قاچاق سوخت سال‌هاست که اقتصاد ایران را تحت فشار قرار داده و منابع ارزشمند کشور را هدر می‌دهد. در دو دهه اخیر، به‌ویژه در سال‌های گذشته، اختلاف قیمت سوخت در داخل و کشورهای همسایه، این پدیده را تشدید کرده است. گزارش‌ها حاکی از قاچاق روزانه ۲۰ تا ۳۰ میلیون لیتر سوخت، به‌ویژه گازوئیل، است که نشان‌دهنده عمق این بحران است.
قاچاق سوخت تنها به مناطق مرزی محدود نمی‌شود. در زمستان ۱۴۰۳، سرقت سوخت هواپیما از خط لوله ۱۰ اینچی پالایشگاه نفت ستاره خلیج‌فارس به انبار نفت شهید رجایی در بندرعباس، نمونه‌ای از قاچاق سازمان‌یافته را عیان کرد. همچنین، افرادی با خوداظهاری صوری به‌عنوان کشاورز یا معدن‌کار، سهمیه سوخت یارانه‌ای دریافت می‌کنند، در حالی که ماشین‌آلات آن‌ها غیرفعال است و سوخت صرفاً برای فروش غیرقانونی استفاده می‌شود.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور، در جلسه ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، این پدیده را "فاجعه" خواند و گفت: «قاچاق روزانه ۲۰ تا ۳۰ میلیون لیتر سوخت از چرخه‌ای که خودمان مدیریت می‌کنیم، برای هیچ شهروند ایرانی قابل‌قبول نیست.» او برنامه‌های بلندمدت را ناکافی دانست و بر لزوم راهکارهای عملیاتی کوتاه‌مدت تأکید کرد. پزشکیان همچنین پرسید: «وقتی نمی‌توانیم جلوی قاچاق را بگیریم، چگونه از مردم انتظار داریم محدودیت‌های انرژی مانند قطع گاز و برق صنایع را بپذیرند؟»
سید محمدمهدی سیدی، مشاور مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، قاچاق سوخت را عامل هدررفت سالانه ۶ تا ۸ میلیارد دلار از منابع کشور دانست. او از شناسایی ۶ جایگاه متخلف عرضه سوخت و معرفی آن‌ها به دستگاه قضایی خبر داد. همچنین، ادوات و معادن غیرفعال که سهمیه سوخت دریافت می‌کردند، شناسایی و گزارش شده‌اند. سیدی تأکید کرد که نگاه بخشی دستگاه‌ها مانع تخصیص صحیح سوخت به مصرف‌کنندگان واقعی است.
اختلاف قیمت سوخت در ایران با کشورهای همسایه، انگیزه اصلی قاچاق است. نبود نظارت کافی بر بخش‌های مصرف‌کننده مانند حمل‌ونقل، کشاورزی، صنعت و نیروگاه‌ها، این مشکل را تشدید کرده است. اسناد حمل صوری و سوءاستفاده از سهمیه‌های یارانه‌ای، چالش‌های اصلی در تخصیص سوخت هستند.
محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت، بر ضرورت اصلاحات ساختاری و همکاری با نیروی انتظامی برای مقابله با قاچاق تأکید کرد. او از اقداماتی مانند هوشمندسازی سامانه‌های توزیع و نصب ابزارهای موقعیت‌یاب و وزن‌سنجی بر تانکرهای سوخت‌رسان خبر داد که به شناسایی تخلفات و نقاط ضعف زنجیره توزیع کمک کرده است. پاک‌نژاد تفاوت قیمت سوخت در داخل و خارج را عامل اصلی جذابیت قاچاق دانست و خواستار برخورد قاطع با این معضل شد.
مقابله با قاچاق سوخت نیازمند نظارت دقیق‌تر، اصلاح ساختارهای توزیع و رفع اختلاف قیمت با کشورهای همسایه است. هوشمندسازی، همکاری بین‌دستگاهی و برخورد قضایی با متخلفان می‌تواند این غارت منابع ملی را مهار کند. اما تا زمانی که نگاه بخشی و اسناد صوری پابرجاست، این زخم همچنان اقتصاد ایران را آزار خواهد داد.
