به گزارش بهداشت نیوز، درحالی‌که یکی دو فنجان قهوه در روز می‌تواند برای سلامتی مغز و کبد مفید باشد، تکیه بر کافئین در طول روز خصوصا ازطریق مصرف نوشیدنی‌های گازداری مانند نوشابه، راه سالمی برای بیدار شدن نیست.
مقدار مجاز مصرف قهوه بسته به شرایط بدنی هر شخص متفاوت است اما مصرف بیش از اندازه‌ی آن می‌تواند موجب بروز عوارض جانبی ازجمله بی‌خوابی، عصبانیت و ناراحتی معده شود. حتی اگر حد مجاز را هم رعایت کنید، پس از گذشت چند ساعت از مصرف قهوه، دوباره احساس خستگی کنید. بنابراین، یافتن روش‌های طبیعی، موثر و سالم برای مقابله با خواب‌آلودگی که به بدن آسیبی نرساند، اهمیت ویژه‌ای دارد.
راه های از بین بردن خواب آلودگی بدون تکیه بر قهوه
ترک کافئین آسان نیست، خصوصا اگر ماه‌ها یا سال‌ها به مصرف آن عادت کرده باشید؛ اما کارهایی وجود دارد که می‌توانید با آن‌ها بدون تکیه بر کافئین، خستگی خود را رفع کنید. در این مقاله به راهکارهای کاربردی اشاره می‌کنیم که بدون نیاز به کافئین، به شما کمک می‌کنند هشیاری و انرژی خود را در طول روز حفظ کنید.
۱. چرت زدن
گاهی اوقات بدن شما به تنظیم مجدد خواب نیاز دارد. چرت زدن به‌مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه می‌تواند به شما کمک کند هشیارتر شوید و خلق‌وخوی شما بهبود پیدا کند. از چرت زدن‌های طولانی‌تر از ۳۰ دقیقه و همچنین از خوابیدن پس از ساعت ۳ بعدازظهر خودداری کنید، زیرا موجب برهم خوردن چرخه‌ی خواب و بیداری منظم شما می‌شود.
۲. خوردن میان‌وعده مغذی
افت قند خون باعث می‌شود احساس بی‌حالی و خواب‌آلودگی کنید. وعده‌های غذایی سنگین هم می‌توانند اثری مشابه آن را داشته باشند، چرا که هضم غذا با مصرف انرژی همراه است. با‌این‌حال، سعی نکنید این مصرف انرژی را با خوردن غذاهای شیرین و نوشیدن قهوه جبران کنید.
به‌جای اینکه برای بیدار ماندن غذاهای پر از کربوهیدرات را مصرف کنید، غذاهایی را انتخاب کنید که شامل مقداری پروتئین یا چربی سالم هستند. آن‌ها مدت بیشتری در بدن شما می‌مانند و از افت قند جلوگیری می‌کنند. به‌جای مصرف کافئین و شکر تصفیه‌شده که برای مدت کوتاهی به شما انرژی می‌دهند و بعداً از انرژی‌تان می‌کاهند، رویکرد سالم‌تر، خوردن برخی از منابع طبیعی قند مانند میوه‌های تازه است. مهم‌ترین وعده غذایی روزانه را فراموش نکنید: وقتی صبحانه می‌خورید، مقداری پروتئین و غذاهای غنی از فیبر مصرف کنید.
۳. نوشیدن آب
اگر احساس خواب‌آلودگی می‌کنید، شاید به نوشیدن آب بیشتری نیاز داشته باشید. یکی از نشانه‌های کم‌آبی، خستگی است. وقتی از خواب بیدار می‌شوید، بدنتان معمولاً کم‌آب‌تر از حالت عادی خواهد بود، بنابراین هنگام صبح آب بنوشید.
کم‌آبی می‌تواند باعث خستگی، گیجی و تپش قلب شود. مصرف آب به دفع ضایعات بدن کمک می‌کند. از طرفی جریان خون به‌وسیله‌ی آب، مواد مغذی مانند اکسیژن و کربوهیدرات‌ها را به بخش‌های مختلف بدن ازجمله مغز می‌رساند.
۴. مدیریت استرس
حتی استرس خفیف و مزمن می‌تواند موجب احساس خستگی شود. سعی کنید سطح استرس خود را با انجام ورزش، یوگا، ماساژ یا سایر برنامه‌های خودمراقبتی مدیریت کنید. مدیتیشن راه مناسبی برای پاک کردن مغز است تا هوشیارتر شوید و بتوانید بهتر فکر کنید.
۵. قرار گرفتن در معرض نور خورشید
بدن شما ساعت درونی ۲۴ ساعتهای دارد که به ریتم شبانه‌روزی معروف است. این ساعت چرخه‌ی خواب و بیداری شما را کنترل می‌کند؛ ازجمله زمان آزاد شدن هورمون‌های خاص توسط مغز و نحوه‌ی عملکرد اندام‌ها در زمان‌های مختلف. با دریافت هوای تازه و قدم زدن زیر نور خورشید یا حتی چند دقیقه بیرون نشستن در هر روز می‌توانید ریتم شبانه‌روزی خود را بهبود دهید که به خواب بهتر نیز کمک می‌کند.
تنفس هوای تازه می‌تواند به سرزندگی شما منجر شود و خورشید به تنظیم چرخه‌ی خواب و بیداری کمک می‌کند. سعی کنید حداقل ۳۰ دقیقه در روز در معرض نور طبیعی خورشید قرار گیرید. اگر دچار بی‌خوابی هستید، یک ساعت را به این کار اختصاص دهید.
۶. نفس عمیق
تنفس عمیق اکسیژن بیشتری را به قسمت‌های مختلف بدن می‌رساند و می‌تواند گردش خود را بهبود بخشد و سطح انرژی شما را افزایش دهد. تنفس عمیق، استرس و اضطراب را نیز کاهش می‌دهد که به نوبه‌ی خود به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند و شما را سالم و قوی نگه می‌دارد.
۷. گوش دادن به موسیقی
گوش دادن به موسیقی مورد علاقه، باعث می‌شود مواد شیمیایی شادی‌بخش در مغز ترشح شوند و سطح انرژی شما افزایش پیدا کند. مطالعات نشان داده‌اند وقتی افراد به موسیقی گوش می‌دهند، مغز آن‌ها دوپامین آزاد می‌کند.
۸. جویدن آدامس
برخی از مطالعات نشان می‌دهند جویدن آدامس می‌تواند هشیاری شما را افزایش دهد، به شما کمک کند سریع‌تر واکنش نشان دهید، توجه شما را بهبود ببخشد و بهره‌وری شما را در طول روز کاری افزایش دهد.
۹. ورزش
حرکت به سلول‌های شما می‌گوید به انرژی بیشتری نیاز دارید و بدن شما دست‌به‌کار می‌شود تا انرژی بیشتری تولید کند. ورزش همچنین موجب ترشح اندورفین (هورمون احساس خوب) می‌شود و خلق‌وخوی طبیعی را بهبود می‌دهد.
احتمالاً با خود فکر می‌کنید اگر به‌سختی می‌توانم از خواب بلند شوم، چگونه می‌توانم به ورزش کردن فکر کنم؟ برای برخورداری از مزیت‌های ورزش نیازی نیست که حتماً به‌سرعت روی تردمیل بدوید. کافی است چند حرکت پروانه انجام دهید یا کمی پیاده‌روی کنید یا چند حرکت اسکوات انجام دهید. وقتی بدن خود را به حرکت درمی‌آورید، جریان خون شما افزایش پیدا می‌کند و بیدار کردن عضلاتتان حتی با کششی کوچک، موجب می‌شود احساس بیداری کنید.
۱۰. بهبود بخشیدن عادات خواب
احساس خستگی شما می‌تواند با نحوه‌ی خوابیدنتان ارتباط داشته باشد. اگر معمولاً بیش از ۳۰ دقیقه طول می‌کشد تا خوابتان ببرد یا اگر بیشتر از ۳۰ دقیقه در نیمه‌های شب بیدار بمانید، ممکن است دچار بی‌خوابی باشید (خصوصاً اگر به مدت بیش از سه ماه این مشکلات را تجربه کنید). پس باید با متخصص مراقبت‌های بهداشتی مشورت کنید، اما کارهای دیگری نیز وجود دارد که می‌توانید برای بهبود رفتار خواب خود انجام دهید:
دو ساعت قبل از خواب از مصرف الکل و غذا خودداری کنید
در اتاق خنک و تاریک بخوابید
یک ساعت قبل از خواب از نمایشگرهای الکترونیکی استفاده نکنید
در زمان‌های منظمی به خواب بروید و از خواب بیدار شوید
هر شب هفت تا نه ساعت بخوابید
اگر هر شب سر ساعت خاصی به رختخواب بروید و هر روز در ساعت مشخصی از خواب بیدار شوید، بدن شما به آن برنامه عادت می‌کند و این امر می‌تواند به بهبود بی‌خوابی کمک کند. اگر دائماً احساس خستگی می‌کنید، باید خواب خود را در اولویت قرار دهید.
تنظیمات زنگ هشدار خود را بازتنظیم کنید: بیدار شدن با صدای زنگ هشدار پرصدا ممکن است راه سریعی برای بیدار شدن از خواب باشد، اما این روش بیدار شدن را کسی دوست ندارد. برخی از ساعتهای زنگ‌دار و تنظیمات گوشی هوشمند به‌تدریج و به‌آرامی شما را از خواب بیدار می‌کنند و حتی می‌توانید از لامپ‌های LED که طلوع خورشید را شبیه‌سازی می‌کنند، به‌عنوان روشی آرام‌تر برای بیدار شدن استفاده کنید.
۱۱. رایحه‌درمانی
بو کردن اکالیپتوس، لیمو یا نعناع فلفلی می‌تواند به تقویت حواس شما کمک کند و موجب می‌شود سرزنده‌تر و هشیارتر شوید.
۱۲. فاصله گرفتن از صفحه نمایش
نگاه کردن طولانی به نقطه‌ای مانند صفحه‌نمایش کامپیوتر می‌تواند به چشمان شما فشار وارد کند. خیره شدن زیاد به صفحه‌نمایش می‌تواند باعث سوزش و خشکی چشم، تاری دید و دردهایی در ناحیه‌ی سر و گردن و شانه شود. برای جلوگیری از خستگی چشم هنگام کار مرتباً دوردست‌ها را نگاه کنید و از کامپیوتر یا تلفن خود کمی فاصله بگیرید.
بهتر است کافئین را به‌طور ناگهانی کنار نگذارید و به‌تدریج مصرف آن را کاهش دهید. اگر ناگهان مصرف کافئین را قطع کنید، ممکن است علائم ترک مانند سردرد، تحریک‌پذیری یا بی‌قراری را تجربه کنید. این علائم معمولاً ظرف چند روز پس از قطع کافئین برطرف می‌شوند.
راه‌های از بین بردن خواب‌آلودگی در محل کار بدون مصرف قهوه
اگر در محیط کار احساس خواب‌آلودگی می‌کنید، روش‌های ساده زیر می‌توانند به شما کمک کنند:
نوشیدن آب: کم‌آبی باعث خستگی می‌شود. یک لیوان آب بنوشید تا هوشیارتر شوید.
تحرک داشتن: بلند شوید، کمی راه بروید یا حرکات کششی انجام دهید.
نور کافی: پنجره را باز کنید یا چراغ‌ها را روشن‌تر کنید. نور بیشتر = بیداری بیشتر.
تنفس عمیق: چند نفس عمیق بکشید تا اکسیژن بیشتری به مغزتان برسد.
میان‌وعده سالم: آجیل، میوه یا ماست انرژی شما را بالا نگه می‌دارند.
رایحه‌های انرژی‌بخش: بوییدن نعناع یا لیمو می‌تواند تمرکزتان را بالا ببرد.
شستن صورت با آب سرد: روش فوری برای رفع خواب‌آلودگی.
گوش دادن به موسیقی: آهنگ پرانرژی گوش دهید تا مغزتان فعال شود.
گفت‌وگو با همکاران: گفت‌وگوی کوتاه می‌تواند ذهن را بیدار کند.
تنظیم دما: محیط خیلی گرم خواب‌آور است. دما را کمی پایین‌تر بیاورید.
رفع خواب آلودگی فوری
در مواقعی که به‌طور ناگهانی دچار خواب‌آلودگی می‌شوید و نیاز دارید در کوتاه‌ترین زمان ممکن هوشیاری خود را بازیابید، چند راهکار علمی و ساده وجود دارد که می‌توانند به‌سرعت به شما در افزایش تمرکز و بیداری ذهنی کمک کنند.
شستن صورت با آب سرد: پاشیدن آب سرد به صورت، جریان خون را به مغز افزایش می‌دهد و در مدت‌زمان بسیار کوتاه، بیداری ذهنی ایجاد می‌کند.
تنفس عمیق یا تنفس تحریک‌کننده: چند نفس عمیق و سریع بکشید؛ این کار سطح اکسیژن را بالا می‌برد، جریان خون را افزایش می‌دهد و مغز را بیدار می‌کند.
حرکت یا راه رفتن سریع: تنها ۲ دقیقه پیاده‌روی یا چند حرکت کششی، گردش خون را تقویت می‌کند و احساس خواب‌آلودگی را به‌سرعت کاهش می‌دهد.
نور طبیعی یا چراغ روشن: درمعرض نور خورشید قرار بگیرید یا زیر چراغ روشن بنشینید. نور، ساعت درونی بدن را تنظیم می‌کند و موجب ترشح هورمون‌هایی می‌شود که بیداری را افزایش می‌دهند.
میان‌وعده‌ی متعادل (پروتئین و کربوهیدرات): خوردن ترکیب‌هایی مانند تخم‌مرغ آب‌پز با بیسکوییت سبوس‌دار یا سیب با کره بادام‌زمینی، انرژی پایدارتری نسبت به قند یا نوشیدنی‌های انرژی‌زا ایجاد می‌کند.
استفاده از رایحه‌های انرژی‌بخش مانند نعناع یا مرکبات: این رایحه‌ها بر مغز اثر می‌گذارند و تمرکز و هشیاری را افزایش می‌دهند.
نقش دمای بدن در تنظیم خواب و بیداری
یکی از موضوعاتی که در زمینه‌ی مقابله با خواب‌آلودگی و بی‌خوابی کمتر به آن پرداخته می‌شود، نقش دمای مرکزی بدن در تنظیم خواب‌آلودگی و بیداری است. براساس پژوهش‌های علمی، بدن ما در هنگام شب برای آماده‌سازی خواب، به‌صورت طبیعی دمای داخلی خود را کاهش می‌دهد. برعکس، افزایش جزئی دمای بدن می‌تواند نشانه‌ای برای بیدار ماندن و هشیاری باشد.
این موضوع توضیح می‌دهد چرا فعالیت فیزیکی سبک مانند راه رفتن یا دوش آب سرد می‌تواند به‌سرعت خواب‌آلودگی را کاهش دهد. چنین تغییراتی باعث تحریک سیستم عصبی مرکزی و افزایش بیداری مغز می‌شود. حتی استفاده از جوراب برای گرم نگه داشتن پاها هنگام خواب، می‌تواند به تنظیم بهتر دمای بدن و بهبود کیفیت خواب کمک کند.
جمع‌بندی
برای رفع خواب‌آلودگی، به‌ویژه زمانی که نمی‌خواهید از قهوه استفاده کنید، راهکارهای متعددی وجود دارد که هم برای مواقع اضطراری و هم برای بهبود بلندمدت سطح انرژی موثر هستند. هرچند مصرف متعادل قهوه می‌تواند مزایایی برای بدن داشته باشد، تکیه‌ی مداوم بر کافئین، به‌ویژه از منابع ناسالم مانند نوشابه‌های گازدار، نه‌تنها کارایی شما را در درازمدت کاهش می‌دهد بلکه ممکن است موجب عوارضی مانند بی‌خوابی و اضطراب شود. خوشبختانه راه‌های طبیعی و سالم‌تری برای مبارزه با خواب‌آلودگی وجود دارد.
از مهم‌ترین این روش‌ها می‌توان به چرت زدن کوتاه، نوشیدن آب کافی، خوردن میان‌وعده‌های مغذی، تنفس عمیق، تحرک بدنی، و قرار گرفتن درمعرض نور طبیعی اشاره کرد. حتی پیاده‌روی کوتاه یا چند حرکت ساده می‌تواند گردش خون را افزایش دهد و سطح انرژی را بالا ببرد. نوشیدن آب پس از بیدار شدن از خواب یا هنگام خستگی، کم‌آبی بدن را جبران کرده و به بهبود تمرکز کمک می‌کند. همچنین با تنفس عمیق می‌توانید اکسیژن بیشتری به مغز برسانید و بیداری ذهنی خود را افزایش دهید. استفاده از رایحه‌های انرژی‌بخش مانند نعناع، لیمو یا اکالیپتوس نیز اثر فوری بر هوشیاری دارد و به رفع خستگی کمک می‌کند.
از طرفی، سبک زندگی سالم و خواب کافی در شب، نقشی کلیدی در کاهش خواب‌آلودگی روزانه دارند. تنظیم ساعت خواب، پرهیز از نمایشگرها پیش از خواب، و خوابیدن در محیطی تاریک و آرام، ازجمله اقداماتی هستند که کیفیت خواب شبانه را بهبود می‌بخشند. در محل کار، برای مقابله با خواب‌آلودگی می‌توانید از راهکارهایی مثل نوشیدن آب، تحرک در زمان‌های مشخص، باز کردن پنجره یا استفاده از نور طبیعی، تنفس آگاهانه و خوردن میان‌وعده‌های سبک و سالم بهره ببرید.
در شرایطی که به بیدار شدن فوری نیاز دارید، روش‌هایی مانند شستن صورت با آب سرد، تنفس تحریک‌کننده، نور زیاد و حرکات بدنی ساده می‌توانند در مدت کوتاهی بدن و ذهن شما را به حالت هشیاری بازگردانند. همه‌ی این راهکارها به شما کمک می‌کنند بدون وابستگی به کافئین، تمرکز و انرژی خود را حفظ کنید و در فعالیت‌های روزانه عملکرد بهتری داشته باشید.
منبع: زومیت
