زهره نوروزپور: مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا آنطور که گفته می شود به یک توافق احتمالی نزدیک شده‌است و بازهم انطور که رسانه های آمریکایی اعلام کرده اند احتمال دارد این توافق تا قبل از ۲۰ خرداد اعلام شود.
حالا کاخ سفید اعلام کرد که یک طرح جامع در غالب یک سند به ایران ارائه کرده است. این سند توسط وزیرخارجه عمان به صورت مکتوب به ایران واصل شد. سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز گذشته دریافت این سند را تایید کرد.
بر همین اساس علیرضا سلطانی کارشناس ارشد روابط بین الملل و استاد دانشگاه به خبرآنلاین گفت: «ایران و آمریکا به یک توافق اجمالی در آینده نزدیک خواهند رسید چراکه این دو کشور محکوم به توافق هستند.»
او همچنین به نقش آفرینی اروپا با کارت بازی دو جانبه علیه ایران و آمریکا اشاره کرد و گفت که با فعال شدن مکانیسم ماشه هم آمریکا را تحت فشار قرار می دهند و هم ایران را. سلطانی معتقد است اروپا می تواند ماهیت مذاکرات را به هم بزند و اهمیت مذاکره ایران با اروپا کمتر از مذاکره هسته ای با آمریکا نیست و این تصور که توافق با ترامپ ، توافق با اروپا را نیز در پی دارد یک خطای محاسباتی بزرگ است.
به اعتقاد این استاد دانشگاه تجربه و شخصیت ترامپ ثابت کرده که فقط به دنبال رسیدن به اهداف خود می باشد و رفع گره های دیگر در یک پرونده را به طرفین واگذار می کند. ایران در موضوع اروپا و ۳ کشور اروپایی خود باید ابتکار عمل را بدست گیرد و اعتمادسازی نماید و خطای محاسباتی گذشته در موضوع بحران اوکراین را تکرار نکند.
سلطانی همچنین به گزارش آژانس اشاره می کند و معتقد است که دیپلماسی ایران با آژانس موفق نبوده است.
مشروح این گفتگو را در ادمه می‌خوانیم:
ایران و آمریکا محکوم به توافق هستند/آمریکای ترامپ آماده یک جنگ جدید نیست
*** گمانه زنی ها حاکی از تقویت احتمال توافق ایران و آمریکا در روزهای آینده است . این گمانه زنی ها تا چه حد واقع‌بینانه به نظر می رسد؟
چنانکه در مصاحبه های قبلی اشاره کردم و بر اساس الزامات و شرایط سیاسی و اقتصادی ایران و آمریکا و شرایط منطقه ای و بین المللی ، ایران و آمریکا محکوم به توافق در این مرحله هستند. هر دو طرف نیز به اهمیت موضوع پی برده‌اند و نسبت به پیامدهای عدم توافق کاملا واقف هستند. معمولا هم بدترین سناریو یعنی بروز جنگی تمام عیار را به عنوان سریع ترین و فوری ترین پیامد شکست توافق در نظر می گیرند که این سناریو با توجه به نقش قدرت ثالث، یعنی اسرائیل، در آغاز جنگ چندان دور از ذهن نیست.
اما واقعیت این است که بروز جنگ برای آمریکا نسبت به ایران ریسک سیاسی و اقتصادی بیشتری دارد . ترامپ به رغم اظهار نظر علنی در مورد آمادگی برای جنگ با ایران در صورت شکست مذاکرات، به شدت از بروز جنگ و پیامدهای آن برای آمریکا نگران و هراسان است و هرکاری انجام می دهد که دست کم به صورت مستقیم درگیر جنگ با ایران نشود. در عین اینکه به نظر می رسد اصولا آمریکای ترامپ آماده درگیری در یک جنگ جدید آن هم با کشوری مانند ایران نیست.
ترامپ سیاستمداری عاقل است
*** چه ادله و شواهدی وجود دارد که نشان دهنده عدم تمایل و آمادگی آمریکا برای درگیری نظامی با ایران است آیا اصولا تضمینی در این زمینه وجود دارد؟
در جهان سیاست و روابط بین المللی هیچ تضمینی برای هیچ چیزی حتی توافق وجود ندارد . روابط بین الملل با توجه به تعدد عناصر و بازیگران ، بسیار متغیر هستند. با این حال با فرض برخی شرایط و متغیرها در وضعیت کنونی می توان استدلال کرد که دولت آمریکا به رهبری ترامپ و با توجه به نقش محوری او در سیاستگذاری های داخلی و خارجی این کشور، انگیزه ای برای جنگ و درگیری نظامی ندارد. علی رغم عدم انسجام و وجود تناقض در کلیات سیاستهای دولت ترامپ در ماه‌های اخیر بعد از شروع به کارش، به نظر می رسد ترامپ سیاستهای هدفمند و هماهنگی را به خصوص در عرصه بین‌المللی دنبال می کند.
ترامپ اخیرا قراردادهای کلانی را با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس امضا کرده است . این قراردادها که حجم ان به بیش از ۳ هزار میلیارد دلار می رسد، نقش مهمی در بازآفرینی و تقویت قدرت هژمونی آمریکا در کنار سیاستهای تعرفه‌ای آمریکا علیه قدرتهای اقتصادی و راستای شعار ترامپ یعتی اول آمریکا بازی می کند.
ترامپ سیاستمداری عاقلی است و به طور طبیعی تصمیمی نمی‌گیرد یا اقدامی انجام نمی‌دهد که این دستاورد بزرگ آمریکا دچار توقف گردد. بروز هر گونه جنگی در منطقه خاورمیانه اثرات سنگینی بر قراردادهای جدید آمریکا با کشورهای منطقه دارد و این بزرگترین تضمین برای کاهش احتمال جنگ میان ایران و آمریکا است. اما این حتما به معنای توافق با ایران نیست.
در عین حال آمریکا در حال جنگ تجاری با چین و دیگر قدرتهای اقتصادی است . بروز جنگ با ایران کارایی جنگ تجاری را نیز به شدت برای آمریکا کاهش می دهد. جدای از همه اینها نفس بروز جنگ برای آمریکا دربردارنده هزینه سنگینی است که با شرایط امروز اقتصاد آمریکا و سیاستهای دولت ترامپ همخوانی ندارد . بنابراین دولت ترامپ تلاش زیادی خواهد کرد که با ایران به توافق بزرگ برسد و از این توافق برای پیشبرد دیگر سیاستهای خود به لحاظ اعتباری و واقعی درعرصه بین المللی استفاده کند.
ترامپ سیاست‌مدار عاقلی است و تصمیمی نمی‌گیرد که دستاوردهای اقتصادی سفر به خاورمیانه به راحتی از دست برود، در عین حال بروز جنگ با ایران کارایی جنگ تجاری با چین را نیز به شدت برای آمریکا کاهش می‌دهد.
مکانیسم ماشه یک چالش جدی برای توافق ایران و آمریکا است
***اما با فرض انجام توافق میان ایران و آمریکا در هر سطحی یا هر شکلی ، نمی توان نقش اتحادیه اروپا و به طور خاص سه کشور اروپایی را دراین میان نادیده گرفت؟ آیا این ۳ کشور می توانند بر روند توافق ایران و آمریکا یا سرنوشت توافق احتمالی تاثیرگذار باشند؟
به طور قطع نقش اروپا با نمایندگی ۳ کشور اروپایی در این فرایند ، نقشی مهم و تاثیرگذار خواهد بود. بدون حمایت یا هماهنگی با اروپا، توافق ایران با آمریکا به سرانجام نخواهد رسید. حمایت اروپا بر خلاف دوران مذاکرات گذشته با اما و اگرهای فراوان مواجه شده‌است
در دوره نخست ریاست جمهوری ترامپ و پس از خروج او از برجام که ۳ کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در حمایت از ایران، مواضع تندی علیه دولت ترامپ اتخاذ کردند. اما بر خلاف آن زمان، در این دوره مواضع ۳ کشور مزبور به نمایندگی از اتحادیه اروپا ، مواضع تند و تهدید آمیزی نسبت به ایران است.
تهدید آشکار ایران به استفاده از ساز و کار حل اختلاف پیش‌بینی شده در برجام مشهور به مکانیسم اسنپ‌بک یا ماشه که در متن برجام پیش‌بینی شده‌است، نمونه آشکاری از مواضع تند اتحادیه اروپا علیه ایران است. موضوعی که بر خلاف تصور عده‌ای ، مساله مهمی است و می تواند توافق احتمالی ایران و آمریکا را دچار چالش جدی آنهم تا قبل از پایان سال جاری میلادی کند.
نگرانی پایدار اروپا نسبت به ایران در موضوعات مختلف از جمله هسته‌ای، موشکی و مسائل حقوق بشری، مواضع ایران در قبال جنگ اوکراین که برای اروپا بسیار موضوع مهم و حیثیتی است و هم چنین احتمال بهره‌برداری اروپا از کارت ایران در مناسبات دوجانبه با آمریکا، عوامل مهمی در رفتار اروپا و به طور خاص ۳ کشور اروپایی در قبال توافق احتمالی باشد.
اروپا ممکن است از کارت ایران برای پیشبرد مناسبات دوجانبه با آمریکا استفاده کند.
اروپا، ایران را شریک جرم روسیه در اوکراین می‌داند
در این میان به نظر می رسد اروپا کینه و دلخوری شدیدی نسبت به مواضع ایران در جنگ اخیر اوکراین داشته و دارد و به نوعی این کشورها ایران را شریک جرم روسیه در این بحران می دانند و بر این اساس تلاش دارند انتقام خود را از ایران با توسل به مکانیسم ماشه بگیرند. بنابراین ایران باید مواضع و رفتار اروپا و ۳ کشور اروپایی را جدی بگیرد و همزمان با مذاکره با آمریکا، سعی در تعدیل رفتار اروپا داشته باشد . توافق ایران و آمریکا، تضمینی بر عدم توسل ۳ کشور اروپایی به مکانیسم ماشه نیست و چه بسا این ۳ کشور در صورت عدم جلب رضایت متوسل به این مکانیسم شوند و تحریم‌های شورای امنیت را علیه ایران احیا کنند که در این صورت کار برای اجرای توافق احتمالی با آمریکا برای ایران سخت می‌شود.
این تصور که توافق با ترامپ، توافق با اروپا را نیز در پی دارد یک خطای محاسباتی بزرگ است
*** ایران باید در این شرایط چه رویکردی در قبال اروپا و به طور خاص ۳ کشور اروپایی اتخاذ کند؟
به طور مشخص ایران در شرایط حاضر باید اعتماد ۳ کشور اروپایی را مجددا جلب کند. کاری که با توجه به موضوع اوکراین و تصوری که اروپا با توجه به حساسیت شدید نسبت به سیاست های روسیه در قبال شرق اروپا و همچنین نقش آفرینی ایران در این ماجرا دارد، به نظر سخت می رسد.
مذاکرات اخیر میان ایران و ۳ کشور مزبور در استانبول نیز در این زمینه دستاوردی در پی نداشته است. در شرایط فعلی مواضع ایران در قبال بحران اوکراین برای اروپا و جلب اعتماد اروپا در قبال سیاست های توسعه‌طلبانه روس‌ها ، کمتر از مساله هسته ای و توانمندی هسته ای نیست.
اتخاذ ابتکار عمل های لازم برای رسیدن به این مهم باید در دستور کار سیاست خارجی ایران قرار گیرد. در راس این ابتکارها، انجام گفت و گوی مداوم و پی در پی از اهیمت زیادی برخوردار است .
این تصور که توافق با ترامپ ، توافق با اروپا را نیز در پی دارد یک خطای محاسباتی بزرگ است. تجربه و شخصیت ترامپ ثابت کرده که فقط به دنبال رسیدن به اهداف خود است و رفع گره‌های دیگر در یک پرونده را به طرفین واگذار می کند. ایران در موضوع اروپا و ۳ کشور اروپایی خود باید ابتکار عمل را بدست گیرد و اعتمادسازی کنند و خطای محاسباتی گذشته را در موضوع بحران اوکراین تکرار نکند.
مواضع آژانس در مذاکرات به ضرر ایران است
*** نقش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را در این زمینه چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا این نقش سازنده و در راستای توافق ایران و آمریکا است؟
آژانس بر خلاف تصور گذشته به نظر می رسد نقش مهمی در این زمینه ایفا می کند. اما آخرین گزارش آژانس نشان می دهد که این سازمان علی رغم تاکید بر انجام توافق سیاسی بر سر پرونده هسته‌ای ایران (توافق ایران و آمریکا) اما چندان در راستای سیاست‌ها و برنامه‌های ایران حرکت نمی‌کند و به نوعی دست ایران را در مذاکرات خالی می‌کند .
محتوای گزارش اخیر که همچنان بر عدم همکاری ایران تاکید دارد و اینکه ایران به رفتار خود در راستای غنی‌سازی و فراهم کردن زمینه ساخت بمب اتمی حرکت می‌کند و اینکه آژانس نمی‌تواند برنامه هسته ای ایران را صلح آمیز تلقی کند، همگی نشان از این دارد که مواضع آژانس به نفع ایران در مذاکرات نیست.
این گزارش در حالی منتشر می شود که در ماه های اخیر مذاکرات زیادی میان ایران و آژانس صورت گرفت و گروسی مدیر کل آژانس ۲ بار به ایران سفر کرده است . در این زمینه می توان اذعان کرد که دیپلماسی ایران و آژانس ، موفق نبوده‌است و به بیان دیگر ایران نتوانسته در این مدت با هدف همراه ساختن آژانس در مواضع هسته ای خود ، موفق عمل نماید . به طور طبیعی گزارش هایی از این دست بهانه لازم را به منتقدین و مخالفین برنامه هسته ای ایران خواهد دارد که در این زمینه اسرائیل و بعد از آن اروپا بیشترین سواستفاده را خواهند برد.
ایران و آمریکا به یک توافق اجمالی در آینده نزدیک خواهند رسید
*** با این تفاسیر ایران و آمریکا تا چه حد به توافق هسته ای نزدیک هستند و مختصات این توافق چیست ؟
معتقدم ایران و آمریکا با میانجیگری عمان و برخی کشورهای عرب منطقه به یک توافق اجمالی در آینده نزدیک خواهند رسید اما این توافق اجمالی که می تواند ماهیت یک تفاهم‌نامه سیاسی داشته باشد به معنای حل کل مناقشه هسته ای میان ایران و آمریکا نخواهد بود بلکه زمینه را برای ادامه مذاکرات، راستی آزمایی و جلب اعتماد دوطرف فراهم می کند. در این اثنا نمی‌توان کاملا از حل موضوع غنی‌سازی در ایران و همچنین رفع تحریم های اقتصادی در پرتو این توافق اجمالی سخن گفت . به رغم تعجیل آمریکا به رسیدن به نقطه نهایی اما به نظر می رسد این مهم برای ایران با وجود همه مشکلات ناشی از تحریم‌های اقتصادی چندان قابل فهم نیست و ایران قصد دارد این روند را با تامل بیشتر و با هدف فراهم کردن همه زمینه‌های سیاسی و امنیتی دنبال کند. در این شرایط به نظر می رسد ماه های آینده همچنان ماه های توام با بیم و امید در روابط ایران و آمریکا باشد.
۳۱۵
