در حال حاضر تنها درصد کمی از معادن کشور دارای مجوز بهداشت، ایمنی و محیط زیست هستند. حادثه در معادن، از بیماری‌هایی است که صنعت معدن ایران به آن دچار شده است. این حوادث عمدتا به‌دلیل ضعف در زیرساخت‌ها یا نبود نظارت کافی بر معادن رخ می‌دهد. امنیت معادن از موضوعاتی است که نیاز به مدیریت و برنامه‌ریزی جدی دارد. لزوم بر قراری امنیت در معادن ایران امری ضروری است. HSE به قوانین و مقرراتی اطلاق می‌شود که به ایمنی کارگران و پیمانکاران در هنگام وقوع حادثه می‌پردازد. ازآنجاکه پیشگیری بهتر از درمان است، توسعه زیرساخت و نصب سیستم‌های هشداردهنده برای جلوگیری از وقوع حوادث در معادن ایران ضرورت دارد.
حوادث معدنی یورت آزادشهر در سال۱۳۹۶ با ۴۳نفر فوتی و حادثه معدنی طبس با ۵۲فوتی در شهریور۱۴۰۳، از بزرگ‌ترین حوادث معدنی در ۳۰سال اخیر به شمار می‌آیند. این حوادث ناگوار، به‌دلیل زیرساخت‌های فرسوده، نبود سیستم پایش و هشداردهنده، کمبود آموزش معدنکاران است. کمبود امکانات و تجهیزات استاندارد از دیگر عواملی است که احتمال حادثه را افزایش می‌دهد. براساس گزارش مرکز آمار ایران، در سال ۱۴۰۰، تنها ۲۳درصد از ۶هزار معدن فعال، دارای واحد بهداشت، ایمنی و محیط زیست بوده‌اند. همچنین بر اساس این گزارش، در سال۱۴۰۰، ۲۷۰حادثه در معادن ایران رخ داده است. این آمار، به وضوح نشان‌دهنده ضعف در سیستم امنیت معادن در کشور است.
در سال۱۴۰۰ از مجموع ۱۳هزار و ۳۵۸نفر شاغل در معدن، هزار و ۴۴۶نفر دچار حادثه شده‌اند. نبود سامانه‌های جامع اطلاعاتی در بخش معادن، ضعف در زیرساخت‌ها، ناهماهنگی دستگاه‌های اجرایی و ضعف در هوشمندسازی فعالیت‌های معدنکاری از چالش‌هایی است که بخش معدن در ایران با آن دست و پنجه نرم می‌کند. از نمونه کشورهای موفق در حوزه معدنکاری در خاورمیانه می‌توان به عربستان اشاره کرد.
از سیاست‌هایی که این کشور اتخاذ کرده است، می‌توان به جذب سرمایه‌گذاری خارجی در این حوزه، توسعه زیرساخت‌های معدنی و همکاری‌های بین‌المللی اشاره کرد. تقویت روابط با کشورهای مختلف و برقراری ارتباط موثر، به این کشور در راستای دستیابی به هدف خود که تبدیل شدن به مرکز جهانی در حوزه معادن و مواد معدنی است، کمک کرده است. از طرفی، این کشور برای توسعه زیرساخت‌های معدنی، اقدام به راه‌اندازی پنج منطقه اقتصادی با تمرکز بر صنایع و بخش‌های استراتژیک کرده است.
سیدرشید شاهچراغ، کارشناس حوزه معدن در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» به موضوع سیستم‌های هشداردهنده در معادن ایران پرداخت و گفت: «بیشتر سیستم‌های هشداردهنده پایه مانند سنسور گاز متان و کربن مونوکسید در معادن زغال سنگ موجود است.
عمده حوادثی که در معادن زغال سنگ رخ می‌دهد به‌دلیل وجود این دو گاز است. انتشار گاز متان منجر به انفجار می‌شود و انتشار گاز کربن مونوکسید به خفگی می‌انجامد. سنسورهای دیگری مانند تهویه اضطراری یا لرزه‌نگاری در ایران استفاده نمی‌شوند.» وی با توجه به موضوع استاندارد نبودن سنسورها اظهار کرد: «همه سنسورها از یک‌سری استانداردها برخوردار هستند. اما در ایران مسائل ایمنی در حاشیه هستند. این سیستم‌های موجود در معادن، استانداردهای به‌روز را رعایت نمی‌کنند. برای مثال، خودروی پراید استاندارد دارد ولی این استانداردها مربوط به دو الی سه دهه پیش است. ماشین آلاتی که در معادن مورد استفاده قرار می‌گیرند، ماشین‌آلات دست دومی هستند که از خارج از کشور وارد می‌شوند و با توجه به شرایط تحریمی ایران، ایمنی خود به خود به حاشیه رانده می‌شود.» وی گفت: «مانع اصلی وجود مسائل مالی است. معادن کوچک و متوسط با محدودیت‌های مالی جدی مواجه هستند. از سوی دیگر بحث ساختاری و قانونی مطرح است. برای مثال معدن‌ها بازرس HSE دارند؛ اما این بازرسی‌ها به صورت پیوسته و منظم صورت نمی‌گیرد.
با ورود بازرس، تجهیزات به‌صورت استقراضی منتقل می‌شوند و بعد تجهیزات را برمی‌گردانند. این امر که شرکت‌های دانش بنیان و دانشگاه‌ها فعالیتی در این راستا انجام می‌دهند درست است. تکنولوژی‌های داخلی به اندازه نمونه خارجی پیشرفته نیستند و از طرفی تولید انبوه نداریم، پس تجهیزات دیرتر به ایران می‌رسند.» وی به فناوری‌هایی که در سایر کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرند، اشاره کرد و گفت: «از سیستم‌هایی که در سایر کشورها استفاده می‌شود می‌توان به اینترنت اشیا (IoT) اشاره کرد. این فناوری پارامترهای محیطی مانند دما، گازهای مضر و فشار را مورد بررسی قرار می‌دهد. سامانه‌های مکان یابی آنی (RTLS) از دیگر فناوری‌هایی است که در معادن به کار می‌رود. این سیستم‌ها، موقعیت یابی زیرزمینی را انجام می‌دهند. وقتی تونل ریزش می‌کند، سیستم مکان یابی این امکان را می‌دهد که موقعیت کارگر در دسترس باشد و یافتن آنها تسهیل شود. استفاده از هوش مصنوعی نیز می‌تواند در پیش بینی وقوع حوادث کمک‌کننده باشد. عمده معادن ایران فاقد دسترسی به این فناوری‌ها هستند و اگر هم این فناوری‌ها را داشته باشند، معمولا معادن تحقیقاتی یا دولتی هستند.»
علی لواف، کارشناس حوزه صنایع معدنی در رابطه با سیستم‌های هشداردهنده‌ای که در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرند، گفت: «معادن ایران، به ویژه معادن روباز، از سیستم‌های سنتی استفاده می‌کنند. برای مثال سنسورهای گاز یا دستگاه‌های قابل حمل برای پایش گاز هستند. فناوری‌های مورد استفاده عمدتا قدیمی هستند. از طرفی معادن مرکزی زغال سنگ که دولتی و بزرگ مقیاس هستند، از سیستم‌های پیشرفته‌تری استفاده می‌کنند.» وی با توجه به اهمیت استاندارد سیستم‌ها در معادن گفت: «سیستم‌های هشداردهنده در ایران با استانداردهای جهانی همخوانی ندارند. بعضی از استانداردها مانند ATEX که روی تجهیزات ضدانفجار وجود دارد، در ایران موجود نیست.» لواف به موانعی که برای سرمایه‌گذاری در مجهزسازی سیستم‌های معدنی وجود دارد اشاره کرد و گفت: «از مهم‌ترین موانع می‌توان به کمبود سرمایه‌گذاری اشاره کرد. برای مثال در طبس که معدن بزرگی محسوب نمی‌شود، حقوق کارگران به سختی پرداخت می‌شود و معدن هم درآمد قابل توجهی ندارد. از طرفی بودجه کافی برای اینکه صرف مجهزسازی سیستم‌ها شود، وجود ندارد. مورد بعدی وجود محدودیت‌های بین‌المللی است که اجازه ورود فناوی‌های متنوع به ایران را نمی‌دهد.
قوانین سخت‌گیرانه در این خصوص توسط دولت پیگیری نمی‌شود. وظیفه نصب و نگهداری تجهیزات به عهده قانون‌گذار است. متاسفانه در ایران افرادی که در حوزه HSE در صنایع مختلف فعالیت می‌کنند، به‌عنوان یک نیروی مازاد به حساب می‌آیند.» علی لواف به سیستم‌های هشداردهنده‌ای که در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند، اشاره کرد و ادامه داد: «برای مثال پهپادها برای بررسی هوایی و مدل‌سازی سه‌بعدی استفاده می‌شوند. این سیستم‌ها با عکس‌برداری، تغییرات رخ‌داده در سطح معدن را مشخص می‌کنند که عمدتا برای معادن روباز مورد استفاده قرار می‌گیرد. از دیگر سیستم‌های کاربردی، سنسورهای پیشرفته فیبر‌نوری هستند. این سنسورها با سنجش اینرسی، متوجه تغییرات زیر سطح زمین می‌شوند. این سنسورها که نسبت به فشار، تغییر شکل، لرزش و دما حساس هستند و با توجه به دقت بالایی که دارند در معادن زغال سنگ استفاده می‌شوند. اسکنرهای لیزری نیز با تولید نقشه‌های سه بعدی در پیش‌بینی ریزش و فرونشست زمین نقش دارند.» کاهش وقوع حوادث در معادن تنها در صورتی رخ می‌دهد که برنامه‌ریزی صحیح، سرمایه‌گذاری کافی و توسعه زیرساخت‌ها صورت گیرد. سیاستگذاران با تسهیل سرمایه‌گذاری می‌توانند باعث بهبود عملکرد ساختاری در معادن شوند. لزوم برقراری ارتباط موثر با کشورهای دیگر نیز پیشرفت در حوزه معدن را تضمین می‌کند.
سومین رویداد جامع معدنی ایران سوم تا ششم تیرماه ۱۴۰۴ به ابتکار گروه رسانه‌ای «دنیای‌اقتصاد» برگزار می‌شود. این رویداد متشکل از سه بخش است و شامل «پانزدهمین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنعت فولاد و سنگ آهن ایران با نگاهی به بازار»، «هفتمین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنایع فلزات غیرآهنی ایران و فناوری‌های وابسته با نگاهی به تولید و بازار» و «چهارمین همایش و نمایشگاه معدنکاری دیجیتال» می‌شود. بازدید از این نمایشگاه‌ها که در مرکز همایش‌های بین‌المللی برج میلاد برگزار می‌شود، برای عموم آزاد است. این رویداد هشت محور اصلی دارد که قرار است در طول ۴روز مورد بحث و بررسی سیاستگذاران، کارشناسان، فعالان معدنی و مدیران قرار گیرد. هدف از برگزاری چنین رویدادی، ایجاد فرصتی ارزشمند برای تبادل اطلاعات بین بازیگران اصلی حوزه معدن و صنایع معدنی اعم از دولت، بخش خصوصی و انجمن‌های تخصصی داخلی و بین‌المللی است. امید است با همکاری کلیه دست‌اندرکاران این حوزه بتوان به اهداف عالی حوزه معدن نائل آمد. علاقه‌مندان برای کسب اطلاعات بیشتر درباره این همایش می‌توانند به سایت events.donya-e-eqtesad مراجعه کنند.
