در سال‌های اخیر، پخش سریال‌های خانگی به یکی از جریان‌های مهم سرگرمی و فرهنگ عمومی در ایران تبدیل شده است. بسیاری از مخاطبان به تماشای مجموعه‌های پرهزینه و پرستاره در پلتفرم‌هایی چون نماوا و فیلیمو عادت کرده بودند. اما این مسیر همواره بی‌چالش نبوده و با محدودیت‌ها، توقیف‌ها و بحران‌های ناگهانی همراه شده است. یکی از نمونه‌های اخیر این وضعیت، توقف پخش سریال «سووشون» و حتی اختلال در دسترسی به پلتفرم اختصاصی پخش آن یعنی «نماوا» است. در حالی که انتظار می‌رفت این اقتباس تاریخی از رمان معروف سیمین دانشور با استقبال مخاطبان همراه شود، ناگهان با حاشیه‌ای جدید روبه‌رو شد. در این گزارش، به بررسی چگونگی این وقفه، حواشی پخش، و تأثیر آن بر روند انتشار سریال می پردازیم.
سریال سووشون، اقتباسی از یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات معاصر ایران، یعنی رمان «سووشون» نوشته زنده‌یاد سیمین دانشور است. این اثر که در دهه ۱۳۴۰ نوشته شد و روایت‌گر روزهای پرآشوب دوران اشغال ایران در جنگ جهانی دوم از نگاه یک زن ایرانی است، حالا بعد از سال‌ها به قاب تصویر راه پیدا کرده و با حواشی، بحث‌ها و البته موفقیت‌هایی همراه بوده است. ساخت این سریال نه‌تنها چالش تبدیل یک رمان ادبی پرظرافت به یک اثر تصویری را در پی داشته، بلکه در طول مسیر پخش و تبلیغات نیز با اتفاقات پررنگی همراه شد.
داستان «سووشون» در شهر شیراز و در بستر تاریخی سال‌های پایانی دهه ۱۳۲۰ می‌گذرد؛ زمانی که نیروهای متفقین در ایران حضور دارند و بحران اجتماعی، اقتصادی و سیاسی سراسر کشور را درگیر کرده است. شخصیت اصلی این داستان، زن جوانی به نام «زهرا» (که در رمان با نام زری شناخته می‌شود) است که همسر یک مرد تحصیل‌کرده و مستقل به نام یوسف است. یوسف، که حاضر به همکاری با اشغال‌گران نیست و در مقابل ظلم و فشار ایستادگی می‌کند، در نهایت بهای این مقاومت را با جان خود می‌پردازد. زهرا در خلال این حوادث، از زنی خانه‌دار به زنی آگاه، مستقل و منتقد بدل می‌شود. این داستان، تلفیقی از تراژدی، عشق، سیاست و تاریخ است و بازتاب‌دهنده صدای زنانی‌ست که کمتر در تاریخ معاصر ایران دیده شده‌اند.
بهنوش طباطبایی در نقش «زری»، زنی فرهیخته، حساس و درگیر آشوب‌های اجتماعی دوران رضاشاه، یکی از محوری‌ترین شخصیت‌های داستان را با ظرافت و عمق احساسی خاصی به تصویر کشیده است. مقابل او، میلاد کی‌مرام در نقش «یوسف» همسر آزادی‌خواه و مبارز زری، با اجرای پرانرژی و باورپذیر خود، توانسته تصویری قدرتمند از مردی آرمان‌گرا و مقاوم ارائه دهد. همچنین هوتن شکیبا در نقش «ملک سهراب» با شخصیت‌پردازی چندلایه‌اش، بعدی تازه به فضای سیاسی و درونی داستان افزوده است.
در کنار این سه بازیگر اصلی، چهره‌های مطرحی چون فرشته صدرعرفایی، سام درخشانی، مریم سعادت، ترلان پروانه، مجید صالحی، آرمین رحیمیان، بابک کریمی، سهیل مستجابیان، آزاده صمدی و مزدک میرعابدینی نیز حضور دارند که هر یک با اجرای حرفه‌ای خود، به خلق فضای پرتنش و درعین‌حال انسانی این روایت تاریخی کمک کرده‌اند. ترکیب این گروه بازیگران باعث شده تا «سووشون» نه‌تنها یک بازسازی تصویری از یک رمان ماندگار باشد، بلکه تجربه‌ای احساسی و باورپذیر برای مخاطب امروز رقم بزند.
از همان ابتدای معرفی سریال «سووشون»، توجه زیادی به آن جلب شد؛ چرا که این اولین اقتباس رسمی از رمان معروف سیمین دانشور بود. انتخاب کارگردان، نویسنده فیلمنامه، و مجوزهای لازم برای تغییرات احتمالی در روایت، از مهم‌ترین دغدغه‌های منتقدان و اهالی فرهنگ بود. با این حال، با پخش نخستین قسمت‌ها، نظرات مثبتی درباره وفاداری کلی به لحن و فضای اثر دریافت شد، گرچه برخی از منتقدان معتقد بودند بخشی از عمق فلسفی و ادبی داستان در ترجمه تصویری آن کاهش یافته است.
یکی از مهم‌ترین حواشی پیرامون سریال، قطع همکاری پلتفرم نمایش خانگی نماوا با این مجموعه بود. در حالی که نماوا یکی از مهم‌ترین بسترهای پخش آنلاین سریال در ایران محسوب می‌شود، اما پس از چند قسمت، خبر توقف پخش «سووشون» از این پلتفرم منتشر شد. دلایل رسمی این تصمیم به‌صورت واضح اعلام نشد، اما گمانه‌زنی‌هایی درباره اختلافات مالی، مسائل حقوقی یا فشارهای بیرونی مطرح شد. در ادامه، سریال به‌صورت DVD، پخش فیزیکی و همچنین در بسترهای دیگری عرضه شد و توانست مخاطبان خود را حفظ کند.
یکی از نقاط عطف تبلیغاتی و فرهنگی این سریال، حضور عوامل آن در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران ۱۴۰۴ بود. در این رویداد، نسخه‌ای جدید از رمان «سووشون» با طرح جلدی برگرفته از طراحی گرافیکی سریال منتشر شد. حضور بازیگر اصلی سریال از جمله بهنوش طباطبایی در غرفه ناشر، با استقبال گسترده مخاطبان همراه بود. صف‌های طولانی برای گرفتن امضا، عکس گرفتن با بازیگران و گفت‌وگو درباره داستان، حال و هوای متفاوتی به نمایشگاه بخشیده بود.
این اتفاق نه‌تنها به احیای توجه نسل جدید به ادبیات کلاسیک معاصر کمک کرد، بلکه بار دیگر نشان داد چگونه یک اثر تصویری می‌تواند به گسترش فرهنگ کتاب‌خوانی کمک کند. بسیاری از جوانانی که سریال را دنبال کرده بودند، برای نخستین‌بار به سراغ خواندن نسخه اصلی کتاب رفتند و همین نکته، یکی از دستاوردهای مهم این اقتباس محسوب می‌شود.
با وجود چالش‌ها و مخالفت‌ها، سریال «سووشون» توانسته در میان مخاطبان خاص و عام جایگاه خوبی پیدا کند. بازی‌ها، کارگردانی و فضاسازی دوره‌ای اثر مورد تحسین قرار گرفته و گفت‌وگوهای زیادی در فضای فرهنگی کشور درباره آن در جریان است. اگرچه نبود پخش فراگیر آنلاین می‌توانست آسیب‌زننده باشد، اما تبلیغات هوشمندانه، حضور رسانه‌ای قوی و درگیر کردن بدنه فرهنگی جامعه، به دیده‌شدن هر چه بیشتر این اثر کمک کرده است.
از طرف دیگر، موفقیت کتاب چاپ مجدد «سووشون» با طراحی جدید، مهر تأییدی بر پیوند موفق ادبیات و تصویر بود. به‌نظر می‌رسد مسیر اقتباس‌های ادبی در ایران، اگر با احترام به متن و شناخت از فضای ادبی پیش برود، می‌تواند آینده‌ای موفق و پویا داشته باشد.
مردم عزیز، فرهیخته و شریف ایران، از همراهی گرم، استقبال بی‌دریغ و نگاه‌های پُر مهر شما در نخستین ساعات پخش سریال «سووشون» صمیمانه سپاسگزاریم. حضور شما، فارغ از تمام چالش‌ها، برای ما امیدآفرین و انگیزه‌بخش بود. آنچه دیدیم، صرفاً یک استقبال نبود؛ بلکه تجدید عهدی بود میان ما و شما، برای زنده نگاه‌داشتن روایت‌های صادقانه از رنج، مقاومت و حقیقت این سرزمین.
با کمال تأسف، تنها ساعاتی پس از انتشار قسمت نخست، پلتفرم پخش‌کننده این سریال ـ نماوا ـ تحت تهدید قرار گرفت و به فاصله‌ای کوتاه از دسترس خارج شد. در حالی‌که تمام مراحل قانونی تولید و پخش این اثر طی شده بود و سریال بر پایه رمانی شناخته‌شده و چندین‌بار تجدیدچاپ‌شده از بانوی ادبیات معاصر، سیمین دانشور، ساخته شده بود، شاهد توقیف ناگهانی و مبهم آن شدیم. این در حالی است که قسمت پخش‌شده نیز با ممیزی‌های متعدد مواجه و بخش‌هایی از روایت، حذف یا بی‌صدا شده بود.
تلاش‌های ما برای ارتباط مستقیم با مخاطبان از طریق تبلیغات محیطی نیز ناکام ماند. درهای بیلبوردها و تابلوهای شهری بر ما بسته شد و «سووشون» پیش از آن‌که به‌درستی شنیده و دیده شود، به محاق رفت.
این پرسش همچنان بی‌پاسخ مانده است: چگونه می‌توان اثری فرهنگی را که با رعایت تمام حدود رسمی ساخته شده، تنها به‌دلیل تفسیرهای سلیقه‌ای و تصمیم‌گیری‌های پشت‌پرده، چنین بی‌رحمانه متوقف کرد؟ و مهم‌تر، چه کسی مسئول این توهین آشکار به شعور مخاطب، زحمات هنرمندان و سرمایه اجتماعی هنر است؟
سریال «سووشون» تنها یک روایت تصویری نبود؛ بازتاب صدای زنانی بود که تاریخ این سرزمین را، بی‌آن‌که شنیده شوند، با خون دل زیسته‌اند. این اثر، تریبونی برای حقیقت بود، نه ابزاری برای قدرت. و ما، خالقان آن، بر اساس تعهد حرفه‌ای و وجدان فرهنگی، هرگز از گفتن باز نخواهیم ایستاد.
امروز، بیش از همیشه، از سکوت خسته‌ایم. از آن‌که هنر، به‌جای حمایت، با ترس و تهدید مواجه می‌شود، دلسردیم. این مسیر، نه عادلانه است، نه شایسته مردمی که به فرهیختگی، ادبیات و تاریخ خود عشق می‌ورزند.
سریال «سووشون» را متوقف کردند، اما این صدا خاموش نخواهد شد.
با احترام
گروه نویسندگان، کارگردان، تهیه‌کننده و تمامی عوامل سریال «سووشون»
طبق اظهارات حسین میرطاوسی، مالک پلتفرم نماوا، سریال «سووشون» که به عنوان گران‌ترین پروژه این سرویس شناخته می‌شود، حدود ۲۰۰ میلیارد تومان هزینه ساخت داشته است. میرطاوسی تأکید کرده که این میزان سرمایه‌گذاری، سرمایه در گردش نماوا را تحت فشار قرار داده و مشکلاتی برای ادامه فعالیت‌های پلتفرم ایجاد کرده است. در همین راستا، محمدحسن شانه‌ساززاده، نایب‌رئیس هیئت مدیره نماوا نیز در مصاحبه‌ای جداگانه عنوان کرده بود که هزینه ساخت هر قسمت از «سووشون» حدود ۸ میلیارد تومان برآورد شده است. با توجه به چنین ارقامی، «سووشون» نه‌تنها یک سریال پرهزینه بلکه اثری با ریسک مالی بالا برای نماوا محسوب می‌شود. این هزینه هنگفت نشان از نگاه ملی، فرهنگی و حساسیت بالای سازندگان نسبت به محتوای سریال دارد. همچنین، این سرمایه‌گذاری کلان می‌تواند به نقطه عطفی در تاریخ تولیدات نمایش خانگی ایران تبدیل شود.
در مجموع، اتفاقاتی مانند توقف ناگهانی پخش سریال «سووشون» و از دسترس خارج شدن پلتفرم نماوا، بار دیگر نشان داد که صنعت نمایش خانگی در ایران همچنان با بی‌ثباتی، نبود شفافیت و آسیب‌پذیری بالا مواجه است. در شرایطی که مخاطب ایرانی به دنبال محتوای باکیفیت و پیوسته است، چنین اختلال‌هایی می‌تواند به کاهش اعتماد عمومی و دلسردی هنرمندان منجر شود. اگر قرار است سریال‌هایی چون «سووشون» با روایتی تاریخی و فرهنگی، نقش مؤثری در آگاهی‌بخشی و سرگرمی جامعه ایفا کنند، باید زیرساخت‌های پخش و حمایت‌های لازم از این تولیدات نیز تقویت شده و به دور از مداخله‌های غیرحرفه‌ای باشند. استمرار چنین وضعیتی می‌تواند به ضرر نه‌تنها یک اثر یا پلتفرم خاص، بلکه به زیان کل جریان تولید محتوای فرهنگی در کشور تمام شود. به‌هرحال باید منتظر ماند و دید که در آینده چه سرنوشتی در انتظار پخش این سریال و اشتراک‌هایی خواهد بود که کاربران به‌قصد تماشای آن تهیه کرده‌اند.
