حسین شیرزاد، تحلیل گر و دکترای توسعه کشاورزی گفت: بخش کشاورزی عربستان سعودی، به ویژه تولید غلات آن، نقش محوری در تضمین امنیت غذایی و حمایت از اهداف تنوع اقتصادی کشور ایفا می‌کند. علیرغم چالش‌های ناشی از آب و هوای خشک و منابع آبی محدود، این پادشاهی پیشرفت قابل توجهی در افزایش تولید داخلی برخی غلات داشته است، در حالی که همچنان برای تأمین نیازهای مصرفی خود به واردات متکی است.
وی افزود: گندم، جو و ذرت غلات کلیدی کشت شده در این پادشاهی هستند. فراتر از ابتکارات داخلی، عربستان سعودی برای تأمین منابع غذایی در سطح بین‌المللی سرمایه‌گذاری می‌کند. شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی و دامداری عربستان سعودی (SALIC) ۸۰ درصد از سهام شرکت Olam Agri مستقر در سنگاپور را به مبلغ ۱.۸ میلیارد دلار خریداری کرده است . این خرید به عربستان سعودی امکان دسترسی به زنجیره‌های تأمین جهانی را می‌دهد و موقعیت آن را در بازار بین‌المللی کشاورزی تقویت می‌کند. جمعیت عربستان سعودی احتمالاً تا سال ۲۰۵۰ به ۴۰ میلیون نفر خواهد رسید . برای همگام شدن با این روند، دولت بر بهبود بهره‌وری مصرف مواد غذایی و کاهش وابستگی به واردات تمرکز دارد. اگرچه این کشور در حال حاضر بخش قابل توجهی از ضایعات مواد غذایی جهان را تشکیل می‌دهد، اما مقررات جدید و کمپین‌های آگاهی‌بخشی عمومی می‌تواند به کاهش این سهم در پنج سال آینده کمک کند. تلاش‌ها برای گسترش تولید مواد غذایی محلی، بهبود مدیریت پسماند و ترویج نوآوری‌های کشاورزی همچنان بخش جدایی‌ناپذیر خودکفایی غذایی در عربستان سعودی و برنامه‌های توسعه‌ای آن است. سرمایه‌گذاری مداوم در شیوه‌های پایدار می‌تواند به این کشور در تقویت امنیت غذایی و حمایت از جمعیت رو به رشد خود در سال‌های آینده کمک خواهد نمود.
شیرزاد خاطرنشان کرد: گندم یک غذای اصلی در عربستان سعودی است که معمولاً به صورت نان پیتا یا نان همبرگر محلی معروف به “سامولی” مصرف می‌شود. صنعت گندم این پادشاهی از دهه ۱۹۷۰، زمانی که عربستان سعودی پروژه بلندپروازانه‌ای را برای تبدیل شدن به یکی از ده تولیدکننده برتر گندم جهان آغاز کرد، دستخوش تحولات قابل توجهی شده است. با این حال، در سال ۲۰۱۵، نگرانی‌ها در مورد تخلیه سفره‌های آب زیرزمینی منجر به توقف تدریجی تولید گندم شد. تا سال ۲۰۱۸، دولت حمایت از کشت گندم را دوباره آغاز کرد و به تولیدکنندگان گندم دامی علوفه، بعنوان جایگزینی برای یونجه که آب بیشتری مصرف می‌کند، ارائه داد.
این کارشناس ادامه داد: فرآیند کشت، برداشت و تحویل گندم در عربستان سعودی بسیار سازمان‌یافته است. کاشت از اواخر نوامبر آغاز می‌شود و تا هفته دوم ژانویه ادامه می‌یابد و برداشت از ژوئن تا اکتبر انجام می‌شود. گندم برداشت شده به اداره کل امنیت غذایی (GFSA)، یک سازمان کلیدی تحت نظارت وزارت محیط زیست، آب و کشاورزی (MEWA)، تحویل داده می‌شود نهاد( GFSA ) به عنوان تنها خریدار گندم داخلی و وارداتی، نقش مهمی در تنظیم و مدیریت زنجیره تأمین گندم کشور ایفا می‌کند.
وی افزود: از سال مالی ۲۰۲۰/۲۰۲۱، وزارت کشاورزی و منابع طبیعی (MEWA) به طور فعال کشاورزان محلی را تشویق کرده است تا سالانه تا ۱.۵ میلیون تن (MMT) گندم برای تحویل به GFSA تولید کنند. برای تشویق تولید داخلی، GFSA تمام گندم تولید شده محلی را با قیمت ویژه تعیین شده توسط دولت خریداری می‌کند که سالانه پس از کاشت تعیین می‌شود. برای سال مالی ۲۰۲۴، GFSA قیمت ۴۶۷ دلار آمریکا به ازای هر تن (MT) برای گندم تولید داخل پیشنهاد داد که به طور قابل توجهی بالاتر از میانگین قیمت ۳۹۴.۷۴ دلار آمریکا به ازای هر تن برای گندم وارداتی است. هدف از این اختلاف قیمت، تأثیرگذاری بر تصمیمات کاشت کشاورزان و تشویق آنها به اولویت‌بندی کشت گندم و یونجه بر اساس قیمت خرید دولتی است. با نگاهی به سال تجاری ۲۰۲۴/۲۵، پیش‌بینی می‌شود تولید گندم عربستان سعودی به ۱.۵ میلیون تن برسد که نسبت به سال قبل ۲۵ درصد افزایش نشان می‌دهد. این رشد بخشی از استراتژی گسترده‌تر دولت عربستان سعودی برای افزایش امنیت غذایی از طریق افزایش تولیدات کشاورزی محلی است. مساحت زیر کشت گندم ۲۵۰ هزار هکتار با میانگین عملکرد ۶ میلیون تن در هکتار تخمین زده می‌شود که نشان‌دهنده آینده‌ای امیدوارکننده برای تولید گندم در این کشور است. با این حال، علیرغم این تلاش‌ها، این کشور همچنان برای تضمین عرضه پایدار گندم با کیفیت بالا که مکمل تولید داخلی باشد، به واردات از آلمان ، کانادا و استرالیا وابسته است.
شیرزاد اظهار داشت: در سال مالی ۲۰۲۳/۲۴، مصرف سرانه گندم سالانه عربستان سعودی تقریباً به ۱۲۹.۴۳ کیلوگرم رسید و آرد سفید همچنان انتخاب غالب در بین مصرف‌کنندگان بود. طبق گزارش GFSA، تمام گندم در عربستان سعودی منحصراً برای مصرف انسان اختصاص داده شده است. دولت استفاده از گندم یارانه‌ای برای خوراک دام را اکیداً ممنوع کرده است و تضمین می‌کند که دامداران ماهانه مبلغی را برای پوشش هزینه‌های خوراک خود دریافت کنند.
وی تاکید کرد: همزمان با مدرن شدن کشاورزی این کشور، تغییر قابل توجهی در ترجیحات مصرف‌کنندگان به سمت گزینه‌های غذایی سالم‌تر در حال ظهور است. افزایش تقاضا برای آرد گندم کامل، به ویژه در میان مصرف‌کنندگانی که به سلامت خود اهمیت می‌دهند و کسانی که بیماری‌هایی مانند دیابت و چاقی را مدیریت می‌کنند، منعکس کننده این روند است. عربستان سعودی در میان کشورهایی با بالاترین نرخ دیابت و چاقی در سراسر جهان قرار دارد و این امر باعث افزایش آگاهی از فواید غلات کامل شده است. در پاسخ، چهار کارخانه آرد این پادشاهی، تولید آرد گندم کامل را برای پاسخگویی به این تقاضای رو به رشد افزایش داده‌اند. پیش‌بینی می‌شود که برای سال مالی ۲۰۲۴/۲۰۲۵، کل مصرف گندم در عربستان سعودی به ۴.۷۵ میلیون تن برسد که نسبت به سال قبل ۵ درصد افزایش نشان می‌دهد. این رشد عمدتاً ناشی از گسترش بخش خدمات غذایی است که به دلیل توسعه اردوگاه‌های کارگری برای پروژه‌های عظیم چند میلیارد دلاری، از جمله ساخت استراحتگاه‌های لوکس و سایر جاذبه‌ها در امتداد ساحل دریای سرخ، تقاضای فزاینده‌ای را تجربه می‌کند. این پروژه‌ها، که با ابتکار عمل چشم‌انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی همسو هستند، با هدف جذب سالانه بیش از ۱۵۰ میلیون بازدیدکننده انجام می‌شود که به طور قابل توجهی تقاضا برای نان و سایر محصولات غذایی را در صنایع پذیرایی و خدمات غذایی افزایش می‌دهد. علاوه بر این، تأکید دولت عربستان سعودی بر امنیت غذایی و خودکفایی همچنان الگوهای مصرف گندم را شکل می‌دهد. ابتکارات استراتژیک پادشاهی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود و کاهش وابستگی به درآمد نفتی، محیطی قوی برای رشد بخش‌های غذایی و کشاورزی ایجاد کرده و اهمیت گندم را در رژیم غذایی عربستان سعودی بیش از پیش تقویت کرده است.
این کارشناس در ادامه گفت: صنعت آسیاب آرد عربستان سعودی سنگ بنای امنیت غذایی این کشور است و تأمین مداوم نان، یک ماده غذایی اساسی، را از منظر سیاسی اجتماعی تضمین می‌کند. در ابتدا، این کشور تعداد ۹ آسیاب دولتی داشت که بسیار مهم بودند. با این حال، مطابق با ابتکار عمل چشم‌انداز ۲۰۳۰ دولت عربستان سعودی، این آسیاب‌ها در چهار شرکت ادغام شده و از طریق یک فرآیند مناقصه رقابتی به سرمایه‌گذاران خصوصی فروخته شدند. خصوصی‌سازی این شرکت‌های آسیابانی، تغییر قابل توجهی در صنعت ایجاد کرد. حرکت به سوی خصوصی‌سازی در صنعت آسیابانی آرد عربستان سعودی در سال ۲۰۲۰ با پیشگامی سازمان غلات عربستان سعودی (SAGO) و مرکز ملی خصوصی‌سازی (NCP) به طور جدی آغاز شد. شرکت آسیابانی اول به قیمت ۲.۰۲۷ میلیارد ریال سعودی (۵۴۷.۲۹ میلیون دلار آمریکا) به شرکت مواد غذایی الراحه الصافی فروخته شد. شرکت آسیابانی دوم توسط کنسرسیومی شامل شرکت پسران عبدالعزیز العجلان، شرکت بین‌المللی سلیمان عبدالعزیز الراجحی، شرکت NADEC و شرکت بین‌المللی اولام به قیمت ۲.۱۳۸ میلیارد ریال سعودی (۵۷۷.۲۶ میلیون دلار آمریکا) خریداری شد. شرکت آسیابانی سوم توسط کنسرسیومی متشکل از مادا و الغریر لیمیتد به قیمت ۷۵۰ میلیون ریال سعودی (۲۰۲.۵ میلیون دلار آمریکا) خریداری شد. در نهایت، شرکت آسیاب چهارم توسط کنسرسیومی به رهبری آلانا اینترنشنال و عبدالله العثیم مارکتس به قیمت ۸۵۹ میلیون ریال سعودی (۲۳۱.۹۳ میلیون دلار آمریکا) خریداری شد.
وی افزود: با وجود این تغییرات مالکیت، سازمان غلات عربستان سعودی همچنان تنظیم‌کننده اصلی صنعت و واردکننده و تأمین‌کننده اصلی گندم است. نقش این سازمان در تضمین عرضه پایدار گندم به کارخانه‌ها و تنظیم قیمت گندم حیاتی است که به حفظ قیمت مناسب محصولات آردی برای مصرف‌کنندگان کمک می‌کند. از طریق این اقدامات، دولت همچنان قیمت گندم را کنترل می‌کند و یارانه‌هایی را ارائه می‌دهد تا اطمینان حاصل شود که آرد حتی تحت مالکیت خصوصی نیز برای همه قابل دسترسی است.
این کارشناس ادامه داد: جو یک محصول اساسی در پادشاهی عربستان سعودی است که بخش جدایی‌ناپذیری از صنعت دامداری محسوب می‌شود و این قسمت، بخش مهمی از استراتژی امنیت غذایی این کشور را تشکیل می‌دهد. بخش دامداری عربستان سعودی که شامل بیش از ۱۰ میلیون گوسفند، بز و شتر می‌شود، به ویژه در فصل خشک که علوفه طبیعی کمیاب است، به شدت به جو وابسته است. طبق گزارش MEWA، ۲۰۲۵ حدود ۸۵ درصد از جو مصرفی در عربستان سعودی برای خوراک دام استفاده می‌شود که تقریباً معادل ۷ میلیون تن در سال است. جو محلی عمدتاً در اقلام غذایی ویژه مانند سوپ‌ها و غذاهای سنتی سعودی در ماه رمضان استفاده می‌شود. جو وارداتی منحصراً برای خوراک دام استفاده می‌شود، زیرا در عربستان سعودی تولید آبجو وجود ندارد. کل مساحت زیر کشت جو در عربستان سعودی طی سال‌ها نوسان داشته است. تا سال ۲۰۲۲، حدود ۱۵۰ هزار هکتار به کشت جو اختصاص داده شده بود. با این حال، این مساحت به دلیل تلاش‌های صرفه‌جویی در مصرف آب و تغییر به سمت محصولات اقتصادی‌تر و کم‌آب‌بر، در حال کاهش است. دولت عربستان سعودی سیاست‌های متعددی را برای حمایت از تولید جو، از جمله یارانه برای زیرساخت‌های آبیاری، تحقیق در مورد گونه‌های جو مقاوم به خشکسالی و مشوق‌های مالی برای کشاورزانی که کشت جو را انتخاب می‌کنند، معرفی کرده است. علاوه بر این، دولت در تکنیک‌های کشاورزی مدرن، مانند کشاورزی دقیق، برای بهبود عملکرد و کاهش مصرف آب سرمایه‌گذاری کرده است. کل مصرف جو برای خوراک دام عربستان سعودی برای سال مالی ۲۰۲۴ بیش از، ۳.۲ میلیون تن تخمین زده می‌شود که به دلیل قیمت بالاتر جو محلی در مقایسه با خوراک دام فرآوری شده تولید داخل، تقریباً ۱۶ درصد نسبت به سال مالی ۲۰۲۲/۲۳ کاهش یافته است. پیش‌بینی می‌شود که قیمت‌های پایین بین‌المللی جو، تقاضای جو را در سال مالی ۲۰۲۴/۲۵ تقریباً ۹ درصد افزایش داده و به ۳.۵ میلیون تن برساند، زیرا قیمت‌های بازار محلی رقابتی‌تر می‌شوند.
وی افزود: تولید ذرت در عربستان سعودی حداقل است، به طوری که این کشور سالانه تقریباً ۱۵۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ تن ذرت تولید می‌کند که عمدتاً برای خوراک دام، به ویژه در صنایع طیور و لبنیات، استفاده می‌شود. جمعیت رو به رشد این کشور و افزایش تقاضا برای محصولات طیور منجر به افزایش مصرف ذرت در دهه گذشته شده است. سیاست دولت عربستان سعودی، تولید داخلی محصولات پرمصرف آب محور، از جمله ذرت خوراکی را منع می‌کند. اگرچه بخش لبنیات بر استفاده از ذرت در فرمولاسیون خوراک دام سازگار است، اما تولیدکنندگان محلی خوراک دام، مانند آراسکو ، میزان مصرف ذرت خود را بر اساس قیمت‌های بین‌المللی رایج تعیین می‌کنند. وقتی قیمت‌ها رقابتی باشند، همانطور که در سال بازاریابی امسال هستند، مصرف ذرت بالا می‌رود. پیش‌بینی می‌شود کل واردات ذرت عربستان سعودی برای سال مالی ۲۰۲۴/۲۰۲۵ به ۴.۵ میلیون تن برسد که نسبت به تخمین ۳.۵ میلیون تنی ۲۰۲۴، افزایشی تقریباً ۲۹ درصدی را نشان می‌دهد. این افزایش واردات ذرت ناشی از پروژه‌های گسترده در سراسر کشور برای افزایش تولید گوشت مرغ داخلی است.
شیرزاد اشاره کرد: برنج یکی از اجزای اصلی رژیم غذاهای متعارف در سعودی است، با این حال این کشور به دلیل محدودیت‌های آب برنج تولید نمی‌کند و به واردات متکی است. شرکت‌های خصوصی آزادانه برنج را به عربستان سعودی وارد می‌کنند. با این حال، در سال‌های اخیر، اداره کل امنیت غذایی GFSA استراتژی‌هایی را با واردکنندگان عمده برنج اجرا کرده است تا از نگهداری ذخایر کافی برنج در انبارهای واردکنندگان اطمینان حاصل شود. برنج با تعرفه مواجه نیست و یارانه‌ای دریافت نمی‌کند. اکثر واردکنندگان عمده برنج سعودی، محصول جدید برنج هندی را تا دسامبر هر سال خریداری می‌کنند و برنامه سالانه واردات خود را تا ژوئن تکمیل می‌کنند. در همین حال، واردات از کشورهای دیگر، مانند ایالات متحده، در طول سال ادامه دارد. اداره کل امنیت غذایی (GFSA) ذخایر کافی برنج را نزد واردکنندگان عمده تضمین می‌کند و پیش‌بینی می‌شود واردات برای سال مالی ۲۰۲۴/۲۰۲۵ به ۱.۶۲ میلیون تن برسد که نسبت به سال قبل ۴ درصد افزایش یافته است. انتظار می‌رود واردات برنج در سال‌های آینده به دلیل گسترش بخش خدمات غذایی تقریباً ۵ درصد افزایش یابد.
وی ادامه داد: عربستان سعودی برای تأمین پایدار مواد غذایی، سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی در زیرساخت‌های ذخیره‌سازی غلات انجام داده است. تأسیسات ذخیره‌سازی این کشور که توسط سازمان غلات عربستان سعودی SAGO مدیریت می‌شوند، می‌توانند میلیون‌ها تن غلات را در خود جای دهند. در سال ۲۰۲۱، سازمان غلات عربستان سعودی (SAGO) ساخت دو سیلوی جدید با ظرفیت ذخیره‌سازی ۱۲۰۰۰۰ تن را به پایان رساند و ظرفیت ذخیره‌سازی غلات در این کشور را ۳۷ درصد افزایش داد. این پروژه ۹۷ میلیون دلاری که با نام پروژه سیلوهای ینبع شناخته می‌شود، بخشی از برنامه بزرگتر تحول ملی در حال انجام در عربستان سعودی بود. در سال ۲۰۲۳، این پادشاهی بزرگترین ظرفیت ذخیره‌سازی پیشرفته غلات را در خاورمیانه ساخت و مجموع آن را از ۲.۵ میلیون تن در سال ۲۰۱۶ به ۳.۵ میلیون تن ۴۰ درصد افزایش داد. بخش خصوصی نیز نقش مهم محوری در ذخیره‌سازی غلات ایفا می‌کند. اخیراً، شرکت CESCO EPC از همکاری قابل توجهی با شرکت United Feed Co. (UFC) در یک پروژه ذخیره‌سازی و انتقال در عربستان سعودی خبر داد. این توسعه شامل ساخت ۱۵ سیلوی ذخیره‌سازی کف صاف فولادی موجدار با ظرفیت کل ۲۰۵۱۵۲ تن است. طبق برآوردهای اخیر، کل ظرفیت ذخیره‌سازی غلات عربستان سعودی، شامل سیلوها و تأسیسات انبار، بیش از ۶ میلیون تن است.
شیرزاد در پایان گفت: عربستان سعودی با برنامه‌هایی برای جذب ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت غلات تا سال ۲۰۳۵ ، گام‌های جسورانه‌ای در جهت امنیت غذایی و تنوع اقتصادی برمی‌دارد. همانطور که وزیر صنعت و منابع معدنی اعلام کرد، این ابتکار با اهداف گسترده‌تر چشم‌انداز ۲۰۳۰ پادشاهی همسو است و تعهد آن را به خودکفایی، نوآوری و رقابت‌پذیری جهانی در بخش غذا تقویت می‌کند.
