سرویس جامعه مشرق _ "اوقات فراغت نوجوانان" بویژه در فصل تابستان یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های خانواده‌های ایرانی است که چنین دهه قدمت دارد و هرگز از اهمیت آن کاسته نشده است.
دغدغه‌ای البته درست و کاملا به‌جا که پر بیراه نیست اگر بگوییم یکی از اصلی‌ترین آیتم‌های تأثیرگذار در خاطره‌سازی و مطلوبیت دوران کودکی و نوجوانی نیز هست و همچنین یک بخش اصلی در شکل‌دهی به شخصیت آینده نوجوانان نیز محسوب می‌شود.
در عین حال و البته متأسفانه "پرداخت اصولی به چگونگی گذران اوقات فراغت نوجوان" اغلب در خانواده‌های ایرانی کمرنگ است و همه ابعادی که به این مسئله اهمیت می‌بخشد یا آن را غنی می‌کند برای عمده خانواده‌ها آشکار نشده است.
چه اینکه می‌دانیم در یک تصور رایج؛ اوقات فراغت قرار است با کلاس‌های مختلف ورزشی و هنری پر شود یا به درس آغشته شود و تمام! ضمن اینکه بی‌مبالاتی برخی خانواده‌ها نسبت به رها کردن نوجوان در اوقات فراغت نیز امری شایع است.
این تصور رایج اما به لم‌یزرع شدن بخش زیادی از زمین استعدادهای نوجوانان می‌انجامد و همان کشت محدود در بخش تصور رایج را هم البته از کیفیت تهی می‌کند. و نوجوان با برجای گذاشتن حسرتی بزرگ برای یک حکومت و جامعه پیشرفته؛ از سال‌های خوب کودکی و نوجوانی خود عبور می‌کند بی‌آنکه توشه‌ای غنی از استعدادیابی، هیجان معقول و آموزش‌های مفید برای تمام زندگی خود بهره‌ای جسته باشد!
اما چگونه می‌توان از این تصور رایج فاصله گرفت و پنجره‌ای نو به سمت غنای اوقات فراغت نوجوانان گشود؟ پنجره‌ای که البته با اقتصاد خانوارها، با هیجان و انرژی نوجوان‌ها و البته با دغدغه والدین برای رشد معقول نوجوانان نیز همخوان و همساز باشد؟
ما در ادامه و برای پاسخ به این سؤال به طرح پیشنهاداتی در ابعاد مختلف می‌پردازیم:
۱. ورزش
ورزش امری ضروری برای همیشه است. ضمن اینکه به سن خاصی هم اختصاص ندارد و تمام خانواده باید بخشی از وقت روزانه یا هفتگی خود را به آن اختصاص دهند. اهمیت این مسئله اما برای نوجوان‌ها دو چندان است...
در عین حال باید دانست که طبق نظر کارشناسان ورزش و استعدادیابی؛ بهتر است کودک و نوجوان را برای بروز استعداد ورزشی آزاد گذاشت.
یک نوجوان را نباید در یک کلاس ورزشی پرطرفدار محصور کرد بلکه باید اجازه داد او تمام زمین‌های ورزشی و انواع رشته‌ها را بسته به علاقه و توانمندی خودش تجربه کند. استعداد ورزشی و فیزیکال یک نوجوان در همین تجربیات؛ آرام آرام کشف می‌شود به گونه‌ای که هم او، هم خانواده و هم حتی دوستان و اطرافیان نیز به استعداد ورزشی او پی خواهند برد.
اوقات فراغت تابستانی بهترین فصل برای تست و تجربیات ورزشی یک نوجوان است. چه در کلاس‌های ثبت نامی، چه در جمع‌های دوستانه نوجوانان و چه همراه با خانواده.
اگرچه کلاس‌های ثبت‌نامی به پول نیاز دارد ولی تجربه ورزشی نوجوان با دوستان خودش و خانواده به هزینه خاصی نیاز ندارد.
ورزش کردن پدر با فرزند در محیط پارک یا تفرجگاه‌ها، ورزش‌های هوازی ساده در محیط خانه، استفاده از فضاهای رایگان یا ارزان ورزشی، کوهپیمایی و استفاده از تسهیلات ورزشی مساجد، فرهنگسراها و کانون‌ها نیز پیشنهادات دیگری است که در کنار ورزش نوجوان با همسالان خودش می‌توان به آنها فکر کرد.
تأکید آنکه این محیط‌ها صرفا قرار است نوجوان را در هیجان و انرژی همراهی کند و در امنیت کامل و با نظارت والدین موجب کشف استعداد او شود نه اینکه لزوما مهارتی ورزشی را به نوجوان آموزش دهد.
۲. ساختن
باید اذعان کرد که در نسل‌های جدید خانواده‌های ایرانی؛ غفلت زیادی نسبت به اهمیت "ساختن" برای پرورش نوجوانان وجود دارد.
نوجوانی که در محیط امن خانه به اکسیرِ ساختن و لذت‌های خوب درون آن پی نبرد؛ چه بسا هیچگاه دیگر از عمر خود به این لذت پی نبرد و از مواهب آن بهره مند نشود.
بچه‌ها به دلیل کنجکاوی زیاد و تجربه کمی که از جهان پیرامون خودشان دارند؛ تمایل زیادی به کشف و خلق در وجودشان نهفته است. اکنون چرا پدر و مادر به این تمایل معقول کمک نکنند؟!
کار با چوب، کیت‌های الکترونیکی، پرورش گیاه و سبزی، کار با گِل، آشپزی، آشنایی با ابزارهای صنعتی، هنر رنگ زدن صنایع دستی، تعمیرکاری، دانش اتصالات، دوخت لباس و صدها کار دیگری که در اطراف ما بصورت روزمره وجود دارد و می‌تواند یک نوجوان را بسته به استعداد و علاقه‌اش ساعت‌ها به خود مشغول کند.
صد البته در زمینه "ساختن" خانواه نقشی اساسی دارد و پدر و مادر می‌توانند با اندکی سعه صدر و البته فراهم کردن موقعیت مناسب؛ نوجوان را با یکی از هیجان‌انگیزترین تفریحات یعنی "ساختن" مواجه کنند و معجزاتش را ببینند.
تفریحی امن، شخصیت‌ساز و البته بدون هزینه زیاد که یکی از مبانی تربیتی کودک در تمام جهان به‌شمار می‌برود.
۳. هنرهای اصیل
به اقتضای برخی نگاه‌های فرهنگی و نیز ترویج اندیشه ثروت‌زدگی در جامعه؛ میزان اقبال به هنرهای اصیل و سنتی در همه جوامع کم شده است. حقیقتی که باید پذیرفت اما در مقابلش ایستاد و به جنگ آن رفت!
ما در ایران هنرهای اصیلی همچون خوشنویسی، پَتّه‌دوزی، مینیاتور، نگارگری، کوزه‌گری، قالیبافی، جواهرسازی، چرم‌دوزی و... داریم که حتی یک آشنایی ولو اندک هم با آنها تأثیر زیادی در ساخت شخصیت اکنون و آینده یک نوجوان دارد.
پدرها و مادرها باید بدانند که "هنر" در ساخت مطلوب شخصیت نوجوان مثل یک "پیوست ایمنی" عمل می‌کند و در سالم‌سازی مسیر حرکت او تا همیشه نقشی بی‌بدیل دارد.
اگرچه در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ اهتمام بیشتری نسبت به آشنایی نوجوانان با این هنرها از جانب خانواده‌ها وجود داشت لکن الآن هم دیر نیست و باید این فرهنگ درست اما گم‌شده را مجددا به سطح آورد و بخشی از سبک زندگی نوجوانان را به آشنایی با هنرهای اصیل اختصاص داد.
استفاده از آموزش‌های هنری در فضای مجازی می‌تواند شروع خوبی در این زمینه باشد.
۴. کتابخانه و کتاب
از معجزه محیط کتابخانه برای نوجوانان غافل نباشیم.
سکوت کتابخانه و محتوای خوبِ کتاب‌های خوب، یکی از اصلی‌ترین محیط‌ها برای پرورش فکر و اندیشه نوجوان و حتی کودک در یک چارچوب عقلانی است.
دقت شود که نوجوان، همان‌اندازه که به هیجان و محیط باز و ورزش نیاز دارد؛ البته به سکوت و رمزآلودی کتابخانه هم نیاز دارد و متأسفانه سال‌هاست که این گزینه دوم -یعنی کتابخانه- از زیست فراغتی نوجوانان منها شده است.
جالب است که عضویت در کتابخانه و حضور در آنها نه تنها کم‌هزینه بلکه بسیار امن است و جالب‌تر آنکه این حضور می‌تواند همراه با پدر یا مادر یا با تمام اعضای خانواده باشد.
در کنار کتابخانه البته بصورت خودکار هوای "کتاب" نیز وزیدن می‌گیرد و نوجوان را در وزش رایحه خوب خودش قرار می‌دهد.
۵. طبیعتگردی
طبیعت همواره می‌تواند یک پَک کامل در غنا و ارضای علایق نوجوان ارائه کند. ترکیبی از هیجان، انرژی، زیبایی و ناشناخته‌ها!
فصل تابستان و اوقات فراغت یکی از بهترین مواقع در سنین کودکی و نوجوانی است که پدرها و مادرها باید نسبت به اضافه کردن این گزینه مهم به پروژه پرورش نوجوان خود برنامه‌ریزی کنند.
در این زمینه البته نیاز چندانی هم به برنامه‌ریزی‌های چند روزه یا گران یا خطرناک نیست!
یک پیاده‌روی ساده در باغستان‌ها، روستاگردی، کوهپیمایی و اتراق چند ساعته کنار یک رودخانه یا در حاشیه کویر نیز می‌تواند لحظات نابی را برای نوجوان به ارمغان بیاورد.
در حاشیه و اطراف تمام شهرهای ما روستاها، باغستان‌ها، کوهسارها و دشت‌هایی وجود دارد که برای دیدن آنها و پا گذاشتن به آنها هیچ نیازی به هزینه‌های زیاد نیست.
شاید بزرگترها ندانند ولی قرار گرفتن مقابل یک دشت بی‌انتها، ساختن آتش با هیزم، دیدن گل‌های تازه و دیدن سنجاب‌ها و عقاب‌ها و حیوانات دیگر در محیط طبیعی؛ هریک به سان گوهر گرانبهایی است که نوجوان ما یک به یک آنها را در صندوقچه درون شخصیت خود روی طاقچه می‌گذارد و تا آخر عمر؛ از این اندوخته گرانبها استفاده می‌کند.
۶. استفاده از امکانات کانون‌ها
به دلیل نگاه معقول حاکمیت اسلامی ما؛ مجموعه‌های بسیاری در ایران هستند که کارویژه خود را ارائه برنامه‌های فراغتی برای کودکان و نوجوانان قرار داده‌اند.
کانون‌های پرورشی، کانون‌های مساجد، فرهنگسراها، کانون پرورش فکری کودک و نوجوان، پایگاه‌های بسیج و...
تنوع این مراکز به قدری زیاد است که هر خانواده بنا به مقتضای فرهنگی و علایق خود می‌تواند یکی از آنها را انتخاب و بخشی یا همه اوقات فراغت نوجوانش را با آنها پر کند.
جالب آنکه هزینه‌های ارائه خدمات در عمده این مراکز هزینه زیادی نیست و تنوع آنها نیز بسیار بالاست. یعنی حتی یک خانواده با زمینه‌های غیر مذهبی نیز می‌تواند نوجوان خود را در محیط‌های امن این کانون‌ها به فعالیت و آموزشی بسپارد که خود به آن علاقه دارد.
تجربه نشان داده که ارائه خدمات در این مراکز؛ یک ارائه بهینه است و با توجه به نظارت‌های مذهبی و حکومتی؛ کیفیت بهتری در بحث اوقاع فراغت به نوجوانان و خانواده‌ها ارائه می‌شود.
با یک جستجوی ساده می‌توان محیط‌های اینچنینی را در محله و اطراف محل زندگی پیدا کرد.
***
*یادمان باشد نوجوان به یک محیط امن برای پرداختن به علایقش نیاز دارد. و خانواده باید این هر دو (امنیت و علاقه‌مندی)را به نحو معقول برای او فراهم کند. یعنی هم در بدترین حالت و شرایط اما برای نوجوان محیطی امن باشد و هم در بحث علایق نوجوان؛ مثل یک فانوس دریایی؛ او را به سمت علاقمندی درست رهنمون باشد.
کم‌کاری و اهمال در هر یک از این دو وادی موجب می‌شود کسان دیگری غیر از پدر و مادر وارد شوند و امنیت و علاقه‌ای را به نوجوان بدهند که معقول نیست...
