مریم سلمانیان متخصص روانشناسی بالینی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، در گفتگو با خبرنگار مهر در رابطه با تأثیر تنش‌های اخیر روی سلامت روان افراد به خصوص کودکان و نوجوانان گفت: هم‌زمان با تشدید تنش‌ها در کشور، نگرانی خانواده‌ها از تأثیرات روانی این شرایط بر کودکان افزایش یافته است و تداوم این وضعیت می‌تواند زمینه‌ساز بروز اختلالات اضطرابی در کودکان و نوجوانان شود.
وی ادامه داد: در روزهایی که فضای جامعه به شدت ملتهب است، کودکان ناخواسته در معرض اخبار نگران‌کننده و واکنش‌های احساسی والدین قرار می‌گیرند و این جریان با صحبت‌های تلفنی والدین، تماشای تصاویر ناراحت‌کننده در شبکه‌های اجتماعی و شنیدن اخبار بحرانی از رسانه‌ها، شدت بیشتری پیدا کرده و عواملی می‌شوند که می‌توانند برای کودکان تجربه‌ای آسیب‌زا و اضطراب‌آور باشند.
اختلال PTSD یا استرس پس از سانحه
سلمانیان اذعان کرد: شرایط ایجادشده برای بسیاری از کودکان بی‌سابقه است. این تجربه ممکن است نه‌تنها منجر به اضطراب شدید شود، بلکه در موارد حاد به بروز اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) نیز بینجامد.
این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران افزود: اختلال PTSD معمولاً پس از تجربه‌های شدیدی همچون جنگ، بلایای طبیعی، تصادفات یا حتی حوادث خشونت‌آمیز پدید می‌آید. این اختلال می‌تواند آثار بلندمدتی بر روان فرد بگذارد، به‌طوری که حتی سال‌ها بعد نیز با یادآوری آن حادثه، فرد دچار کابوس، بی‌خوابی، تحریک‌پذیری یا اختلال در تمرکز شود.
وی تصریح کرد: تشخیص PTSD نیازمند بررسی‌های بالینی دقیق بر اساس معیارهای مشخص روان‌پزشکی است، اما والدین باید علائم هشداردهنده را جدی بگیرند. کودکانی که به طور مداوم درگیر خاطرات حادثه هستند، خواب ناآرام دارند یا از موقعیت‌های مشابه حادثه دوری می‌کنند، ممکن است نیاز به کمک حرفه‌ای داشته باشند.
این متخصص روانشناسی بالینی تاکید کرد: برخی والدین نیز از تجربه‌های تلخ فرزندان خود در هفته‌های اخیر گفته‌اند. یکی از مادران در محله‌ای از تهران می‌گوید: وقتی صدای آژیر خطر یا انفجار را شنیدم، تمام خاطرات کودکی‌ام در دوران جنگ زنده شد. حالا می‌بینم فرزندم هم همان ترس و اضطراب را تجربه می‌کند. برای من به‌عنوان مادر، این وضعیت واقعاً دردناک است.
وی اظهار داشت: با افزایش سطح تنش‌ها در جامعه، مراقبت از سلامت روان کودکان الزامی و آموزش خانواده‌ها برای مواجهه صحیح با اضطراب‌های دوران بحران و بهره‌گیری از خدمات مشاوره‌ای، از جمله راهکارهایی است که می‌تواند از بروز آسیب‌های روانی جدی در نسل آینده پیشگیری کند.
هشدار درباره تبعات روانی بحران‌های اخیر بر سلامت روان کودکان و خانواده‌ها
سلمانیان اظهار داشت: در فضای پرالتهاب این روزها، خانواده‌ها ناگزیر در معرض صداهای هشداردهنده، اخبار درگیری‌ها و حملات هوایی قرار گرفته‌اند. کودکان نیز به‌دلیل همراهی طبیعی با والدین، ناخواسته در این فضا قرار می‌گیرند و از طریق مشاهده و شنیدن، دچار اضطراب می‌شوند.
این متخصص روانشناسی بالینی بیان کرد: والدین یاد بگیرند که در چنین موقعیت‌هایی در آغوش گرفتن کودک و گفتن جملاتی مانند من کنار تو هستم یا همه چیز درست می‌شود، می‌تواند به حفظ آرامش کودک کمک کند.
وی متذکر شد: در چنین شرایطی نخستین واکنش، اضطراب است؛ اما در صورت تداوم بحران، امکان بروز اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) افزایش می‌یابد. این اختلال در پی تجربه رویدادهای شدید مانند جنگ، حوادث طبیعی، یا اتفاقات خشونت‌آمیز پدید می‌آید و ممکن است منجر به کابوس شبانه، یادآوری مکرر حادثه، تحریک‌پذیری، بی‌خوابی و تغییرات شدید رفتاری شود.
این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران هشدار داد: اختلال PTSD معمولاً به‌سادگی برطرف نمی‌شود و فرد ممکن است سال‌ها با عوارض آن دست‌وپنجه نرم کند. برای تشخیص دقیق، نیاز به بررسی بالینی توسط روان‌پزشک یا روان‌شناس است، اما والدین می‌توانند با دقت به رفتارهای فرزندان، علائم را زودتر شناسایی کنند.
وی افزود: علاوه بر این، افسردگی نیز از دیگر تبعات تداوم بحران‌هاست. با طولانی شدن درگیری‌ها و بروز مشکلات اقتصادی، اجتماعی و عاطفی، افراد ممکن است از فعالیت‌های روزمره خود بازبمانند و احساس بی‌هدفی و ناامیدی را تجربه کنند. این مسئله به‌ویژه در کودکان و نوجوانانی که در حال رشد و شکل‌گیری شخصیت هستند، بسیار نگران‌کننده است.
سلمانیان خاطر نشان کرد: آموزش خانواده‌ها برای مدیریت بحران‌های روانی، استفاده از خدمات مشاوره‌ای و روان‌درمانی، و تقویت تاب‌آوری روانی در کودکان از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه در این شرایط به شمار می‌رود.
