با افزایش جمعیت سالمندان در ایران و جهان، یکی از جدی‌ترین دغدغه‌های بهداشت عمومی، وضعیت سلامت دهان و دندان در میان این قشر است. مشکلاتی مانند تحلیل لثه، از دست دادن دندان‌ها، پوسیدگی‌های پیشرفته، و استفاده مکرر از دندان مصنوعی، زندگی میلیون‌ها سالمند را تحت تأثیر قرار داده‌اند.
متخصصان هشدار می‌دهند که کم‌توجهی به درمان‌های دندان‌پزشکی در سنین بالا، نه‌تنها باعث درد، بی‌اشتهایی و اختلال در تغذیه سالمندان می‌شود، بلکه مستقیماً بر وضعیت عمومی سلامت جسم و روان آنان نیز اثر منفی می‌گذارد.
سالمندان ایران؛ جمعیتی در حال رشد، اما دچار غفلت درمانی
براساس آمار رسمی مرکز آمار ایران، تا پایان سال ۱۴۰۲، بیش از ۹ میلیون نفر از جمعیت کشور را افراد بالای ۶۰ سال تشکیل داده‌اند. پیش‌بینی می‌شود این عدد تا سال ۱۴۱۰ به بیش از ۱۳ میلیون نفر برسد. اما امکانات درمانی و فرهنگی لازم برای مراقبت دندان‌پزشکی سالمندان، با این نرخ رشد همگام نشده است.
دکتر الهام مرادی، متخصص بهداشت عمومی دهان و دندان می‌گوید:
«بیش از ۷۰٪ سالمندان بالای ۶۵ سال حداقل یک دندان از دست‌رفته دارند و ۴۵٪ آن‌ها از دندان مصنوعی استفاده می‌کنند. در بسیاری موارد، این افراد سال‌هاست به دندان‌پزشک مراجعه نکرده‌اند.»
دلایل شایع مشکلات دندانی در سالمندان
سالمندی به‌طور طبیعی با تغییراتی در وضعیت دهان و دندان همراه است، اما نبود آگاهی، مشکلات اقتصادی و محدودیت حرکتی باعث تشدید این مشکلات می‌شود.
دلایل شایع عبارت‌اند از:
- تحلیل لثه و استخوان فک با افزایش سن
- خشکی دهان ناشی از مصرف داروها (مثلاً داروهای فشار خون یا دیابت)
- کاهش توانایی در مسواک زدن و رعایت بهداشت دهان
- تغذیه نامناسب یا بدون فیبر
- کم‌توجهی به درمان‌های ترمیمی در میانسالی
بی‌دندانی؛ مشکلی فراتر از ظاهر
یکی از مهم‌ترین مشکلات دندانی در سالمندان، بی‌دندانی کامل یا جزئی است. این وضعیت علاوه‌بر ظاهر، تأثیرات مستقیم بر توانایی جویدن غذا، صحبت کردن، هضم، اعتماد به نفس و کیفیت زندگی فرد دارد.
خانم نوری، ۷۴ ساله و ساکن زنجان، در گفت‌وگو با خبرنگار همشهری می‌گوید:
«مدت‌هاست دندان مصنوعی دارم، ولی راحت غذا نمی‌خورم. چندبار هم افتاد زمین و شکست. دکتر گفت باید ایمپلنت بکارم، ولی نمی‌دونم چی هست و چقدر هزینه داره.»
گزینه‌های درمانی موجود برای سالمندان بی‌دندان
درمان‌های جایگزینی دندان در سالمندان، بسته به وضعیت استخوان فک، سلامت عمومی و بودجه فرد متفاوت است. سه راهکار اصلی عبارت‌اند از:
1. دندان مصنوعی متحرک (پروتز کامل یا پارسیل)
- کم‌هزینه‌ترین روش
- نصب سریع
- نیاز به مراقبت روزانه و محدودیت در غذا خوردن
2. بریج ثابت (در صورت وجود دندان‌های کناری سالم)
- ظاهر بهتر نسبت به دندان مصنوعی
- نیاز به تراش دندان‌های کناری
- مناسب برای جای خالی چند دندان محدود
3. ایمپلنت دندانی؛ راهکاری پایدار برای جایگزینی دندان‌ها
ایمپلنت دندان امروزه به‌عنوان یکی از مؤثرترین و ماندگارترین روش‌ها برای جایگزینی دندان‌های از دست‌رفته سالمندان شناخته می‌شود. در این روش، پایه‌ای تیتانیومی داخل استخوان فک قرار می‌گیرد و سپس روکش یا دندان روی آن نصب می‌شود.
مزایای ایمپلنت برای سالمندان:
- عملکردی مشابه دندان طبیعی
- عدم نیاز به تراش دندان‌های کناری
- عدم لغزش یا افتادن هنگام صحبت یا غذا خوردن
- دوام بالا (بین ۱۰ تا ۲۰ سال)
متخصصان توصیه می‌کنند که حتی در سالمندان بالای ۷۰ سال نیز در صورت داشتن استخوان کافی در فک، کاشت ایمپلنت کاملاً ممکن و مؤثر است.
هزینه و بیمه؛ موانع دسترسی به درمان
با وجود مزایای واضح، هزینه بالای درمان‌های پیشرفته مثل ایمپلنت یا بریج، یکی از دلایل اصلی ناتوانی سالمندان در دریافت خدمات باکیفیت است.
در حال حاضر، بیشتر بیمه‌های پایه مانند تأمین اجتماعی یا سلامت ایرانیان، کاشت دندان یا پروتز ثابت را تحت پوشش قرار نمی‌دهند. حتی بیمه‌های تکمیلی نیز در بسیاری موارد تنها بخشی از هزینه را پرداخت می‌کنند.
دکتر مهدی علوی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شیراز، تأکید می‌کند:
«اگر بیمه‌ها هزینه جایگزینی دندان را پوشش دهند، بسیاری از سالمندان به‌جای تحمل درد و تغذیه نامناسب، زندگی باکیفیت‌تری خواهند داشت. این، هزینه نیست؛ سرمایه‌گذاری روی سلامت ملی است.»
راهکارهایی برای بهبود وضعیت سلامت دهان سالمندان
برای مقابله با بحران بی‌دندانی و سایر مشکلات دهان و دندان در سنین بالا، مجموعه‌ای از راهکارها باید در نظر گرفته شود:
آموزش و آگاهی‌رسانی عمومی: برنامه‌های تلویزیونی، کمپین‌های سلامت دهان، و آموزش خانواده‌ها نقش مهمی در تشویق سالمندان به مراقبت از دندان‌ها دارند.
افزایش کلینیک‌های دندان‌پزشکی ویژه سالمندان: کلینیک‌هایی با تجهیزات مناسب، ویلچربر، متخصصان دوره‌دیده و تعرفه‌های یارانه‌ای می‌توانند در بهبود دسترسی مؤثر باشند.
افزودن خدمات دندانی به پوشش بیمه پایه و تکمیلی: ایجاد سیاست‌های حمایتی در بیمه‌ها برای سالمندان یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتقاء سلامت دهان است.
افزایش استفاده از فناوری‌های نوین مانند ایمپلنت دیجیتال: با استفاده از روش‌های دقیق‌تر و کم‌تهاجمی‌تر، سالمندان بیشتری می‌توانند بدون ترس از جراحی‌های سنگین، درمان مؤثر دریافت کنند.
با افزایش امید به زندگی در ایران، کیفیت این زندگی نیز باید مدنظر قرار گیرد. سلامت دهان و دندان، حلقه‌ای مهم در زنجیره رفاه سالمندان است؛ حلقه‌ای که نباید نادیده گرفته شود.
ایجاد سیاست‌های حمایتی، توسعه درمان‌های نوین و فرهنگ‌سازی عمومی می‌تواند لبخند را به چهره سالمندان بازگرداند — لبخندی که فقط زیبا نیست، بلکه نشانه‌ای از زندگی سالم، تغذیه مناسب و آرامش روانی است.
