راضیه احقاقی: «دنیای‌اقتصاد» به‌‌منظور بررسی روند موفقیت مسکن مهر در کشور به عنوان نمونه از شهر جدید پردیس بازدید کرد؛ در ادامه این گزارش شرح و تفصیل این بازدید میدانی آمده است؛ اما به شکل خلاصه این بازدید 6 نکته را عیان کرد. عقب‌‌ماندن دولت در تحقق وعده‌‌ها در ساخت مسکن مهر اولین چالش خریداران خانه در این طرح است؛ از 84‌هزار واحد مسکن مهر پیش‌‌فروش شده در پردیس هنوز کار ساخت 11.6‌هزار واحد نیمه تمام باقی مانده است. 

عدم‌تکمیل پروژه مسکن مهر به‌رغم گذشت 1.5 دهه از آغاز این طرح اولین چالش این طرح است. دومین چالش به هزینه سنگین موردنیاز برای تکمیل آن به دلیل تعویق در پروژه‌‌های ساخت بازمی‌گردد. مطابق داده اعلامی از سوی مدیران شرکت شهر جدید پردیس تکمیل ساخت 11.6‌هزار واحد باقی مانده در این طرح نیاز به 9.5 همت دیگر دارد. در واقع هر واحد به طور متوسط 800 میلیون دیگر برای تکمیل نیاز دارد؛ البته این رقم بسته به میزان پیشرفت پروژه‌‌ها متفاوت است. پیش‌‌خریداران مسکن مهر در سال‌های ابتدایی دهه 90 کل مبلغ پیش خرید را پرداخت کردند؛ اما با توجه به تعویق اجرای پروژه و جهش هزینه ساخت در طول زمان، تکمیل این واحدها نیاز به آورده جدید مالی دارد که طبیعتا این آورده باید از سوی دولت و از منابع بودجه تامین شود. 

اگرچه یکی از وظایف دولت‌‌ها صرف هزینه از بودجه عمومی برای تامین مسکن اقشار کم‌‌درآمد است و یارانه مسکن برای گروه‌‌های هدف ضروری است؛ اما شیوه ساخت مسکن مهر در کشور و تعلل در اجرای پروژه نسبت به زمان دریافت وجه پیش‌خرید باعث شده تا منابع یارانه‌‌ای دولت که باید صرف تامین مسکن برای اقشار کم‌‌درآمد می‌‌شد هدر برود.  سومین چالشی که در شهر جدید پردیس به چشم می‌‌خورد مربوط به خانه‌‌های اقدام ملی مسکن بود، به گفته مسوولان امر، قرارداد پیش‌‌خرید این خانه‌‌ها بدون قیمت قطعی منعقد شده و پیش‌خریدار باید هر از چندگاهی با توجه به شرایط تورمی مبلغ جدیدی را به پروژه تزریق کند. این رویه از سویی مغایر با قانون پیش‌‌فروش و پیش خرید است و از سوی دیگر باعث می‌شود تا پیمانکار عجله‌‌ای برای تکمیل واحدها نداشته و در نهایت نیز اقشار ضعیف خریدار این خانه‌‌ها متضرر شوند.

آمار اعلامی از سوی مدیران شهر جدید پردیس در خصوص هزینه ساخت خدمات زیربنایی و روبنایی حاکی از آن است که هزینه آماده‌‌سازی زمین و تبدیل آن به شهر تقریبا 50 تا 100‌درصد هزینه ساخت خانه خواهد بود. این رقم به شدت قابل‌توجه بوده و انتشار شفاف آن باعث می‌شود که فکر نادرست ارزان بودن زمین حاشیه در میان مسوولان اصلاح شود.  در دنیا دولت‌‌ها برای ساخت مسکن دولتی به سراغ شرکت‌های توسعه‌‌دهنده می‌‌روند، حتی ممکن است که زمین حاشیه شهر به شرکت توسعه‌‌دهنده سپرده شود؛ این شرکت‌ها علاوه بر ایجاد خدمات زیربنایی و روبنایی در زمین، واحدهای مسکونی مدنظر را در منطقه می‌‌سازند و بخشی از واحدهای تکمیل شده را به دولت داده و مابقی را با نرخ روز در بازار عرضه می‌کنند. 

در این شرایط دولت می‌تواند بدون صرف هزینه و تنها با اعطای زمین به توسعه‌‌گر واحدهای مناسبی را به تملک درآورد و این واحدها را در اختیار گروه‌‌های کم‌درآمد قرار دهد.  پنجمین چالش توسعه شهرهایی نظیر شهر جدید پردیس؛ اجبار به زندگی در کارگاه‌‌های ساختمانی است. تعویق ساخت‌‌وساز در این شهرها باعث شده تا افرادی که خانه‌‌های خود را دریافت کرده‌‌اند نیز از آرامش برخوردار نبوده و در میان انبوهی از چالش‌‌ها به سبب استمرار فعالیت ساخت‌‌وساز در مجاورت خود باشند. ششمین چالش زندگی در شهرهای حومه‌‌ای نیز گران شدن هزینه زندگی به سبب کمبود امکانات رفاهی، حمل‌ونقل و... است. در واقع اگرچه اجاره خانه در این مناطق پایین است؛ اما هزینه‌‌های روزمره زندگی در آن به شدت بالاست.

وضعیت بزرگ‌ترین سایت ساخت مسکن ملی

پردیس بزرگ‌ترین سایت ساخت مسکن دولتی در کشور طی 1.5 دهه اخیر است؛ عمده پروژه‌‌های این منطقه با نام مسکن مهر در اواخر دهه 80 و ابتدای دهه 90 تعریف شد و کار ساخت آن آغاز شد؛ با وجود این به‌رغم گذشت بیش از 15 سال از آغاز مسکن مهر در پردیس، همچنان 11‌هزار و 632 خانواده منتظر دریافت خانه‌‌های خود در شهر جدید پردیس هستند.  ساخت مسکن مهر در منطقه پردیس به دلیل موقعیت جغرافیایی و لزوم اجرای این پروژه در دل کوه‌‌های شرقی تهران از ابتدا با مخالفت‌‌های متعددی از سوی کارشناسان و فعالان زیست محیطی مواجه شد، با وجود این مسکن‌‌سازی به سفارش دولت در این منطقه باعث شد تا کوه‌‌های شرقی تهران تبدیل به بزرگ‌ترین کارگاه ساختمانی کشور شود؛ به نحوی که از سال 1389 تا 1395 برابر ۸۴‌هزار و ۱۷۲ خانواده موفق به ثبت‌نام و خرید مسکن مهر در پردیس شده و در عین تامین آورده و دریافت تسهیلات از بانک به نوعی خرید مسکن مهر آنها در این منطقه قطعی شد. 

با وجود این پس از گذشت بیش از 15 سال از آغاز پروژه مسکن مهر در شهر جدید پردیس همچنان 11‌هزار و 632 مورد از ثبت‌‌نام‌کنندگان معادل 14‌درصد کل پیش‌‌خریداران همچنان چشم‌‌انتظار دریافت خانه‌‌های خود هستند.  علاوه بر مسکن مهر، دولت متعهد به ساخت 2‌هزار و 43 واحد تحت عنوان خانه‌‌های اقدام ملی در منطقه پردیس نیز شده است؛ که اجرای این پروژه نیز به موازات مسکن مهر در این منطقه جریان دارد و گفته می‌شود که ساخت این واحدها مجموعا پیشرفت فیزیکی 70 درصدی داشته است. پروژه اقدام ملی به لحاظ نوع قرارداد تامین مالی با مسکن مهر متفاوت بود، برخلاف مسکن مهر قرارداد این پروژه‌‌ها با قیمت قطعی با پیش‌‌خریداران منعقد نشد و همچنان خریداران آنها برای دریافت واحدهایی که زمان تحویل مشخص ندارند، باید پول بپردازند.

زندگی در کارگاه‌‌های ساختمانی

این گزارش نتیجه مشاهدات میدانی خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» از بازدید چند ساعته از بخش‌‌هایی از فازهای 5، 8 و 11 شهر جدید پردیس است و تنها بخشی از چالش‌‌های مردم ساکن در این شهر را روایت می‌کند.  در حالی کار ساخت‌‌وساز واحدهای ساختمانی، خیابان‌‌کشی و ایجاد خدمات روبنایی در این بخش‌‌ها جریان داشت که در بلوک‌‌های مجاور، خانواده‌‌های متعددی ساکن شده‌‌اند. طولانی شدن زمان ساخت مسکن دولتی در پردیس باعث شده تا بسیاری از خریداران به‌رغم عدم‌تکمیل زیرساخت شهری در محله خود و استمرار جریان ساخت‌‌وساز در بلوک‌‌های مجاور، ناچار به سکونت در واحدهای خود شوند. 

با وجود این زندگی در خانه‌‌هایی که ساخت‌‌وساز در آن جریان دارد، مانند زندگی در میان کارگاهی ساختمانی است که نمی‌تواند آرامش را برای ساکنان به همراه آورد. ساکنان این بلوک‌‌ها با چالش دائمی سر و صدای ناشی از فعالیت عمرانی، گردوغبار حاصل از آن، انباشت نخاله‌‌های ساختمانی و... مواجه هستند. در چنین شرایطی عزم جدی دولت بر تکمیل واحدهای نیمه‌‌تمام در منطقه و تکمیل خدمات حوزه شهری نه‌‌تنها گره 11.6‌هزار خانواده چشم‌‌انتظار دریافت خانه در این منطقه را باز می‌کند،بلکه گامی مهم در راستای ارتقای کیفیت زندگی سایر ساکنان نیز خواهد بود.

مانع اصلی تکمیل مسکن مهر

در محل شرکت شهر جدید پردیس خبرنگاران با زن و مردی میانسال روبه‌رو می‌‌شوند. مرد میانسال با عصایی بر دست روی صندلی طبقه همکف در کنار همسر مستاصل خود منتظر دریافت پاسخی از مسوولان شرکت هستند. زن به سراغ خبرنگاران می‌‌آید به امید آنکه، شاید شرح پرونده آنها برای بازدیدکنندگان بتواند گره کار آنها را باز کند.  زن و مرد یکی از خریداران مسکن مهر در فاز 5 پردیس هستند؛ از تامین دشوار آورده 50 میلیون تومانی خود در سال‌های ابتدایی دهه 90 به امید خانه‌‌دار شدن می‌‌گویند، از مریضی مرد و جواب شدن از سوی صاحبخانه و وعده‌‌های مستمر مدیران پروژه برای تحویل واحد آنها طی 2 ماه آینده. زن می‌‌گوید بیش از 6 ماه است که به آنها وعده تکمیل واحدشان در 2 ماه آینده را داده‌‌اند، اما وضعیت پروژه به نحوی است که بعید است تا 2 ماه دیگر هم بتوانند در آن ساکن شوند، این در حالی است که آنها چاره‌‌ای جز تخلیه خانه اجاره‌‌ای خود طی چند روز آینده را ندارند و بنابراین بلاتکلیف هستند. 

زن از نگرانی خود برای دریافت خانه در طبقه دوازدهم بدون آسانسور می‌‌گوید و اضافه می‌کند: حتی اگر تا 2 ماه آینده خانه ما تکمیل شود، بعید است که آسانسور آن بهره‌‌برداری شود و این موضوع یکی از چالش‌‌های آنها خواهد بود. وی ادامه می‌دهد در عین حال زمانی آب واحدها وصل می‌شود که حداقل 20 خانواده در یک بلوک ساکن شده باشند، تمامی این موانع باعث می‌شود تا این خانواده که به سختی آورده خرید مسکن مهر را تامین کرده‌‌اند؛ پس از انتظاری بیش از 10 سال، امیدی به ساکن شدن در واحد خود برای 2 ماه بعد را نیز نداشته باشند.  

مدیرعامل شهر جدید پردیس  از نیاز 15 همتی برای تکمیل 11‌هزار و 632 واحد باقی مانده در مسکن مهر پردیس خبر داد؛ تکمیل ساخت این واحدها به 9.5 همت، محوطه‌‌سازی بین بلوک‌‌ها به 3 همت، خدمات زیربنایی باقی مانده در تمامی فازها به 2.5 همت منابع مالی نیاز دارد. وی تاکید کرد در صورت تامین مالی تا پایان سال 1405 پرونده مسکن مهر در پردیس به اتمام می‌‌رسد.  این در حالی است که تکمیل واحدهای اقدام ملی، تکمیل خدمات زیربنایی و روبنایی این پروژه نیز به 4.2 همت آورده مالی نیاز دارد که 2.2 همت آن مربوط به اتمام ساخت واحدها و مابقی مربوط به تامین خدمات زیربنایی و روبنایی است. همچنین در حال حاضر کار ساخت تصفیه‌‌خانه فاضلاب در شهر جدید پردیس نیز در جریان است. مجموع پروژه‌‌های تعریف شده در شهر جدید پردیس برای تکمیل به اعتباری 20 همتی نیاز دارد.   

تامین مالی مهم‌ترین گره پیشرفت مسکن مهر در پردیس است؛ در حالی که این پروژه‌‌ها در سال‌های ابتدایی دهه 90 منعقد شد و مردم آورده خود را به پروژه تزریق کردند، اما عدم‌پیشبرد به موقع پروژه‌‌های ساخت مسکن حمایتی و در ادامه رکوردشکنی تورم در بخش تولید باعث شد تا آورده مردم کفاف ساخت واحدها را ندهد. در این شرایط دولت بدهکار ساخت خانه به مردمی شد که بخش عمده‌‌ای از آنها کل آورده زندگی خود را به این طرح آورده بودند؛ با این وجود عدم‌پیشبرد ساخت مسکن مطابق وعده باعث سرگردانی این مردم شد.  در این شرایط با توجه به جهش‌‌های متوالی هزینه ساخت در کشور طی سال‌های اخیر اجرای تعهدات در ساخت مسکن مهر سخت‌‌تر شد؛ به نحوی که امروز منابع مالی این پروژه باید از طریق مولدسازی منابع وزارت راه و شهرسازی و صندوق توسعه ملی تامین شود. در واقع سیاستگذاری نادرست برای اجرای طرح‌‌های مسکن مهر بدون درنظر گرفتن توان ساخت دولت، باعث شد تا از سویی مردم خریدار برای بیش از یک دهه با چالش‌‌ها متعددی مواجه شوند و از سوی دیگر سایر آحاد جامعه به واسطه بدهی دولت به این پروژه‌‌ها و لزوم صرف منابع مالی دولت برای تکمیل این پروژه‌‌ها متضرر شوند.

درحالی منابع محدود بودجه دولت صرف ساخت پروژه‌‌های ساخت مسکن حمایتی می‌شود که در سال‌های قبل مردم و بانک‌ها یک مرتبه تامین مالی این پروژه را اجرایی کرده بودند، اما عدم‌پیشبرد به موقع این پروژه باعث شد هزینه تکمیل از قیمت برآورد شده در ابتدای پروژه‌‌ها جلو بزند.  در این شرایط وضعیت در خانه‌‌های طرح اقدام ملی تا حدی متفاوت است؛ قراردادهای این خانه‌‌ها به شکل غیرقطعی منعقد شده‌‌اند تا در صورت دیرکرد، خریدار مجبور به پرداخت هزینه ما‌به‌التفاوت ساخت با نرخ روز شود. درواقع در این پروژه‌‌ها مردم ملزم به پرداخت هزینه دیرکرد در اجرای پروژه هستند. با این وجود هزینه تامین زیرساخت روبنایی و زیربنایی در این پروژه برعهده دولت است. فروش با قیمت غیرقطعی مغایر قانون پیش خرید است که در آن تاکید شده قرارداد پیش خرید خانه باید شامل قیمت نهایی، تعداد اقساط و نحوه پرداخت باشد.

چالش‌‌های زندگی در حومه شرقی پایتخت

زندگی در شهر جدید پردیس برای خانواده‌‌های خوش‌‌شانسی که موفق به دریافت واحدهای خود شده‌‌اند؛ چالش‌‌های فراوانی را به همراه دارد؛ درواقع تکمیل خانه و دریافت آن پایان چالش متقاضیان مسکن مهر نیست.  در حالی که پردیس در حومه شهر تهران واقع شده، اما حمل‌ونقل عمومی مناسبی برای انتقال به پایتخت ندارد؛ این در حالی است که بخش عمده‌‌ای از ساکنان این منطقه در شهر تهران مشغول به کار هستند و این وضعیت باعث می‌شود تا این افراد روزانه متحمل هزینه سنگین جابه‌‌جایی به تهران باشند.  عدم‌دسترسی به حمل‌ونقل عمومی در شهر پردیس، تنها چالش ساکنان این منطقه در سفرهای برون شهری (جابه‌‌جایی تا تهران) نیست؛ بلکه این موضوع مردم را برای جابه‌‌جایی داخل پردیس نیز با چالش مواجه کرده است. در عین حال وضعیت حمل‌ونقل در این شهر به نحوی است که ساکنان باید از خودروی شهری برخوردار باشند یا از تاکسی‌‌های اینترنتی استفاده کنند که این موضوع هزینه زندگی آنها را به شدت افزایش می‌دهد.  

به رغم گسترش قابل‌توجه پردیس در دل کوه؛ اما بسیاری از فازهای این شهر از خدمات معمولی نظیر سوپرمارکت، نانوایی، داروخانه و حداقل خدمات شهری بی‌‌بهره هستند و مردم برای تامین این مایحتاج ملزم به طی مسیر طولانی هستند. این موضوع باعث می‌شود تا ساکنان با چالش تامین نیازهای ابتدایی و اساسی مواجه باشند. به گفته ساکنان این منطقه هر روز پیش از بازگشت به خانه باید خریدهای خود را تکمیل کنند، چرا که در صورت کمبود در یک کالا مجبور به طی فاصله‌‌ای طولانی برای رسیدن به اولین مرکز خرید می‌‌شوند. در عین حال کمبود مراکز خرید در این منطقه باعث می‌شود که فروشنده بتواند محصول خود را با نرخ بالاتری به متقاضیان عرضه کند.

در چنین شرایطی زندگی در حومه شهر برای ساکنان به مراتب گران‌تر از زندگی در داخل شهر تمام می‌شود.  زندگی در پردیس به‌رغم معایب خاص خود از مزیت آب و هوای خوش بهره‌‌مند است؛ با این وجود قرارگیری در دل کوه علاوه بر آب و هوای خوش، چالش دشواری جابه‌‌جایی به‌خصوص در روزهای بارانی و برفی را برای ساکنان رقم زده است. 

منطقه پردیس به دلیل قرارگیری در دل کوه با شیب قابل‌توجهی در معابر مواجه است، وضعیت معابر و شیب آن به نحوی است که گذر از آن در روزهای معمول سال نیز به سادگی میسر نیست؛ در چنین شرایطی ساکنان در روزهای برفی با چالش‌‌های به مراتب بیشتری در جابه جایی مواجه هستند.  گفت‌‌وگو با ساکنان بلوک‌‌های تکمیل شده در این منطقه نشان داد که در حالی که ساکنان طبقات همکف و اول با چالش حیوانات موذی نظیر موش روبه‌رو هستند، ساکنان طبقات بالاتر با خرابی آسانسور و دشواری در جابه‌‌جایی مواجه هستند. البته مدیرعامل شهر جدید پردیس از آغاز ساخت تصفیه‌‌خانه فاضلاب این شهر خبر می‌دهد، اما مانند چالش‌‌های قبلی تحقق این پروژه نیز در گرو تامین مالی است.  به هر ترتیب زندگی در حومه تهران دشوارتر و حتی گران‌تر از آن چیزی است که به نظر می‌‌رسد؛ کافی است یک مرتبه به شهرهای جدید حاشیه تهران سفر کنید تا برای چند ساعت از دشواری‌‌های زندگی در این شهرها مطلع شوید.