یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ایران در زمینه ترانزیت کالا، فعال‌سازی کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) است؛ مسیری که هند را از طریق بندر چابهار و خطوط ریلی و جاده‌ای ایران به آسیای مرکزی، روسیه و نهایتاً اروپا متصل می‌کند. در این چارچوب، حمل اولین محموله‌های بار از روسیه به هند از طریق ایران در سال ۲۰۲۲ نقطه عطفی مهم بود. همچنین همکاری‌های فزاینده میان ایران، روسیه و هند با هدف توسعه این کریدور نشان از آینده روشن این مسیر ترانزیتی دارد.
از سوی دیگر، پروژه‌های توسعه‌ای در بندر چابهار، بندر شهید رجایی، و بندر امیرآباد نقش مؤثری در تقویت توان ایران برای جابه‌جایی کالاهای ترانزیتی ایفا کرده‌اند. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های بندری، گسترش پایانه‌های کانتینری و افزایش ظرفیت انبارداری از جمله اقداماتی بوده که ظرفیت ترانزیتی کشور را به‌طور محسوسی افزایش داده است. همچنین تلاش برای اتصال ریلی بنادر جنوبی به شبکه ریلی سراسری، یکپارچگی در حمل‌ونقل چندوجهی را تقویت کرده است.
ایران همچنین در زمینه ترانزیت جاده‌ای و ریلی تلاش کرده است تا با کشورهای همسایه همچون ترکمنستان، آذربایجان، ترکیه، پاکستان و عراق، توافق‌نامه‌های حمل‌ونقل مشترک امضا کند. افزایش عبور کامیون‌ها و قطارهای باری از مرزهای ایران، نشانه‌ای از بازگشت اعتماد بازیگران منطقه‌ای به ظرفیت ترانزیتی ایران است. به‌ویژه در دوران پساتحریم و با گشایش‌های سیاسی، ایران توانسته بخشی از مسیرهای ترانزیتی را که پیش‌تر به دلایل سیاسی و امنیتی از آن دور شده بودند، بازپس گیرد.
در مجموع، با وجود چالش‌هایی مانند تحریم‌ها، مشکلات بانکی و محدودیت‌های بیمه‌ای، ایران موفق شده است به‌واسطه سیاست‌های منطقه‌گرا و نگاه بلندمدت، جایگاه خود را در نقشه ترانزیت جهانی ارتقا دهد. آینده این حوزه نیز در گروی تداوم سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، توسعه همکاری‌های بین‌المللی و کاهش موانع حقوقی و گمرکی است. در صورت تداوم این روند، ایران می‌تواند به یکی از قطب‌های اصلی ترانزیت کالا در اوراسیا تبدیل شود.
ایران در سال‌های اخیر، با توجه به تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه و فرصت‌های نوظهور در حوزه حمل‌ونقل، عزم خود را جزم کرده تا همکاری‌های راهبردی و سازنده‌ای را با کشور دوست و متحد خود، روسیه، در زمینه ترانزیت کالا گسترش دهد. این همکاری‌ها عمدتاً در چارچوب کریدور بین‌المللی شمال–جنوب (INSTC) تعریف شده‌اند؛ مسیری که ایران را به پل اتصال جنوب آسیا به شمال اوراسیا تبدیل می‌کند.
یکی از اهداف کلیدی ایران، ایفای نقش محوری در انتقال کالاهای روسی به بازارهای هند، خلیج فارس و آسیای جنوب شرقی از طریق بنادر جنوبی خود، به‌ویژه بندر چابهار و بندر شهید رجایی است. در این راستا، دو کشور پروژه‌های زیرساختی مشترکی همچون توسعه راه‌آهن رشت–آستارا، تسهیل فرآیندهای گمرکی و سرمایه‌گذاری مشترک در لجستیک و حمل‌ونقل چندوجهی را در دستور کار قرار داده‌اند.
همکاری ترانزیتی ایران و روسیه، افزون بر منافع اقتصادی، دارای ابعاد راهبردی نیز هست. در شرایطی که روسیه تحت تحریم‌های غربی قرار دارد، مسیرهای ترانزیتی از طریق ایران برای این کشور اهمیت حیاتی یافته‌اند. در مقابل، ایران نیز از این همکاری برای افزایش درآمدهای ترانزیتی، گسترش نفوذ اقتصادی و تثبیت جایگاه خود در معادلات منطقه‌ای بهره می‌برد.
نمونه‌هایی از اجرای عملی این همکاری‌ها، عبور اولین محموله‌های ترانزیتی روسیه به هند از مسیر ایران در سال ۲۰۲۲ و افزایش تبادل کامیون و قطارهای باری میان دو کشور در سال‌های اخیر است. این اقدامات نشان می‌دهد که تهران و مسکو نه‌تنها در حوزه سیاسی و امنیتی، بلکه در بخش‌های زیربنایی اقتصادی نیز در حال پی‌ریزی شراکتی عمیق و پایدار هستند.
در مجموع، چشم‌انداز همکاری ایران و روسیه در حوزه ترانزیت کالا روشن و رو به گسترش است. با توسعه زیرساخت‌ها، هماهنگی گمرکی و لجستیکی، و سرمایه‌گذاری متقابل، این مسیر می‌تواند به یکی از مهم‌ترین شریان‌های تجاری منطقه‌ای و حتی جهانی بدل شود؛ مسیری که موقعیت ژئو‌اقتصادی ایران را تقویت و منافع مشترک دو کشور را تأمین خواهد کرد.
رئیس مرکز اموربین الملل وزارت راه گفت: سال گذشته رکورد ترانزیت از ایران را در طول تاریخ شکستیم و توانستیم ۲۰ میلیون تن کالای ترانزیتی را از کشور عبور دهیم.
