید بسیار مؤثر باشد.
از سوی دیگر، موزه‌های مجازی می‌توانند به ابزاری قدرتمند برای دیپلماسی فرهنگی و معرفی هویت ملل تبدیل شوند. کشورهایی که در این زمینه سرمایه‌گذاری می‌کنند، می‌توانند فرهنگ، هنر و تاریخ خود را در سطح جهانی به نمایش بگذارند.
بازدید مجازی از موزه‌ها، تحولی مثبت در راستای دموکراتیزه‌کردن دسترسی به فرهنگ و هنر است. این فناوری به مردم این امکان را می‌دهد که فارغ از موقعیت جغرافیایی و محدودیت‌های اقتصادی، با میراث انسانی آشنا شوند. گرچه هنوز هیچ چیز نمی‌تواند کاملاً جای حضور فیزیکی در یک موزه را بگیرد، اما تجربه دیجیتالی می‌تواند مقدمه‌ای الهام‌بخش برای بازدیدهای حضوری آینده باشد.
