خبرگزاری مهر، گروه استانها: چند سالی است که در فصل گرم سال با ناترازی انرژی در کشور مواجه هستیم و ناترازی انرژی به معنای عدم‌تعادل بین عرضه و تقاضای انرژی در یک سیستم یا کشور است.
این عدم‌تعادل می‌تواند به دو شکل اصلی کمبود عرضه انرژی، زمانی که تقاضای انرژی از عرضه آن بیشتر باشد و مازاد عرضه انرژی، زمانی که عرضه انرژی از تقاضا بیشتر باشد، رخ دهد.
بسیاری از چالش‌های موجود در حوزه گاز و انرژی در کشور سال‌ها است شناسایی و حتی راهکارهایی برای آنها در قوانین و برنامه‌ها گنجانده شده، اما اجرای این راهکارها با موانع جدی مواجه است.
کارشناسان این حوزه معتقدند که یکی از مسائل کلیدی در بحث انرژی ایران، عدم تعریف دقیق مفهوم «ناترازی» است از طرفی دیگر ناترازی به معنای نبود انرژی نیست، بلکه به نحوه مدیریت تولید، مصرف و تنوع منابع انرژی مربوط می‌شود.
وضعیت ناترازی برق
نیاز مصرف اوج بار در سال ۱۴۰۳ به میزان ۷۹ هزار و ۸۷۲ مگاوات رسید که با احتساب اوج بار سال گذشته به میزان ۷۳ هزارو ۴۶۳ مگاوات، رشدی به میزان ۸/۷ درصد به‌وقوع پیوست.
رشد متعارف نیاز مصرف برق کشور براساس متوسط ۱۰ سال اخیر، حدود ۵ درصد است، بنابراین رشد میزان اوج بار در سال جاری، رشدی غیرمتعارف است و این میزان رشد، تحت تأثیر عواملی چون دمای بالاتر از نرمال هوا و همزمانی آن در بسیاری از نقاط کشور، رشد تولید ناخالص داخلی، مشترکان جدید، توسعه استفاده از وسایل سرمایشی (نظیر کولرهای گازی)، مصارف نوپدیدی مانند رمزارزها و انشعابات غیرمجاز قرار دارد.
همچنین می‌توان ادعا کرد پاسخگویی به چنین میزان رشدی، برای همه شبکه‌های برق در جهان، چالشی بزرگ است و در کشور ما هم ظرفیت تولید برق از سال‌های گذشته از نیاز مصرف عقب بوده و هر سال به عمق ناترازی برق افزوده شده است.
با نگاهی به گذشته درمی یابیم که پس از دهه‌های اول قرن چهاردهم هجری خورشیدی که تولید برق بیشتر توسط بخش خصوصی انجام می‌شد، به دلیل شتاب توسعه و به‌عنوان پیشران توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور، تولید برق در مقیاس بزرگ در دستور کار دولت قرار گرفت. به‌گونه‌ای که تا دهه ۸۰، دولت تنها سرمایه‌گذار، مالک و بهره‌بردار نیروگاه‌ها در کشور شد.
منابع عمومی ناشی از صادرات نفت را می‌توان منبع قابل اعتماد آن دوران برای توسعه ظرفیت‌های نیروگاهی قلمداد کرد.
با سیاست‌های مبتنی بر تجدید ساختار، خصوصی‌سازی و مقررات‌گذاری در دهه‌های ۷۰ و ۸۰، زمینه حضور بخش خصوصی در این بخش فراهم شد تا اهدافی همچون توسعه ظرفیت‌های تولید، کارآیی بیشتر و قیمت‌های مناسب‌تر ناشی از عملکرد بازار و رقابت طراحی شده محقق شود.
از آنجایی که بخش خصوصی نیز به دلیل سرمایه‌بری بسیار سنگین احداث نیروگاه، به منابعی که در نهایت، ارز ارزان می‌تواند آن را تأمین کند، نیاز داشت، به لحاظ تأمین مالی، ماهیت سرمایه‌گذاری نسبت به احداث نیروگاه توسط دولت تغییر نکرد.
این در حالی بود که چه بخش دولتی و چه بخش خصوصی با نظام تعرفه‌ای حاکم بر بخش برق که مبتنی بر پایین نگه‌داشتن قیمت‌ها است، امکان بازپرداخت تسهیلات و منابع دریافتی را نداشتند و طرح‌هایی مانند برگشت سرمایه از طریق سوخت صرفه‌جویی شده نیز با توجه به عدم تأثیر کاهش مصرف سوخت در نیروگاه‌ها بر افزایش درآمدهای فروش سوخت تاکنون نتیجه مورد نظر را محقق نکرده است بنابر این نتیجه می‌گیریم سرمایه‌گذاری در توسعه نیروگاه‌ها، فارغ از سازوکارهای اجرایی و در نبود سرمایه‌گذاری خارجی، به‌صورت کامل به منابع عمومی و دسترسی به آن وابسته بوده و جریان ورود این منابع به بخش نیروگاهی، میزان توسعه ظرفیت تولید برق را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
این در حالی است که به دلیل توسعه ناکافی و عقب‌ماندگی نسبت به تقاضا، امکان از رده خارج کردن واحدهای تولید برق فرسوده نیز امکان‌پذیر نیست.
بیش از ۹۰ درصد برق کشور توسط نیروگاه‌های حرارتی، با ترکیب سوخت‌های گاز طبیعی، گازوئیل و مازوت و بقیه توسط نیروگاه‌های برق‌آبی، اتمی و تجدیدپذیر تولید می‌شود.
با توجه به برخورداری کشور از منابع سوخت‌های فسیلی و گران‌تر بودن فناوری‌های دیگر، ترکیب فوق در گذر زمان ایجاد شده است.
با راندمانی بالغ بر ۳۹ درصد در تولید برق حرارتی، همچنان ظرفیت افزایش بازدهی در این فناوری وجود دارد.
همچنین تجارب سال‌های اخیر در ناترازی سنگین گاز در ایام سرد سال و به تناسب مصرف سوخت مایع توسط نیروگاه‌ها، حاکی از لزوم تغییر در سبد تولید برق کشور است.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر می‌شود که در ایام گرم سال نیز تمام گاز مورد نیاز نیروگاه‌ها تأمین نشده و در برخی نیروگاه‌ها سوخت مایع برای تولید استفاده می‌شود.
با توجه به برخورداری کشور از منابع سوخت‌های فسیلی و گران‌تر بودن فناوری‌های دیگر، ترکیب فوق در گذر زمان ایجاد شده است.
با راندمانی بالغ بر ۳۹ درصد در تولید برق حرارتی، همچنان ظرفیت افزایش بازدهی در این فناوری وجود دارد. همچنین تجارب سال‌های اخیر در ناترازی سنگین گاز در ایام سرد سال و به تناسب مصرف سوخت مایع توسط نیروگاه‌ها، حاکی از لزوم تغییر در سبد تولید برق کشور است. اهمیت این موضوع زمانی دوچندان می‌شود که در ایام گرم سال نیز تمام گاز مورد نیاز نیروگاه‌ها تأمین نشده و در برخی نیروگاه‌ها سوخت مایع برای تولید استفاده می‌شود.
همچنین سهم قابل‌توجهی از تولید برق در ایام اوج مصرف تابستان به منابع برق‌آبی وابسته است که خود دارای عدم قطعیت است و تحت‌تأثیر خشکسالی‌ها و ترسالی‌ها قرار دارد. لذا به‌کارگیری اصل تنوع سبد تولید برق به‌لحاظ حامل‌های انرژی، توسعه فناوری‌هایی نظیر تجدیدپذیرها و اتمی و به‌کارگیری نیروگاه‌های حرارتی با سوخت گاز با بازدهی بالا را اجتناب‌ناپذیر می‌کند.
در این شرایط سالانه بر عمق ناترازی حامل‌های انرژی افزوده می‌شود و بازنگری‌های اساسی در دو سوی عرضه و تقاضای انرژی ضرورت دارد. این بازنگری‌ها در سمت عرضه شامل اصلاح نظام قیمت‌گذاری در زنجیره تأمین برق‌رسانی با رعایت حمایت‌های ضروری در انتهای زنجیره برای مشترکین نیازمند حمایت، پذیرفتن مسئولیت تأمین مالی توسعه زیرساخت‌های تولید و شبکه مورد نیاز، تنوع سبد تولید برق بر اساس حامل‌های انرژی و در سمت تقاضا شامل وضع الگو و استانداردهای مصرف و اهتمام به الزام رعایت آن با استفاده از ابزارهای اقناعی، فنی و مالی است.
همچنین به منظور افزایش بهره‌وری، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی یکپارچه حامل‌های انرژی هم در عرضه و هم در سبد مصرف نهایی انرژی اهمیت بسیار دارد.
ناترازی برق این روزها در خراسان جنوبی مانند دیگر نقاط کشور سبب به وجود آمدن مشکلاتی چون قطع برق صنایع، منازل، چراغ‌ها راهنمایی و رانندگی، تغییر ساعت کار ادارات و مدارس و… شده است.
بشرویه بیشترین تعداد نیروگاه‌های خورشیدی را دارد
رشد چشمگیر استفاده از انرژی خورشیدی در استان به تأمین نیازهای انرژی محلی و کاهش هزینه‌های برق هم کمک کرده است و شهرستان بشرویه با بیش از ۱۸۴ نیروگاه خانگی، بیشترین تعداد نیروگاه‌های خورشیدی را در خراسان جنوبی به خود اختصاص داده است.
یکی از مزایای اصلی تولید برق خورشیدی، کاهش هزینه‌های انرژی برای خانوارها و کسب‌وکارها است و با استفاده از انرژی خورشیدی، مردم می‌توانند بخشی از نیازهای انرژی خود را تأمین کنند و از پرداخت هزینه‌های بالای برق جلوگیری کند.
این موضوع به ویژه در مناطقی که دسترسی به شبکه برق محدود است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
مزایای تولید برق خورشیدی
تولید برق خورشیدی سبب کاهش آلودگی هوا و حفظ محیط زیست می‌شود زیرا با انجام این کار با جایگزینی سوخت‌های فسلی با انرژی‌های تحدید پذیر، انتشار میزان گازهای گلخانه کاهش می‌یابد.
توسعه نیروگاه‌های خورشیدی می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و رونق اقتصادی در منطقه هم منجر شود و با افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه، افراد بیشتری می‌توانند در زمینه نصب، نگهداری و بهره‌برداری از سیستم‌های خورشیدی مشغول به کار شوند و این امر به توسعه پایدار و افزایش رفاه اجتماعی کمک زیادی خواهد کرد.
توسعه انرژی‌های نو، راهکار عبور از بحران ناترازی برق استان
استاندار خراسان جنوبی در آخرین اظهار نظرش در این خصوص ناترازی برق را یکی از بحران‌های جدی کشور عنوان کرده و از پیشرفت چشمگیر استان در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر خبر داده است.
به گفته سید محمد رضا هاشمی عملیات اجرایی بیش از ۸۵۰ مگاوات نیروگاه خورشیدی در استان آغاز شده که تاکنون ۴۸ مگاوات آن به شبکه سراسری متصل و ۱۲ درصد برق مصرفی خراسان جنوبی از این طریق تأمین می‌شود.
وی با اشاره به ورود سرمایه‌گذاران خارجی به پروژه‌های خورشیدی استان، از بهره‌برداری ۱۰ مگاوات تونل بادی در منطقه درح نیز خبر داد و گفت: درح به‌دلیل سرعت بالای باد، بهترین نقطه استان در زمینه احداث نیروگاه بادی است.
هاشمی با تشریح اقدامات اجرایی برای مدیریت مصرف برق در استان خاطرنشان کرد: با هدف کنترل مصرف، تدابیری نظیر تعطیلی زودهنگام برخی مشاغل، قطع برق نمای ساختمان‌ها، تذکر به ادارات پرمصرف، ارسال پیامک هشدار به مشترکان، اطلاع‌رسانی درباره رعایت الگوی مصرف و … به کار گرفته شده است.
وی همچنین از گسترش استفاده انرژی خورشیدی در بخش شخصی و اداری خبر داد و افزود: در حوزه پشت‌بام‌های خانگی، ادارات، مزارع خورشیدی، صنایع و همچنین نیروگاه‌های بادی، اقدامات خوبی در استان انجام شده و روند توسعه این بخش‌ها همچنان با جدیت در حال پیگیری است.
وی پروژه‌های پست برق نهبندان، شهرک شهید رحمانی خوسف و نیروگاه زغال‌سنگ حرارتی طبس را از مطالبات به حق مردم دانست و افزود: وجود ۹۰۰ میلیون تن ذخایر زغال‌سنگ در طبس یک فرصت بزرگ است که باید با نگاه ملی فعال‌تر شود.
هاشمی همچنین بر ضرورت توجه ویژه به خراسان جنوبی در حوزه توسعه انرژی‌های نو تأکید کرد و گفت: در مسیر فرهنگ‌سازی مصرف بهینه، باید از ظرفیت مردم، خانواده‌ها و دانش‌آموزان بهره بگیریم تا استان الگویی موفق در این حوزه باشد.
با دستور استاندار و حتی قبل از آن اقدامات بسیاری توسط بعضی از دستگاه‌های اجرایی و نهادها در خراسان جنوبی آغاز شده که از جمله آنها به ایجاد کسب و کار خورشیدی برای مددجویان می‌توان اشاره کرد.
نیروگاه خورشیدی خوسف
از نیروگاه خورشیدی خوسف به عنوان اولین نیروگاه خورشیدی ۱۰ مگاواتی یاد می‌شود که در ابتدای سال ۱۳۹۷ به بهره برداری رسیده است و می‌توان گفت که این پروژه اولین نیروگاه خورشیدی است که توسط یک شرکت داخلی طراحی و اجرا شده است.
کسب و کار خورشیدی برای ۲۵۹ مددجوی امداد
معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد خراسان‌جنوبی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر از ایجاد ۲۵۹ نیروگاه خورشیدی ویژه مددجویان تحت حمایت این نهاد از ابتدای سال ۱۴۰۳ خبر داد.
به گفته علی اکبر نخعی از ابتدای سال ۱۴۰۳ تا کنون تعداد ۱۹۸ نیروگاه خورشیدی نصب و تعداد ۶۱ نیروگاه در حال راه‌اندازی است.
وی در ادامه سخنانش افزود: طرح تولید برق خورشیدی با هدف ایجاد اشتغال و خودکفایی برای مددجویان تحت حمایت کمیته امداد که هیچ منبع درآمد یا توان اشتغال ندارند، اجرا می‌شود.
معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد استان با بیان اینکه ۲۰۰ نفر از مددجویان تحت حمایت در بانک‌ها در حال دریافت وام برای راه‌اندازی نیروگاه خورشیدی هستند، ادامه داد: مجوز یک نیروگاه تجمیعی یک مگاواتی برای شهرستان بشرویه اخذ شده که ساخت این نیروگاه در حال پیگیری است و برای سه نیروگاه یک مگا واتی در شهرستان‌های سرایان و خوسف و سربیشه نیز اقدام شده است.
نخعی در ادامه با اشاره به اینکه هر پنل خورشیدی توانایی تولید پنج کیلو وات در ساعت برق را دارد، یادآور شد: اجرای این پروژه‌ها به لحاظ فیزیکی فعالیت سختی برای مددجو ندارد و تنها باید افراد در حفظ و نگهداری آن دقت کافی را داشته باشند و به همه افرادی که در اجرای این طرح مشارکت می‌کنند، آموزش لازم داده می‌شود.
فضای استان برای جذب سرمایه‌گذاران در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مساعد است
مدیر کل اقتصادی و دارایی خراسان جنوبی هم گفت: فضای استان برای جذب سرمایه‌گذاران در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر مساعد است و باید از این فرصت به بهترین شکل استفاده کرد.
مرتضی ذاکریان با اشاره به اینکه عملیات اجرایی نیروگاه خورشیدی ۱۰ مگاواتی سربیشه از سال گذشته آغاز شده است، افزود: واگذاری زمین و سایر مراحل اداری با سرعت انجام شده و امیدواریم به زودی شاهد بهره‌برداری از این پروژه باشیم.
وی از آمادگی سرمایه‌گذار برای اجرای پروژه ۵۰ مگاواتی دیگر در مجاورت نیروگاه فعلی خبر داد و خاطر نشان کرد: برای تحقق این موضوع، سرمایه گذار نیازمند حمایت و دریافت تسهیلات از صندوق توسعه ملی است.
وی با تاکید بر اهمیت توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در استان، تصریح کرد: با بهره‌برداری از نیروگاه سربیشه، این شهرستان با ۱۷ مگاوات ظرفیت، به اولین شهرستان انرژی خورشیدی استان تبدیل و در جایگاه نخست قرار خواهد گرفت.
وی همچنین با ابراز نگرانی از مشکل انتقال انرژی به شبکه، خواستار مساعدت نمایندگان مجلس برای دریافت تسهیلات از صندوق توسعه ملی در راستای آغاز عملیات اجرایی پروژه ۵۰ مگاواتی شد و اظهار کرد: با توجه به ناترازی شدید انرژی در کشور، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
ذاکریان با بیان اینکه سرمایه‌گذار با منابع مالی خود و پذیرش ۱۰۰ درصدی ریسک، این پروژه را شروع کرده است، ادامه داد: تنها حمایت دولت واگذاری زمین بوده است.
لزوم حمایت از سرمایه گذاران
وی بر لزوم حمایت از سرمایه‌گذاران خارجی و تسهیل فرآیند گمرکی برای کاهش هزینه‌ها و تسریع در اجرای پروژه‌ها تاکید کرد و گفت: گمرکات استان در این زمینه همکاری خوبی داشته‌اند.
ذاکریان ابراز امیدواری کرد با بهره‌برداری از این نیروگاه، گام مهمی در راستای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در استان برداشته شود.
مدیر کل امور اقتصادی و دارایی خراسان جنوبی در ادامه سخنانش گفت: ۶ پروژه با ظرفیت ۳۴ مگاوات تاکنون به بهره برداری رسیده و یا آماده بهره برداری است.
به گفته وی توسط سرمایه گذاران ایرانی مقیم خارج، آفریقای جنوبی، انگلستان، چین و … این پروژه‌ها به بهره برداری رسیده و یا در حال اجرا هستند.
راه اندازی بیش از ۲۸۸ نیروگاه برق خورشیدی
مدیرعامل شرکت توزیع نیروی برق استان هم در این خصوص گفت: در ۹ ماهه ابتدای سال گذشته ۱۳ میلیون و ۵۰۰ هزار مگاوات ساعت برق خورشیدی در هزار و ۸۸ نیروگاه خورشیدی خانگی خراسان جنوبی تولید شده است.
به گفته مهدی دادگر بیشترین تعداد نیروگاه‌های خانگی خورشیدی با بیش از ۱۸۴ مورد مربوط به شهرستان بشرویه است.
وی با بیان اینکه برق خورشیدی تولید شده در نیروگاه‌های خانگی توسط ساتبا (شرکت انرژی‌های تجدیدپذیر ایران) از صاحبان این نیروگاه‌ها خریداری می‌شود، گفت: با خریداری برق خورشیدی از صاحبان نیروگاه‌های خانگی خورشیدی در استان در ۹ ماهه سال گذشته ۴۶ میلیارد تومان به دارندگان این نیروگاه‌ها پرداخت شده است.
وی در ادامه سخنانش در این خصوص افزود: در سال گذشته بیش از ۲۸۸ نیروگاه برق خورشیدی با ظرفیت ۲ هزار و ۲۲۵ کیلو وات راه اندازی شده است.
و در پایان باید گفت توسعه نیروگاه‌های خورشیدی می‌تواند به ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و رونق اقتصادی در منطقه هم منجر شود و با افزایش سرمایه‌گذاری در این حوزه، افراد بیشتری می‌توانند در زمینه نصب، نگهداری و بهره‌برداری از سیستم‌های خورشیدی مشغول به کار شوند و این امر به توسعه پایدار و افزایش رفاه اجتماعی کمک زیادی خواهد کرد.
