خبرگزاری مهر- گروه استانها: خشکسالی در ایران و لرستان دیگر یک پدیده گذرا یا غیرمنتظره نیست؛ بلکه به واقعیتی دائمی و تهدیدی ساختاری برای امنیت غذایی استان تبدیل شده است.
کاهش چشمگیر بارندگی، افت منابع آب زیرزمینی و فرسایش خاک، کشاورزی سنتی را با چالشی جدی روبه‌رو کرده است.
در این میان، ضرورت گذار از الگوهای قدیمی به شیوه‌های جدید و کم‌آب‌بر در تولید محصولات زراعی بیش از پیش احساس می‌شود.
در چنین شرایطی، پژوهشگران و کشاورزان در استان لرستان- یکی از مناطق دارای چالش به لحاظ منابع آبی- به سراغ راهکاری رفته‌اند که شاید بتواند بخشی از بحران را مهار کند: کشت علوفه‌های مقاوم به خشکی.
محصولاتی که نه تنها به آب کمتری نیاز دارند، بلکه از لحاظ اقتصادی و ارزش غذایی نیز قابل رقابت با محصولات مرسوم هستند.
در این گزارش نگاهی است به تلاش‌هایی که در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان برای یافتن این علوفه‌ها صورت گرفته است؛ تلاشی برای حفظ دام، کشاورز و مهم‌تر از همه، زندگی!
کشت علوفه بدون آب؛ رکوردی در دل خشکسالی
در دل بحران خشکسالی، تولید ۳۰ تن علوفه بدون استفاده از هیچ‌گونه آبیاری، تنها یک موفقیت زراعی نیست؛ بلکه یک دستاورد استراتژیک محسوب می‌شود.
مسعود رفیعی، کارشناس مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان می‌گوید: «۳۰ تن عملکرد علوفه بدون هیچ‌گونه آبیاری در شرایط بحران خشکسالی بسیار امتیاز بزرگی است.»
این دستاورد، نشان‌دهنده پتانسیل بالای گیاهانی است که با شرایط کم‌آبی سازگاری دارند و می‌توانند نقشی حیاتی در آینده کشاورزی ایفا کنند.
زحمتی که نصیب دام شد؛ روایت کشاورز از زمین بی‌حاصل
یکی از کشاورزان منطقه که با تلخی از وضعیت زمین‌هایش می‌گوید، وضعیت بحرانی را این‌گونه توصیف می‌کند: «این محصول، حاصل زحمت یک سال ماست. ولی خشکسالی امان نداده است. حالا فقط گوسفندها را در همین اراضی خشک می‌چرانیم.»
او حرفی ساده اما پرمعنا می‌زند؛ اینکه زمین، دیگر برای محصول نیست، بلکه نهایت استفاده‌اش شده چراگاه موقت برای دام. خشکسالی نه‌تنها آب، بلکه امید برداشت را هم با خود برده است.
جست‌وجو برای گیاهانی با بازده بالا و مصرف آب پایین
در مرکز تحقیقات لرستان، تمرکز روی گیاهانی است که با کمترین میزان آب، بیشترین بازده را داشته باشند. گیاهانی نظیر نخود علوفه‌ای، باقالا، خلر و گلرنگ در اولویت مطالعات قرار گرفته‌اند.
مسعود رفیعی در این باره می‌گوید: «نخود علوفه‌ای که گونه بومی بروجرد در اینجا کشت شده، در سال اول ۳۵ تن و در سال دوم ۳۸ تن عملکرد داشته است.»
این ارقام نشان‌دهنده قابلیت بالای این گونه‌ها در شرایط اقلیمی خشک لرستان هستند.
درآمد سه‌برابری نسبت به محصولات آبی
علاوه بر مقاومت به خشکی، این گیاهان از نظر اقتصادی نیز قابل توجه هستند. یک کارشناس دیگر مرکز تحقیقات می‌افزاید: «از نظر درآمدی، یک هکتار نخود علوفه‌ای کشت مخلوط، حدود سه و نیم برابر محصولاتی مانند جو آبی یا تریتیکاله بازده اقتصادی دارد.»
گلرنگ؛ رقیب کم‌آب‌بر برای ذرت علوفه‌ای
یکی از گیاهانی که عملکرد قابل توجهی نشان داده، گلرنگ علوفه‌ای است. این گیاه با تنها دو نوبت آبیاری، تا ۷۰ تن علوفه در هر هکتار تولید کرده است.
رفیعی در این زمینه توضیح می‌دهد: «گلرنگ با دو بار آبیاری ۶۰ تا ۷۰ تن در هکتار علوفه می‌دهد. این در حالی است که ذرت علوفه‌ای برای همین میزان تولید به ۱۰ تا ۱۵ نوبت آبیاری نیاز دارد.»
بهبود خاک و کاهش مصرف سموم
یکی دیگر از مزایای این کشت‌ها، تأثیر مثبت بر تناوب زراعی و سلامت خاک است.
رفیعی می‌گوید: «در تناوب با غلات، این گیاهان باعث حذف خودبه‌خودی علف‌های هرز و کاهش مصرف علف کش و آفت‌کش‌ها می‌شوند.»
همچنین کارشناسان معتقدند که میزان آفات و بیماری‌ها نیز بین ۳۰ تا ۳۵ درصد کاهش یافته است، که خود نقش مهمی در کاهش هزینه‌ها و افزایش پایداری زیست‌محیطی دارد.
خوراک سالم برای دام، پایداری برای زندگی
علوفه‌هایی چون نخود علوفه‌ای و گلرنگ نه تنها مقاومت بیشتری دارند، بلکه از نظر ارزش غذایی و خوش‌خوراکی نیز با یونجه و شبدر رقابت می‌کنند
استان لرستان سالانه حدود ۵۰۰ هزار هکتار زیر کشت گندم و حبوبات دارد، محصولاتی که سرنوشت‌شان بیش از آن‌که به خاک وابسته باشد، به آسمان گره خورده است. اما در حالی که باران نمی‌بارد، خوراک دام نیز کمیاب و گران می‌شود.
در چنین شرایطی، علوفه‌هایی چون نخود علوفه‌ای و گلرنگ نه تنها مقاومت بیشتری دارند، بلکه از نظر ارزش غذایی و خوش‌خوراکی نیز با یونجه و شبدر رقابت می‌کنند.
از نگاه به آسمان تا تکیه بر خاک
بنابراین گزارش، خشکسالی دیگر اتفاقی گذرا نیست و به ضایعه‌ای مزمن در کشاورزی ایران بدل شده است. اراضی که زمانی بذر امید در آن‌ها کاشته می‌شد، حالا به مرتعی برای دام‌هایی بدل شده‌اند که حتی علوفه نیز به‌سختی می‌یابند.
در چنین شرایطی، محققان مرکز تحقیقات کشاورزی لرستان، به‌جای چشم‌دوختن به آسمان، راه‌حل را در خاک جست‌وجو کرده‌اند: گیاهانی مقاوم، کم‌آب‌بر و پربازده؛ محصولاتی که شاید روزی نجات‌بخش کشاورزی خشک‌شده ایران باشند.
در دورانی که دامداران به دلیل نبود خوراک ناگزیر به فروش دام‌هایشان هستند، علوفه‌های مقاوم می‌توانند راه نجات باشند. این گیاهان، محصول امروز نیستند؛ بلکه سرمایه‌ای برای فردای کشاورزی ایران هستند.
همان‌طور که در «سراب چنگایی» بذر این امید کاشته شده، می‌توان تصور کرد که در سراسر کشور نیز این مسیر دنبال شود. مسیر کشت‌هایی که با مراقبت علمی، با کمترین آب، بیشترین بهره را می‌دهند؛ علوفه‌هایی برای دوام زندگی، نه فقط خوراک دام.
