در سال ۱۳۹۶، رهبر معظم انقلاب در سخنرانی نوروزی‌شان با صراحت از نبود نظارت کافی در بنادر کشور انتقاد کردند و فرمودند: «از فلان بندر در روز مثلاً سه هزار تا پنج هزار کانتینر وارد کشور می‌شود. از این سه هزار یا پنج هزار، فقط ۱۵۰ کانتینر بازدید می‌شود! خب چرا؟ بقیه بازدید نمی‌شود و می‌آید.» این هشدار صریح، نه یک گلایه معمولی که تذکری جدی به نهادهای مسئول بود؛ تذکری که متأسفانه با گذشت سال‌ها، هنوز پاسخی شایسته نگرفته است.
به گزارش سرویس اقتصادی تابناک؛ مسئله فقط نظارت ناقص بر کالاهای وارداتی در بنادر و گمرکات کشور نیست، بلکه پیامدهای این خلأ نظارتی، حالا به فاجعه‌هایی تبدیل شده که ایمنی بنادر و حتی جان انسان‌ها را تهدید می‌کند. انفجار و آتش‌سوزی اخیر در بندر شهید رجایی، که برخی کارشناسان آن را ناشی از ورود کالای خطرناک بدون نظارت دقیق می‌دانند، زنگ خطری است که نباید از کنار آن به‌سادگی عبور کرد. وقتی یک کانتینر حاوی مواد خطرناک بدون هیچ‌گونه بررسی و اسکن وارد محوطه بندر و گمرکات می‌شود، چه تضمینی برای عدم تکرار چنین فجایعی وجود دارد؟
ابهام در خصوص وضعیت دستگاه‌های ایکس‌ری
در حالی که اصل استفاده از تجهیزات پیشرفته‌ای مانند دستگاه‌های ایکس‌ری، بخشی جدانشدنی از فرآیندهای واردات کالا در بنادر و گمرکات پیشرفته جهان است، در ایران هنوز گزارش‌هایی از نبود تعداد کافی این تجهیزات به گوش می‌رسد. از همه مهم تر، اینکه در کدام گمرک و بندر، چند دستگاه فعال و دقیق ایکس ری وجود دارد، همچنان محل ابهام است. برخی از فعالان این حوزه می‌گویند بودجه عمرانی برای خرید تعدادی دستگاه جدید کفایت نمی‌کند، چه برسد به تجهیز گسترده و پوشش کامل ورودی‌ها و خروجی‌های حساس.
اما سؤال اصلی اینجاست که چرا در همه این سال‌ها، تأمین تجهیزات نظارتی در اولویت نبوده است؟ چرا وزارت اقتصاد، گمرک، وزارت صمت و سایر نهادهای مرتبط، نسبت به تجهیز بنادر و گمرکات به دستگاه‌های ایکس‌ری قدرتمند و پیشرفته کم‌کاری کرده‌اند؟ وقتی رهبر انقلاب مستقیماً به موضوع ورود بی‌نظارت کانتینرها اشاره می‌کنند، چرا پس از گذشت سال‌ها هنوز تغییری ملموس ایجاد نشده است؟
بسیاری معتقدند حادثه بندر شهید رجایی یک تلنگر بود؛ تلنگری که نشان داد نبود نظارت، صرفاً یک خلأ اداری یا فنی نیست، بلکه می‌تواند هزینه‌ای انسانی، مالی و امنیتی به کشور تحمیل کند. آیا مسئولان گمرک و بنادر پاسخ روشنی دارند که با وضعیت فعلی، چگونه می‌خواهند از تکرار چنین حوادثی در سایر بنادر کشور و احتمالا در انبارهای گمرکات جلوگیری کنند؟ چگونه قرار است از ورود مواد خطرناک، قاچاق یا حتی تهدیدهای بالقوه امنیتی، در غیاب سیستم‌های دقیق ایکس‌ری جلوگیری شود؟
اولویتی که در گمرکات و بنادر فراموش شده اند!
در شرایطی که کشور با محدودیت‌های ارزی مواجه است، شاید برخی این کمبود تجهیزات را به نبود منابع مالی نسبت دهند. اما اگر اولویت‌گذاری‌ها در جای درست انجام می‌شد، تجهیز بنادر و گمرکات به ابزارهای نظارتی پیشرفته باید در صدر فهرست نیازهای کشور قرار می‌گرفت. اکنون در بسیاری از کشورها، استفاده از فناوری‌های نوین نظارت کالا نه یک مزیت که یک الزام است، اما در بنادر کلیدی و گمرکات کشورمان همچنان سوالاتی بی‌پاسخ درباره میزان و کیفیت پوشش نظارتی مطرح است و هیچ پاسخ روشنی از سوی مدیران این نهادها بیان نمی شود!
اکنون انتظار می‌رود گمرک جمهوری اسلامی ایران و سازمان بنادر و دریانوردی، در برابر افکار عمومی و نهادهای نظارتی شفاف‌سازی کنند که بودجه نظارت بر واردات کالا کجاست؟ سهم واقعی گمرک و بنادر از منابع عمرانی دولت چقدر است؟ برنامه تأمین دستگاه‌های ایکس‌ری جدید چیست؟ و اساساً چه نهادی مسئول این وضعیت پرخطر است که می‌تواند فجایعی بزرگ‌تر از حادثه شهید رجایی را رقم بزند؟
مسلما سخنان رهبر انقلاب یک مطالبه ملی است. بنادر و گمرکات کشور، شریان‌های حیاتی تجارت خارجی‌اند؛ بی‌توجهی به امنیت و سلامت این شریان‌ها، بازی با جان مردم و امنیت ملی است. این‌بار نباید حادثه‌ای دیگر بیدارمان کند و ضرورت دارد تا مدیران گمرک و بنادر در این خصوص برای مردم و فعالان تجاری شفاف سازی کنند که دستگاه های ایکس ری چه تعداد، کجاست و در چه وضعیتی است؟
