الهه جعفرزاده: دکتر بهرام عکاشه، چهره‌ای برجسته و پیشگام در علم زلزله‌شناسی ایران، در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۴۰۴ (۲ ژوئن ۲۰۲۵) در ۸۹ سالگی دار فانی را وداع گفت. او که به‌عنوان «پدر علم زلزله‌شناسی ایران» شناخته می‌شد، با سال‌ها تلاش علمی و آموزشی، نقش بی‌بدیلی در توسعه دانش زلزله‌شناسی و افزایش آگاهی عمومی درباره مخاطرات زلزله در ایران ایفا کرد.
زندگی‌نامه و تحصیلات
زادگاه و سال‌های ابتدایی
بهرام عکاشه در سال ۱۳۱۵ در شهر مسجدسلیمان، استانی نفت‌خیز در خوزستان، دیده به جهان گشود. او تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در مسجدسلیمان و اهواز گذراند و در خرداد ۱۳۳۴ با کسب رتبه اول دیپلم ریاضی را از دبیرستان دکتر حسابی دریافت کرد. علاقه او به علوم طبیعی از همان سال‌های اولیه شکل گرفت و مسیر او را به سوی تحصیلات دانشگاهی سوق داد.
تحصیلات دانشگاهی و سفر به آلمان
عکاشه در مهر ۱۳۳۴ وارد دانشگاه تهران شد و تحصیل در رشته فیزیک را آغاز کرد. پس از اخذ مدرک کارشناسی در سال ۱۳۳۸، به‌عنوان دانشجوی بورسیه مبادله‌ای راهی آلمان شد. او در بهار ۱۳۳۹ تحصیلات خود را در دانشگاه صنعتی اشتوتگارت در رشته‌های فیزیک و ژئوفیزیک آغاز کرد و دروس مقدماتی زلزله‌شناسی را زیر نظر پروفسور هیلر، از چهره‌های برجسته این حوزه، فراگرفت. پس از بازنشستگی پروفسور هیلر، عکاشه تحصیلات خود را تحت نظر پروفسور برگهمر در فرانکفورت ادامه داد و در پاییز ۱۳۴۸ موفق به دریافت مدرک دکتری ژئوفیزیک با تخصص زلزله‌شناسی شد.
فعالیت‌های علمی و حرفه‌ای
شروع فعالیت در دانشگاه تهران
دکتر عکاشه در زمستان ۱۳۴۸ به ایران بازگشت و فعالیت علمی خود را در مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران به‌عنوان استادیار آغاز کرد. او در سال ۱۳۶۴ به مرتبه استادی رسید و سال‌ها ریاست بخش زلزله‌شناسی این مؤسسه را بر عهده داشت. عکاشه با راه‌اندازی پایگاه‌های زلزله‌نگاری و انجام مطالعات کلیدی، مانند تحلیل طیف طراحی ساختگاه رآکتور تحقیقاتی تهران، نقش مهمی در توسعه زیرساخت‌های علمی کشور ایفا کرد.
فعالیت در دانشگاه آزاد اسلامی
پس از بازنشستگی از دانشگاه تهران پس از ۳۰ سال خدمت، دکتر عکاشه فعالیت خود را در دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال ادامه داد. او در سال ۱۳۷۳ رشته ژئوفیزیک را در این دانشگاه راه‌اندازی کرد و به مدت ۱۴ سال ریاست گروه ژئوفیزیک و سپس دانشکده علوم پایه این دانشگاه را بر عهده داشت.
آثار علمی و افتخارات
دکتر عکاشه نویسنده یک کتاب تألیفی و بیش از ۱۰۰ مقاله داخلی و ۳۵ مقاله بین‌المللی بود. او همچنین در پروژه‌های مهمی مانند تحلیل مقاومت ساختمان‌های رآکتور تحقیقاتی سازمان انرژی اتمی ایران در برابر زلزله مشارکت داشت. در سال ۱۴۰۱، بنیاد میراث پاسارگاد او را به‌عنوان بهترین شخصیت سال در رشته میراث طبیعی و محیط زیست معرفی کرد.
هشدارهای ماندگار درباره زلزله
نگرانی برای تهران
دکتر عکاشه به دلیل هشدارهای مکرر خود درباره خطر زلزله در تهران شهرت داشت. او معتقد بود که بیش از ۹۵ درصد خاک ایران روی گسل‌های فعال قرار دارد و تهران به دلیل موقعیت جغرافیایی‌اش در دامنه البرز مرکزی، در معرض خطر زلزله‌ای بزرگ (بیش از ۷ ریشتر) است. او بارها تأکید کرد که جابه‌جایی پایتخت به مکانی امن‌تر، مانند اصفهان، می‌تواند تلفات ناشی از زلزله احتمالی را به حداقل برساند.
مبارزه با باورهای نادرست
عکاشه با شجاعت با تصورات نادرست، از جمله «خدادادی بودن بلایای طبیعی»، مقابله کرد و بر اهمیت علم و فناوری در کاهش خسارات زلزله تأکید داشت. او معتقد بود که آموزش زلزله‌شناسی در ایران بسیار ضعیف است و باید برای افزایش آگاهی عمومی و آمادگی در برابر زلزله تلاش بیشتری صورت گیرد.
ناگفته‌هایی از زندگی دکتر بهرام عکاشه/ صدایی که فراتر از علم شنیده شد
دیدگاه‌های جنجالی و پیش‌بینی‌های علمی
دکتر بهرام عکاشه نه‌تنها به‌عنوان یک دانشمند برجسته، بلکه به‌عنوان معلمی دلسوز و پیشگامی در آگاهی‌بخشی شناخته می‌شود. او با تربیت نسل‌های متعدد از متخصصان زلزله‌شناسی و تأسیس زیرساخت‌های علمی، نقشی بی‌بدیل در پیشرفت این رشته در ایران داشت. هشدارهای او درباره ضرورت آمادگی برای زلزله همچنان به‌عنوان پیامی حیاتی برای جامعه ایران باقی مانده است.
این چهره ماندگار به دلیل صراحت در بیان دیدگاه‌هایش درباره خطرات زلزله در ایران، گاه با انتقادات و جنجال‌هایی مواجه شد. او بارها تأکید داشت که پیش‌بینی دقیق زمان وقوع زلزله غیرممکن است، اما با تحلیل علمی گسل‌ها می‌توان مناطق پرخطر را شناسایی کرد. این دیدگاه در برخی محافل علمی و عمومی بحث‌برانگیز بود، اما عکاشه با پافشاری بر علم، از این انتقادات عبور کرد.
تلاش‌های ناشناخته در آموزش عمومی
دکتر عکاشه فراتر از یک دانشمند، شخصیتی چندوجهی بود که با شجاعت علمی، دغدغه‌های اجتماعی و تعهد به آموزش، تلاش کرد ایران را در برابر یکی از بزرگ‌ترین مخاطرات طبیعی‌اش ایمن‌تر کند. ناگفته‌های زندگی او، از تلاش‌های بی‌وقفه برای آموزش عمومی تا دیدگاه‌های پیشرو درباره محیط زیست، نشان‌دهنده عمق تعهد او به علم و جامعه است.
یکی از جنبه‌های کمتر شناخته‌شده از فعالیت‌های عکاشه، تلاش او برای آموزش عمومی درباره زلزله بود. او در مصاحبه‌های متعدد، بر ضرورت آموزش‌های همگانی برای آمادگی در برابر زلزله تأکید داشت. عکاشه معتقد بود که آموزش ناکافی در مدارس و جامعه، بزرگ‌ترین مانع در کاهش خسارات زلزله است.
تأثیر شخصی بر دانشجویان
دانشجویان دکتر عکاشه او را نه‌تنها استادی برجسته، بلکه شخصیتی فروتن و دلسوز توصیف می‌کنند. او در کلاس‌های درس، با داستان‌سرایی از تجربیاتش در آلمان و پروژه‌های علمی، دانشجویان را به این رشته علاقه‌مند می‌کرد. برخی از شاگردانش نقل کرده‌اند که عکاشه ساعت‌ها پس از کلاس با آن‌ها درباره زلزله‌شناسی و آینده این علم گفت‌وگو می‌کرد.
نگرانی‌های زیست‌محیطی
عکاشه در سال‌های پایانی عمر خود، به مسائل زیست‌محیطی و تأثیر آن‌ها بر فعال شدن گسل‌ها نیز توجه نشان داد. او معتقد بود که تخریب محیط زیست، مانند برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی، می‌تواند فعالیت گسل‌ها را تشدید کند. این دیدگاه کمتر مورد توجه قرار گرفت، اما نشان‌دهنده نگاه پیشرو او به ارتباط علوم زمین و محیط زیست بود.
وداع با پیشگام علم زلزله‌شناسی
خبر درگذشت دکتر عکاشه توسط دکتر مهدی زارع، استاد زلزله‌شناسی، در اینستاگرام اعلام شد و موجی از تأسف و قدردانی را در میان جامعه علمی و عمومی برانگیخت.
دکتر بهرام عکاشه با بیش از نیم قرن فعالیت علمی و آموزشی، نه‌تنها علم زلزله‌شناسی را در ایران پایه‌گذاری کرد، بلکه با هشدارهای مسئولانه و تلاش برای ارتقای ایمنی، جان‌های بسیاری را از خطرات احتمالی نجات داد. نام او به‌عنوان یکی از مفاخر علمی ایران در تاریخ این سرزمین جاودانه خواهد ماند.
۴۷۲۳۲
