سمیع الله کاظمی حقوقدان و وکیل دادگستری در یادداشتی نوشت: در هفته‌های اخیر باز هم دسیسه تعرض به ایران‌زمین و تحریف نام استوار خلیج فارس توسط ایالات متحده و برخی کشورهای حاشیه‌نشین خلیج فارس عیان شده است که در این یادداشت بر مبنای ارکان تاریخی و حقوقی به واکاوی چنین تحریف ددمنشانه‌ای خواهیم پرداخت.
به گزارش تابناک به نقل از مهر، خلیج فارس از شرق از طریق تنگه هرمز و دریای عمان به اقیانوس هند و دریای عرب راه دارد، و از غرب به دلتای رودخانه اروندرود، که حاصل پیوند دو رودخانه دجله و فرات و پیوستن رود کارون به آن است، ختم می‌شود.
خلیج فارس پس از خلیج مکزیک و خلیج هادسون سومین خلیج بزرگ جهان به‌شمار می‌آید. منشأ نام‌گذاری خلیج فارس (Persian Gulf ) به اعماق تاریخ باستان باز می‌گردد و ریشه آن هم در متون کهن تاریخی و جغرافیایی، و هم در سفرنامه‌ها و نقشه‌های باستانی مورد شناسایی قرار گرفته است. در ادامه به واکاوی تاریخی و سپس حقوقی خواهیم پرداخت.
اول- دوره هخامنشیان- ۳۳۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد
در این دوره، امپراتوری ایران به یکی از بزرگ‌ترین قدرت‌های جهانی بدل شد و آبراهی که در جنوب ایران قرار داشت، به‌نام « دریای پارس» یا Sinus Persicus (نام لاتین آن) در منابع یونانی و رومی ثبت شد و جهت مقاصد تجاری و نظامی مورد استفاده قرار می‌گرفت.
دوم- منابع یونانی و رومی
هرودوت در قرن پنجم پیش از میلاد: اولین تاریخ‌نگار یونانی که به «دریای پارس» اشاره می‌کند.
بطلمیوس جغرافی‌دان قرن دوم میلادی در کتاب مشهور خود «الجغرافیا»، این آبراه را Sinus Persicus (خلیج پارس) نامیده است.
استرابون، جغرافی‌دان رومی نیز از عبارت Persikon Pelagos (دریای پارسی) استفاده می‌کند.
سوم- منابع اسلامی
در آثار جغرافی‌دانان مسلمان صراحتاً از نام خلیج پارس (الخلیج الفارسی) یاد شده است؛ از این جمله می‌توان به ابن حوقل (قرن چهارم هجری)، مقدسی (قرن چهارم هجری) و یاقوت حموی (قرن هفتم هجری) یاد کرد که به اتفاق، همگی از عبارت «بحر فارس» یا «الخلیج الفارسی» یاد کرده‌اند.
در این راستا یاقوت حموی در معجم‌البلدان می‌نویسد: «بحر فارس (پارس)، بحری است بین ایران و شبه‌جزیره‌ی عرب که از قدیم به این نام شناخته می‌شده است.»
چهارم- در منابع اروپایی
از قرون وسطی تا قرن بیستم، در اکثر نقشه‌های اروپایی و حتی نقشه‌های عثمانی ، عبارت "Persian Gulf" یا معادل آن به زبان‌های فرانسوی، ایتالیایی، پرتغالی، هلندی، انگلیسی و ترکی به‌کار رفته است.
بنا بر آنچه بیان شد، به دلالت، تاریخ خلیج پارس نامی دارای ریشه‌های استوار تاریخ ی است.
پنجم- در اسناد سازمان ملل متحد
در اسناد رسمی سازمان ملل، تنها نام معتبر و مورد تأیید Persian Gulf است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنم:
نامه رسمی دبیرخانه سازمان ملل (UNAD/1989/7، تاریخ: ۱۸ آگوست ۱۹۹۴):
«استفاده از هر نام دیگری به جای Persian Gulf در اسناد رسمی سازمان ملل، خلاف مقررات سازمان است.»
یادداشت شماره ۱۹۸/۱۹۹۰ دبیرخانه سازمان ملل متحد (مورخ ۵ مارس ۱۹۹۰):
«خلیج فارس، اصطلاح جغرافیایی استاندارد مورد استفاده سازمان ملل متحد است. هرگونه تلاش برای استفاده از نامی دیگر، غیرقابل‌قبول است.»
کنفرانس‌های نام‌گذاری سازمان ملل (UNGEGN):
در کنفرانس‌های استانداردسازی نام‌های جغرافیایی سازمان ملل ، نام Persian Gulf بارها مورد تأکید و تأیید قرار گرفته است. در جلسه نهم UNGEGN در ژنو (۱۹۸۶)، هرگونه استفاده از واژه‌های جایگزین مانند Arabian Gulf مردود شمرده شد.
یونسکو (UNESCO):
یونسکو نام خلیج فارس را در فهرست میراث فرهنگی معنوی ثبت‌شده ایران به رسمیت شناخته و از آن در اسناد رسمی خود استفاده می‌کند.
ششم- موضع نقشه‌ها و منابع جغرافیایی
بیش از نود درصد نقشه‌های تاریخی معتبر دنیا از اروپا تا شرق آسیا از واژه Persian Gulf استفاده کرده‌اند.
نقشه‌های موجود در کتابخانه بریتانیا، فرانسه، هلند، و واتیکان
نقشه‌های موجود در موزه ملی ایران و آرشیو وزارت خارجه
بنا بر آنچه استناد شد در اسناد بین‌المللی و نیز اسناد سازمان ملل متحد به طور غیر قابل خدشه‌ای بر نام خلیج پارس تاکید شده است.
هشتم-کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۵۸ و ۱۹۸۲ در مورد حقوق دریاها (UNCLOS)
این کنوانسیون‌ها ضمن شناسایی آبراه‌های بین‌المللی، حق هیچ کشوری برای تغییر نام رسمی یا تاریخی مناطق فراملی را به رسمیت نمی‌شناسند. خلیج فارس یک آبراه بین‌المللی است و نمی‌توان نام آن را یک‌جانبه تغییر داد.
نهم- اصل عدم مداخله در شئون فرهنگی و تاریخی کشورها
بر اساس اصول بنیادین حقوق بین‌الملل از جمله اصل احترام به تمامیت ارضی و فرهنگی کشورها نام‌های تاریخی که با هویت یک ملت یا منطقه پیوند دارند، بخشی از میراث معنوی و تمدنی آنها هستند؛ و تغییر نام آنها بدون اجماع بین‌المللی یا رضایت کشورهای ذی‌نفع، فاقد مشروعیت حقوقی است.
هشداری به تحریف کنندگان؛ خلیج فارس خط قرمز هویتی ایران است
تا بدین بخش از یادداشت به شناسایی تاریخی و بین‌الملی مستندات نام استوار خلیج پارس پرداختیم در ادامه به اقدامات مقابله‌ای حقوقی در مقابل هر گونه تحریف توسط کشورهای دیگر ازجمله آمریکا یا سایر دول دژخیم در تحریف و تغییر نام خلیج پارس خواهیم پرداخت.
اول- اقدام دیپلماتیک رسمی
ایران می‌تواند از طریق وزارت امور خارجه یادداشت اعتراض رسمی (Note Verbale) را به دولت ایالات متحده یا نمایندگی آن در کشور ثالث و یا سازمان ملل ارسال کند و خواهان اصلاح استفاده از عنوان جعلی در مکاتبات یا وبسایت‌های رسمی شود؛ این اعتراض به رویه‌ی ناپسند و غیرقانونی تحریف نام جغرافیایی رسمی استناد خواهد کرد. ایران در سال‌های گذشته بارها با ارسال یادداشت به سازمان‌های بین‌المللی مانند نشنال جئوگرافیک (National Geographic) (۲۰۰۴) یا مؤسسات چاپ نقشه در اروپا و آمریکا نسبت به استفاده از نام جعلی اعتراض کرده است و در مواردی موفق به اصلاح نقشه‌ها شده است. این مرحله گام اول در اعمال فشار بین‌المللی محسوب می‌شود.
دوم- مراجعه به سازمان ملل متحد (UN)
بر اساس اسناد رسمی سازمان ملل تنها نام پذیرفته‌شده در سازمان ملل برای این آبراه، Persian Gulf است؛ لذا ایران می‌تواند به دبیرخانه سازمان ملل (UN Secretariat) ونیز کمیته استانداردسازی نام‌های جغرافیایی سازمان ملل (UNGEGN) شکایت کند و مستندات تحریف را ارائه دهد.
سوم- مراجعه به یونسکو (UNESCO)
چون خلیج فارس بخشی از میراث فرهنگی و هویتی ایران محسوب می‌شود، ایران می‌تواند مستند به کنوانسیون ۲۰۰۳ صیانت از میراث فرهنگی ناملموس یونسکو وکنوانسیون ۱۹۷۲ حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی از باب تحریف نام فرهنگی به یونسکو شکایت کند مخصوصاً اگر این تحریف در متون آموزشی، رسانه‌ای یا فرهنگی رسمی رخ دهد.
چهارم- ارسال اعتراض به دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ)
دیوان در صورتی وارد رسیدگی می‌شود که اختلاف حقوقی بین دولت‌ها مطرح شده باشد، و طرفین صلاحیت دیوان را پذیرفته باشند.
(ایالات متحده صلاحیت اجباری دیوان را نپذیرفته است)، لذا شکایت یک‌طرفه ایران در این مورد قابلیت رسیدگی نخواهد داشت ولی در صورت پذیرش صلاحیت توسط سایر کشورها دیوان می‌تواند وارد رسیدگی شود (به طور فرض مراد سایر کشورهای حمایت‌کننده از این تحریف است).
با این حال، اگر آمریکا در اسناد رسمی دولتی استفاده از نام جعلی را ادامه دهد، ایران می‌تواند ابتدا در مجمع عمومی سازمان ملل موضوع را پیگیری کند و سپس در قالب یک درخواست نظر مشورتی (advisory opinion) در خصوص مشروعیت تحریف نام‌های جغرافیایی تاریخی به دیوان مراجعه کند. (مشروط بر آنکه اکثریت مجمع عمومی یا شورای امنیت سازمان ملل متحد، موضوع را مهم تلقی کنند.)
این اقدام مستند به ماده ۶۵ اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری (Statute of the ICJ) و قطعنامه ۲۶۲۵ مجمع عمومی (اصل احترام به حاکمیت فرهنگی) طرح خواهد شد اگرچه این رأی الزام‌آور نیست، اما قدرت اخلاقی و عرفی بسیار بالایی دارد و بر رفتار دولت‌ها مؤثر است.
پنچم- اقدام قضائی در دادگاه‌های بین‌المللی صلاحیت‌دار (مانند ITLOS یا WTO)
این مسیرها فقط در صورتی ممکن است که تحریف نام خلیج فارس باعث ایجاد خسارت تجاری، تبلیغاتی یا نقض استانداردهای تجاری شود؛ مثلاً درج نام جعلی در محصولات صادراتی، نقشه‌های تجاری، یا محتوای هواپیمایی‌ها، در چنین حالتی ایران می‌تواند از مسیرهایی مانند سازمان جهانی مالکیت فکری و یا سازمان جهانی تجارت اقدام به طرح شکایت کند (به صورت محدود و غیرمستقیم این امکان متصور است).
ششم- طرح موضوع در مجمع عمومی سازمان ملل (UNGA)
در صورتی که استفاده از نام جعلی به صورت مداوم از سوی یک دولت صورت گیرد، ایران می‌تواند طرح قطعنامه پیشنهادی در کمیته ششم (حقوقی) مجمع عمومی با حمایت کشورهای دیگر را خواستار شود و درخواست صدور بیانیه از رئیس مجمع عمومی یا کمیته حقوق بین‌الملل سازمان ملل را مطرح کند که بر مبنای استفاده از اصل احترام به عرف جغرافیایی مستقر در رویه‌های سازمان ملل این مهم می‌تواند اقدامی مقابله‌ای باشد که البته نیازمند تعاملات سیاسی بالا است.
هفتم- اقدام رسانه‌ای، فرهنگی و بین‌المللی عمومی
مهم‌ترین و مؤثرترین ابزار در این زمینه، دیپلماسی عمومی فعال است؛ در این زمینه می‌توان با دانشگاه‌های بین‌المللی، یونسکو و رسانه‌های بین‌المللی در انتشار نقشه‌ها و اسناد تاریخی در بستر شناساندن نام خلیج فارس همکاری کرد.
همچنین استفاده از ظرفیت‌های همایش‌های بین‌المللی و کمپین‌های فرهنگی دیجیتال می‌تواند مؤثر در مقابله با تحریف نام خلیج فارس باشد.
در پایان امید است دولت و دستگاه دیپلماسی از یک سو و هموطنان با قلم و ایجاد کمپین‌های بین‌المللی حضوری یا مجازی با این تعرض معنوی به صورت جدی به مقابله پرداخته تا موجبات حفظ حدود معنوی و مادی خاک ایران زمین را فراهم آورند و استواری نام خلیج فارس را قوت بیش از پیش بخشد.
