به گزارش همشهری آنلاین به نقل از تسنیم، بخشی از مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و ایالات متحده، با میانجی‌گری عمان، در ماه‌های اخیر (تا ژوئن 2025) به بحث درباره تشکیل کنسرسیوم غنی‌سازی برای مدیریت برنامه هسته‌ای ایران منجر شده است.
کنسرسیوم غنی‌سازی منطقه‌ای چیست؟
بر اساس ادعای نیویورک‌تایمز آمریکا پیشنهادی مکتوب ارائه کرده که شامل تشکیل کنسرسیومی منطقه‌ای با مشارکت ایران، عربستان سعودی، امارات عربی متحده، و ایالات متحده تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) است. این پیشنهاد خواستار توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران شده و هدف آن تأمین سوخت هسته‌ای برای نیروگاه‌های منطقه‌ای از طریق این کنسرسیوم است.
آکسیوس جزئیات بیشتری ارائه می‌دهد و گزارش می‌کند که آمریکا دو پیشنهاد اصلی مطرح کرده است: نخست، تشکیل کنسرسیوم منطقه‌ای برای غنی‌سازی اورانیوم برای مقاصد غیرنظامی تحت نظارت آژانس و آمریکا، با این شرط که تأسیسات غنی‌سازی خارج از خاک ایران باشد. دوم، به رسمیت شناختن حق ایران برای غنی‌سازی به شرط تعلیق کامل فعالیت‌های غنی‌سازی در ایران. این گزارش تأکید می‌کند که محل تأسیسات کنسرسیوم یکی از نقاط اصلی اختلاف است، زیرا آمریکا اصرار دارد که غنی‌سازی در خارج از ایران انجام شود.
وال‌استریت ژورنال نیز گزارش می‌دهد که آمریکا به دنبال توقف کامل غنی‌سازی ایران و تخریب سانتریفیوژهای آن است، در حالی که کنسرسیوم پیشنهادی می‌تواند سوخت مورد نیاز راکتورهای تحقیقاتی ایران را از خارج تأمین کند.
این پیشنهادها نشان‌دهنده تلاش آمریکا برای حذف کامل توانایی غنی‌سازی ایران است، که خواسته رژیم صهیونیستی است. نیویورک‌تایمز (28 می 2025) گزارش می‌دهد که اسرائیل نگران است که دونالد ترامپ برای دستیابی به توافق با ایران، به این کشور اجازه حفظ برخی از تأسیسات غنی‌سازی را بدهد، که برای اسرائیل غیرقابل قبول است.
دیدگاه ایران درباره کنسرسیوم
ایران دیدگاه متفاوتی نسبت به کنسرسیوم دارد و ضمن اینکه مخالفت اصولی با تشکیل کنسرسیوم غنی‌سازی ندارد اما آن را به‌عنوان مکملی برای برنامه غنی‌سازی خود می‌بیند، نه جایگزینی برای آن.
اظهارات مقامات ایرانی نیز این موضع را تأیید می‌کند. عباس عراقچی در مراسم رونمایی از کتابش در تهران (15 می 2025) تأکید کرد که ایران هرگز تأسیسات غنی‌سازی خود را برچیده نخواهد کرد و حق غنی‌سازی برای مقاصد غیرنظامی را غیرقابل مذاکره می‌داند.
اسماعیل بقائی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز بارها اظهار کرده که غنی‌سازی در ایران یک اصل غیرقابل مذاکره است و ایران پیشنهادی برای کنسرسیوم ارائه نکرده، اما ایده‌هایی در این زمینه از گذشته مطرح بوده است.
بقایی همچنین امروز دوشنبه گفت: « این ایده جدیدی نیست، از این حیث خیلی عجیب نیست که شما از طرف‌های مذاکراتی هم مطلبی را بشنوید درباره ارائه چنین پیشنهادی. آن چیزی که مهم است، این است که ایده کنسرسیوم به هیچ عنوان نمی‌تواند جایگزین غنی سازی در داخل ایران شود. اگر طرف‌هایی چنین روندی را ارائه می‌کنند ما استقبال می‌کنیم و برای مشارکت هم مشکلی نداریم، اما تاکید ما این است که چنین ابتکاری نمی‌تواند جایگزین غنی سازی در ایران شود.»
اما به نظر می‌رسد مدل مطلوب طرف آمریکایی این است که تشکیل این کنسرسیوم منوط به این شود که مرکز غنی‌سازی در داخل ایران نباشد و مواد تولیدشده در خارج از کشور برای نیازهای ایران به خاک کشورمان منتقل شود.
این موضوع همان‌طور که مشخص است با خط قرمزی که ایران در خصوص عدم غنی‌سازی بومی اعلام کرده فاصله دارد و ضمن آنکه با توجه به تاریخچه رفتاری کشورهای غربی به هیچ عنوان مدل قابل اعتمادی نیست.
چرایی موضع ایران درباره کنسرسیوم
موضع سرسختانه ایران در حفظ غنی‌سازی ریشه در تجربه‌های گذشته‌ای دارد که نشان‌دهنده چالش‌های همکاری با غرب در زمینه هسته‌ای است. یکی از این موارد، بحران تأمین سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران در سال 2010 بود.
این راکتور برای تولید رادیوایزوتوپ‌های پزشکی به اورانیوم غنی‌شده 20 درصد نیاز داشت. ایران از کشورهای غربی، به‌ویژه فرانسه، درخواست تأمین سوخت کرد، اما این درخواست رد شد. در نتیجه، ایران خود اقدام به غنی‌سازی 20 درصد کرد، که به تشدید تنش‌ها با غرب منجر شد.
مورد دیگر، توافق ناکام ترکیه و برزیل در سال 2010، معروف به «بیانیه تهران»، است. ایران پذیرفت 1200 کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با خلوص پایین را به ترکیه منتقل کند تا در ازای آن سوخت 20 درصدی برای راکتور تهران دریافت کند. این توافق با میانجی‌گری ترکیه و برزیل شکل گرفت، اما آمریکا و متحدانش آن را رد کردند و به‌جای حمایت، تحریم‌های جدیدی از طریق شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران اعمال شد.
خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال 2018 نیز تأثیر عمیقی بر دیدگاه ایران گذاشت. برجام، که در سال 2015 امضا شد، ایران را ملزم به محدود کردن غنی‌سازی به 3.67 درصد و کاهش تعداد سانتریفیوژها کرد. اما تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از این توافق و اعمال تحریم‌های «فشار حداکثری»، به‌رغم پایبندی ایران به تعهداتش نشان داد که تعهدات غرب ممکن است پایدار نباشد.
کنسرسیوم؛ گره‌گشا یا گره‌ساز
در چنین شرایطی تشکیل کنسرسیوم تنها در صورتی می‌تواند گره‌گشا باشد که آمریکا حق غنی‌سازی ایران را به رسمیت بشناسد و کنسرسیوم به‌عنوان مکملی برای تأمین سوخت اضافی یا همکاری منطقه‌ای عمل کند.
اما اگر آمریکا بر موضع کنونی خود یعنی حذف کامل غنی‌سازی در ایران پافشاری کند، کنسرسیوم نه‌تنها گره‌ای از مذاکرات باز نخواهد کرد، بلکه به پیچیدگی‌ها می‌افزاید. در نهایت، موفقیت کنسرسیوم به‌عنوان راه‌حل به توانایی طرفین در یافتن نقطه تعادل بستگی دارد.
به نظر می‌رسد به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی ایران از سوی آمریکا، همراه با تضمین‌های عملی برای پایداری توافق، می‌تواند مسیر مذاکرات را هموار کند. در غیر این صورت، کنسرسیوم به جای حل مسئله، به عاملی برای تشدید اختلافات تبدیل خواهد شد.
