در شرایطی که این روزها بخش عمده‌ای از اخبار و تحلیل‌هایی که درباره ایران در رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی منعکس می‌شود، معطوف به روند مذاکرات غیرمستقیم تهران و واشنگتن است، اما نکته جالب اینجاست که نقش‌آفرینی ایران در عرصه‌های مختلف، همچنان در کانون توجه بین‌المللی قرار دارد و از تمرکز زدایی تهران از مذاکرات هسته‌ای حمایت دارد.

از تقویت روزافزون همکاری‌ها با روسیه و چین گرفته تا حضور موثر در آسیای مرکزی و آفریقا، از جمله موضوع‌هایی بوده که در روزهای اخیر مورد توجه رسانه‌ها و اندیشکده‌های منطقه‌ای و بین‌المللی قرار گرفته است.

نقش ایران در بازی بزرگ

پایگاه تحلیلی اروپایی «مدرن دیپلماسی» در روزهای اخیر طی گزارشی به نقش‌آفرینی ایران به عنوان «بازیگر کلیدی» بازی بزرگ چین و آمریکا پرداخت و تاکید کرد که ایران به دلیل موقعیت ژئواستراتژیک خود در غرب‌آسیا، نقش کلیدی در این بازی بزرگ دارد.

این گزارش با اشاره به گسترده شدن صفحه شطرنج واشنگتن و پکن به حوزه خلیج‌فارس و غرب‌آسیا، نوشت که چین با اجرایی‌سازی طرح‌هایی مانند «جاده ابریشم دیجیتال» و «کمربند و جاده» به بازتعریف حوزه نفوذ خود در آسیای مرکزی و خاورمیانه پرداخته و کوشیده به‌جای به جای رقابت مستقیم در شرق آسیا، عرصه مواجهه تازه‌ای را آمریکا بگشاید.

در ادامه گزارش «مدرن دیپلماسی» تصریح شده است که «در مقابل، آمریکا با نگرانی از قدرت‌گیری چین، به‌ویژه در خلیج‌فارس، سیاست‌های جدیدی را در پیش گرفته است. دونالد ترامپ در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۲۵، خلیج‌فارس را منطقه‌ای بزرگ، اما مورد غفلت توصیف کرد که در حال نزدیک شدن به چین بود. استیو ویتکوف، فرستاده ویژه آمریکا در خاورمیانه نیز این منطقه را فرصتی بزرگ برای سرمایه‌گذاری در صورت برقراری صلح و همکاری با ایران دانست».

این گزارش به نقش ایران در این زمینه می‌پردازد و با تاکید بر اینکه «ایران به دلیل موقعیت ژئواستراتژیک خود، نقش کلیدی در این بازی بزرگ دارد»، معتقد است: «این کشور با کنترل تنگه هرمز، که روزانه حدود ۳۰درصد تجارت جهانی نفت از آن عبور می‌کند و قرار گرفتن در تقاطع مسیرهای تجاری آسیا و اروپا، اهمیت ویژه‌ای دارد».

در گزارش «مدرن دیپلماسی» همچنین با اشاره به ظرفیت‌های اقتصادی و ژئواستراتژیک ایران، تاکید شده است که «ایران می‌تواند مسیری کارآمد برای طرح کمربند و جاده چین و همچنین کریدور هند- خاورمیانه - اروپا (IMEC) باشد. منابع غنی انرژی، بازار بکر و پتانسیل انرژی تجدیدپذیر ایران، این کشور را به بازیگری جذاب برای سرمایه‌گذاری آمریکا و چین تبدیل کرده‌است. رفع تحریم‌ها و توافق با آمریکا، می‌تواند موقعیت ایران را تقویت و فرصتی بی‌نظیر برای همکاری‌های اقتصادی و سیاسی در منطقه ایجاد کند، که به «لحظه ایران» تعبیر شده است.

احساس خطر اسرائیلی‌ها

گام‌های ایران به‌منظور توسعه مناسبات با کشورهای آفریقایی از جمله موضوع‌هایی به‌شمار می‌رود که احساس‌خطر کارشناسان اسرائیلی را به‌دنبال داشته است.

اندیشکده مطالعات امنیت ملی اسرائیل روز پنجشنبه در گزارشی به این موضوع پرداخت و تاکید کرد که ایران به‌دنبال بهره‌برداری از خلاء نفوذ آمریکا و فرانسه در آفریقا است.

دنی سیترینوویچ، پژوهشگر ارشد این اندیشکده، که سال‌ها سابقه فعالیت در مرکز اطلاعات دفاعی اسرائیل را داشته است، در این گزارش با اشاره به اینکه «ایران در ماه گذشته میزبان ۷۰۰ تاجر از ۳۸ کشور آفریقایی به عنوان بخشی از سومین اجلاس سران ایران و آفریقا بود»، توجه ویژه مقام‌های ارشد ایران به ظرفیت‌های قاره آفریقا را برجسته کرده‌است.

در ادامه این گزارش آمده است: «این اقدام‌ها و رویکردها نه تنها اهمیتی را که ایران برای آفریقا قائل است، بلکه مهم‌تر از آن، تمایل این کشور – در کنار روسیه و چین – برای بهره‌برداری از عقب‌نشینی غرب از این قاره، به‌ویژه فرانسه را برجسته می‌کند. این موضوع، همراه با قصد ایالات‌متحده برای کاهش چشمگیر تعامل دیپلماتیک و نظامی در آفریقا، خلاءیی ایجاد کرده که تهران را قادر می‌سازد تا حضور اقتصادی، دیپلماتیک و مذهبی خود را در سراسر این قاره گسترش دهد».

سیترینوویچ با تاکید بر اینکه ایران با همکاری حوثی‌ها برای گسترش نفوذ خود در منطقه شاخ آفریقا تلاش می‌کند، اضافه کرده‌است: «دسترسی ایران به آفریقا همچنان در حال افزایش است...ایران با بهره‌گیری از خلاء سیاسی و امنیتی که به دلیل فرسایش شدید نفوذ غرب در سراسر کشورهای آفریقایی ایجاد شده، تمرکز ویژه‌ای روی قاره آفریقا قرار داده و دستاوردهای قابل‌توجهی نیز از این روابط، از لحاظ اقتصادی، دیپلماتیک و حتی عملیاتی دارد».

این تحلیلگر امنیتی اسرائیلی در پایان نتیجه گرفته است که «درحال‌حاضر، به نظر می‌رسد هیچ نیرویی وجود ندارد که بتواند حرکت ایران را متوقف کند، به خصوص که نفوذ غرب و اسرائیل در قاره آفریقا با چالش‌های جدی روبه‌رو است».

توسعه مناسبات با آسیای مرکزی

گام‌های مهم ایران در راستای توسعه همکاری‌ها با کشورهای حوزه آسیای مرکزی نیز مورد توجه تحلیلگران بین‌المللی قرار گرفته است. براین اساس هم بود که روز پنجشنبه وبگاه خبری – تحلیلی «دیپلمات» در گزارشی به طرح این سئوال پرداخت که «چرا ایران در حال تقویت روابط خود با آسیای مرکزی است؟».

«نرگیزا اوماروا»، نویسنده این گزارشی تحلیلی بر این نکته تاکید کرده است که «شبکه گسترده جاده‌ای و ریلی ایران، همراه با بنادر مهم این کشور در اقیانوس هند، مزیتی راهبردی برای همکاری با جمهوری‌های محصور در خشکی آسیای مرکزی فراهم می‌کند»؛ موضوعی که به محوری مهم در توسعه مناسبات دوطرف تبدیل شده‌است.

اوماروا در این گزارش با اشاره به اینکه مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران به صورت محسوسی در حال تقویت همکاری‌ها در آسیای مرکزی است، تاکید کرده است که «هدف اصلی تعامل منطقه‌ای ایران توسعه ارتباطات لجستیکی تجاری و حمل‌ونقل است»؛ راهبردی که در چارچوب سیاست «نگاه به شرق»، هدف خنثی‌سازی تحریم را دنبال می‌کند.

این گزارش با اشاره به هدف‌گذاری ایران برای ارتقای میزان مبادلات تجاری با کشورهای حوزه آسیای مرکزی، تاکید کرده است که «ایران دارای تخصص علمی و فنی قوی در مهندسی، انرژی، کشاورزی، مواد شیمیایی و دارویی است و بستر مناسب برای سرمایه‌گذاری باهدف تولید مشترک دارد».

اوماروا در این گزارش همچنین به اهمیت موقعیت ژئواستراتژیک ایران در حوزه کریدورهای ترانزیتی می‌پردازد و این مزیت را محوری اساسی در توسعه مناسبات ایران در حوزه اوراسیا ارزیابی می‌کند.