به گزارش مشرق، کانال تلگرامی اندیشکده مرصاد مطلبی با عنوان چگونه پاپ آرژانتینی نسلی از جوانان را «سیاسی» کرد، منتشر کرد:
پاریس، آوریل ۲۰۲۳. دو کیلومتر پایین‌تر از رستوران لا روتوند که در آتش می‌سوخت و جایی که گروه‌های معترض با نیروهای پلیس درگیر بودند، چند جوان فعال اجتماعی چهارپایه‌هایی را جلوی ایستگاه اتوبوس می‌چینند. چند دقیقه بعد، اولین دسته از معترضان به میدان دنفر-روشررو می‌رسند. اعضای گروه آناستاسیس، گروهی از جوانان مسیحی که هم با اقتصاد بازار مخالف‌اند و هم با تفسیرهای هویتی از ایمان، بر روی آسفالت نشسته‌اند و کفش‌های معترضان را واکس می‌زنند.
رسیدگی به پای کسانی که مبارزه می‌کنند؛ این شیوه‌ای بود که این گروه برای بازآفرینی آیین شستن پاها در روز پنج‌شنبه مقدس برگزیده بودند.
آن روز، مصادف بود با یکی از خشونت‌بارترین اعتراض‌ها علیه اصلاحات بازنشستگی. فوکولد جولینی، یکی از بنیان‌گذاران این گروه در سال ۲۰۲۲، می‌گوید این حرکت تلاشی بود برای «پیوند میان الهیات و سیاست».
اگر نگاهی به وب‌سایت آناستاسیس بیندازید، شاید تعجب کنید: در میان منابع الهام‌بخش این گروه که گرایش‌های رادیکال دارند، مثل «الهیات سیاه»، آنارشیسم مسیحی و الهیات فمینیستی، دو سند مهم پاپ فرانسیس نیز ذکر شده‌اند: Laudato si’ (ستایش از آن تو باد، ۲۰۱۵) و Fratelli tutti (همه برادریم، ۲۰۲۰). این تنها یکی از نشانه‌های نفوذ پاپ فرانسیس در سیاسی شدن نسل جوان کاتولیک است.
نسلی که در زمان انتخاب او در سال ۲۰۱۳ دانشجو بودند و امروز وارد دهه سوم زندگی شده‌اند، گام‌به‌گام با او رشد کرده‌اند. ترز دو سارتل، که در مؤسسه مطالعات سیاسی پاریس (Sciences Po) تحصیل کرده و اکنون ۳۳ ساله است، یکی از آن‌هاست. او همراه دوستانش «کافه-کارگاه دوروتی» را در محله منیل‌مونتان پاریس راه‌اندازی کرده‌اند؛ مکانی که نامش را از دوروتی دی، فعال آنارشیست و کاتولیک آمریکایی (۱۸۹۷–۱۹۸۰) گرفته‌اند.
او که اکنون معلم فلسفه است، می‌گوید: «فرانسیس چراغی بود برای اینکه رادیکالیسم را بپذیرم. وقتی می‌ترسیدم اطرافیانم مرا افراطی بدانند، حرف‌های او باعث می‌شد به درستیِ شهودم اطمینان پیدا کنم.» ترز از خانواده‌ای ثروتمند و مذهبی می‌آید، اما در فاصله گرفتن از فضای محافظه‌کارانه خانواده‌اش به مسائل اجتماعی و زیست‌محیطی توجه جدی‌تری نشان داده است. او از تأثیر عمیق نخستین نوشته پاپ، Evangelii gaudium (شادی انجیل)، یاد می‌کند که چند ماه پس از انتخاب او منتشر شد؛ به‌ویژه دو بخش از آن درباره «بت‌پرستی پول»: «این متن برایم بسیار تأثیرگذار بود، چون شادی ایمان مسیحی را با نقدی تند بر سرمایه‌داری پیوند می‌داد.»
فوکولد جولینی نیز جمله‌ای از همان متن را همیشه به خاطر دارد: دعوت به «اجرای انجیل برای دگرگونی جامعه». او می‌گوید این جمله به او کمک کرد تا از دوگانه‌ی رایج بین ایمان خصوصی و کنش عمومی فاصله بگیرد. به اعتقاد او، این دوگانگی سنت مسیحی-دموکرات را از پیام انجیل دور کرده است. او هم در همان زمان دانشجوی Sciences Po (مؤسسه علوم سیاسی پاریس؛ یکی از معتبرترین دانشگاه‌های علوم انسانی در فرانسه و جهان) بود و حس می‌کرد که پاپ جدید همراهی است برای پیوند دادن میان ایمان و عمل.
جولینی که سی‌ساله است و از خانواده‌ای با اعتقادات مذهبی «رو به زوال» می‌آید، در آن دوره شاهد احیای ایمان شخصی‌اش بود. او که هم‌بنیان‌گذار کافه-کارگاه دوروتی هم هست، تأکید می‌کند که «حضور و سخنان پاپ فرانسیس» نقش بزرگی در شکل‌گیری روحیه این مکان داشت؛ جایی که «زندگی مسیحی» در آن جاری است ولی درهایش به روی همه باز است.
«خروج از منطقه امن»
دعوت به مبارزه جمعی، پیامی است که در دل تمام جوانان فعال و متعهدی که با آن‌ها گفت‌وگو کردیم جای گرفته است. این پیوند میان «نجات فردی و تعهد جمعی» عامل اصلی سیاسی شدن ترز دو سارتل و فوکولد جولینی بوده است. جولینی می‌گوید: «فرانسیس دعوت می‌کند به ساختن اجتماعاتی دگرگون‌کننده، با این افق که ایمان مسیحی نه برای حفظ وضع موجود، بلکه برای آفریدن شکلی نو از زندگی آمده است.»
فکر کردن به این افق، چیزی است که ترز دو سارتل را به راه‌اندازی «برادری سیاسی» واداشت؛ دوره‌ای آموزشی که چهار سال پیش در درون مجموعه دوروتی آغاز شد و هدفش ترویج و بررسی اندیشه اجتماعی کلیسا است. او با شور و شوق می‌گوید: «چون انتقال این تاریخ ضعیف بوده، بسیاری آن را نمی‌شناسند. درحالی‌که سنت مسیحی چنان ریشه‌ای انقلابی دارد که خودش به‌تنهایی دلیل کافی برای مبارزه در راه پادشاهی عدالت است.» ترز در ادامه به یکی از اصول مهم این سنت اشاره می‌کند: اصل «سرنوشت همگانی اموال»، که از آموزه‌های اجتماعی کلیسا می‌آید و خواهان تقسیم عادلانه و رادیکال ثروت‌هاست.
گروه «مبارزه و دعا» در سال ۲۰۲۳ و در اعتراض به پروژه بسیار بحث‌برانگیز خط لوله نفت شرکت توتال‌انرژیز در آفریقا شکل گرفت. این گروه به‌ویژه با برگزاری «حلقه‌های سکوت» در اطراف دفتر مرکزی این شرکت نفتی چندملیتی شناخته شد. به گفته یکی از بنیان‌گذارانش، امانوئل اوئه، ۲۹ ساله، پاپ فرانسیس در بازگشت او به ایمان نقش مهمی داشته است؛ چرا که توانسته میان دغدغه‌های زیست‌محیطی و باورهای مسیحی‌اش پیوندی معنادار برقرار کند: «این پاپ باعث شد بخشی از جوانان کاتولیک که از طبقه مرفه می‌آمدند، از منطقه امن خود بیرون بیایند.»
این نوع نگاه ریشه‌دار در رادیکالیسم، در دورانی شکل گرفت که با رشد جهانی جریان‌های راست‌گرای افراطی، شوک ناشی از ریاست‌جمهوری ترامپ و هشدارهای زیست‌محیطی همراه بود. پل پیکارتا، مدیر پیشین نشریه Limite (که بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۲ منتشر می‌شد)، می‌گوید: «در حالی‌که جامعه به‌سمت راست می‌رفت، فرانسیس کاتولیسیسم را به‌سمت چپ سوق داد.»
این نشریه، با موضع‌گیری‌های ضدسرمایه‌داری و همزمان محافظه‌کارانه در مسائل فرهنگی، اندکی پس از انتشار مشهورترین سند پاپ فرانسیس یعنی Laudato si’ راه‌اندازی شد.
در این سند، تعریفی از «اکولوژی جامع» ارائه شده بود؛ دیدگاهی که تنها به محیط زیست محدود نمی‌شود، بلکه زندگی معنوی و عدالت اجتماعی را نیز در بر می‌گیرد. همچنین توجه به «الهیات ملت‌ها» (که بر تغییر سیاسی و اجتماعی تأکید دارد) و بازاندیشی در آموزه اجتماعی کلیسا از دیگر عناصر مهم دوران پاپ فرانسیس بود. پل پیکارتا که اکنون ۳۶ ساله است، می‌گوید: «تفکر پاپ فرانسیس از نظر فکری مسیر من را تغذیه کرد.»
به‌گفته او، تأثیر این پاپ فقط در گفته‌هایش نبود، بلکه سبک متفاوتش نیز اثرگذار بود: «برخلاف رسم دیرینه پاپ‌ها که اغلب مبهم و دور از مردم بودند، رفتار و واژگان صمیمی فرانسیس خیلی سریع توانست با بسیاری از جوانان هم‌نسل من ارتباط برقرار کند.»
پاپی ضد استعمار
از میان سخنرانی‌های کمتر شناخته‌شده فرانسیس، یکی از آن‌ها تأثیر عمیقی بر پل پیکارتا گذاشته است؛ سخنرانی سال ۲۰۱۵ او در بولیوی، خطاب به بومیان آمریکای لاتین، که در آن علیه «استبداد پول» سخن گفت و از «مادر زمین» دفاع کرد. پیکارتا این سخنرانی را نمونه‌ای از پیوند رادیکالیسم ضدسرمایه‌داری با نیروی معنویت دانست.
گیوم دزونه، نویسنده کتاب ضدسرمایه‌داری مسیح سرخ (۲۰۲۳)، نیز می‌گوید که به‌شدت تحت‌تأثیر پیام پاپ در سند Querida Amazonia (آمازون محبوب، ۲۰۲۰) قرار گرفته است. در این متن، پاپ رابطه میان خشونت علیه اکوسیستم‌ها و سرنوشت بومیان آمریکای جنوبی را برجسته کرده است. دزونه، که استاد فلسفه و ۳۶ ساله است، می‌گوید: «این متن، که به‌وضوح ضد استعماری است، از مردم بومی دفاع می‌کند، خرد آن‌ها را به رسمیت می‌شناسد و از بابت نقش کلیسا در توجیه و همراهی با ویرانگری استعمار در آمازون طلب بخشش می‌کند. این برایم بسیار تأثیرگذار بود.»
اعتراضات فرانسه
پاپ با فروتنی خود حتی الهام‌بخش یک مفهوم آنارشیستی شد. در کتاب همبستگی آینده‌نگر: دفترچه‌های سیاسی یک نسل کاتولیک (۲۰۲۱) که به قلم پل کولرا، فوکولد جولیانی و آن والس نوشته شده، از مفهومی به نام «نهاد برانداز» یاد می‌شود؛ مفهومی که «از شیوه رفتار فروتنانه پاپ فرانسیس الهام گرفته، زیرا او با بی‌تکلفی‌اش به نوعی جایگاه مقدس پاپ را از قداست افراطی خارج کرد.» کولرا که در یکی از دبیرستان‌های فرانسوی در بیروت فلسفه تدریس می‌کند، توضیح می‌دهد که طبق این دیدگاه
«نهاد کلیسا تنها زمانی معنا دارد که در خدمت عدالت باشد، حتی اگر لازم باشد برای رسیدن به حقیقت، قدرت خود را نیز به چالش بکشد؛ مثلاً با گوش سپردن به صدای قربانیان خشونت درون کلیسا.»
همه این افراد، همچون سایر کسانی که در این گزارش مورد گفت‌وگو قرار گرفته‌اند، تأکید دارند که نباید از پاپ فرانسیس «یک نماد یا بت» ساخت.
امانوئل اوئه نیز همین نگاه را دارد: «خود پاپ هم با شخصیت‌پرستی مخالف بود. هرچند از مرگ او بسیار ناراحتیم و احساس می‌کنیم یک همراه را از دست داده‌ایم، اما باید حرکت کنیم. کلیسا فقط یک رهبر نیست، بلکه بدنه‌ای زنده است.»
فوکولد جولیانی در پایان می‌گوید: «نسلی از پاپ فرانسیس الهام گرفت، نسلی که او بادهای موافقی برایش فراهم کرد تا بتواند پیوند تازه‌ای میان ایمان و کنش‌گری اجتماعی ایجاد کند، و این میراث را ادامه دهد.»
*بازنشر مطالب شبکه‌های اجتماعی به منزله تأیید محتوای آن نیست و صرفا جهت آگاهی مخاطبان از فضای این شبکه‌ها منتشر می‌شود.
