صدیقه نژادقربان: بسیاری از شهرهای آسیب‌‌‌دیده از جنگ در جهان، طی سال‌های اخیر با نوع متفاوتی از حملات وحشیانه نظامی روبه‌رو بوده و هستند.جنگ‌‌‌ها عمدتا با حملات هوایی، آن هم نه از طریق جنگنده‌‌‌ها که با پهپاد و موشک‌‌‌های هدایت‌‌‌شونده، جریان می‌یابند. شهرهای ایران نیز از بامداد 23 خرداد تاکنون، با تهاجم رژیم صهیونیستی روبه‌رو شدهاند.
حملات وحشیانه رژیم صهیونیستی در روزهای اخیر، اغلب در ساعات شب و بامدادی، مقطعی که خانوارها در منازل مسکونی هستند، رخ می‌دهد. هر چند طی روزهای گذشته، این حملات به ساعات روز نیز کشیده شد. با این حال، در این روزها، «اطلاع از نقاط امن در داخل آپارتمان»، بیش از هر زمان دیگری، «نیاز اساسی» خانوارها محسوب می‌شود.
هر نوع آگاهی نادرست از «چگونگی محافظت از جان» در محل اقامت، حین حملات هوایی می‌تواند «ریسک مواجهه» با شرایط کنونی را بالا ببرد و برعکس.
«دنیای‌اقتصاد» برای آگاهی‌‌‌رسانی درباره «راز بقا در شرایط جنگی» به شهروندان شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، کرمان و تبریز -که در روزهای اخیر شاهد بیشترین حملات هوایی وحشیانه رژیم صهیونیستی بودند- و همچنین ساکنان سایر شهرها و مناطق ایران، بررسی‌‌‌هایی درباره دستورالعمل و توصیه‌‌‌های «سازمان بهداشت جهانی»، «کمیته بین‌المللی صلیب سرخ» و «دفتر اسکان بشر سازمان ملل متحد (هبیتات)» برای شهروندان مناطق درگیر جنگ انجام داده است. نتایج این بررسی به شرح زیر است:
قرن‌‌‌ها، جنگ‌‌‌ها عمدتا در میدان‌‌‌های نبرد وسیع انجام می‌‌‌شد و هزاران نفر در قالب گردان‌های بزرگ ارتش و سلاح‌‌‌های سنگین در میدان‌‌‌های باز در مقابل یکدیگر قرار می‌‌‌گرفتند. شهرها می‌توانستند محاصره یا غارت شوند، اما جنگ به ندرت در خیابان‌‌‌ها رخ می‌‌‌داد.
درگیری‌‌‌های مسلحانه امروزی کاملا متفاوت به نظر می‌‌‌رسند: مراکز شهرها و مناطق مسکونی به میدان‌‌‌های نبرد تبدیل شدهاند. از این رو نهادهای مختلف، از جمله سازمان بهداشت جهانی، هبیتات، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ و دیگر نهادهای جهانی توصیه‌‌‌هایی را در هنگام وقوع حمله نظامی به شهرها ارائه کرده‌‌‌اند.
بحران‌های شهری نتیجه وقایع ناگهانی هستند که علل آنها ممکن است متفاوت باشد. برخی از بحران‌ها پیامد علل طبیعی (زلزله، توفان، گردباد و...)، خطرات بهداشتی (بیماری‌‌‌های همه‌گیر، قحطی و...)، بلایای صنعتی (انفجار کارخانه، نشت مواد شیمیایی، نشت هسته‌‌‌ای و...) هستند، برخی دیگر ناشی از تهدیدهای عمده برای امنیت ساکنان محلی و محیط اجتماعی آنها (تنش‌‌‌های سیاسی، اجتماعی، مذهبی، قومی، جنگ نظامی و...) هستند.
در طول جنگ، زیرساخت شهرها تخریب می‌شود. جنگ، صرف‌نظر از اهداف آن، جاده‌‌‌ها، پل‌‌‌ها، ساختمان‌‌‌های تجاری و مسکونی را از بین می‌‌‌برد.
از این رو اقدام مناسب در شرایط مختلف هنگام حمله ناگهانی بسیار حائز اهمیت است تا از آمار کشتهشدگان بکاهد.
سازمان بهداشت جهانی به طور کلی توصیه‌‌‌های خود را در زمان حمله دشمن در سه مرحله «فرار، پنهان شدن و هشدار» تعریف کرده است. در زمان حملات هوایی در ابتدا باید ایمنی خود را تضمین کنید. در اسرع وقت و با خیال راحت محل را ترک کرده و از شلوغی اجتناب کنید. اگر نمی‌توانید محل را ترک کنید، به دنبال مکانی باشید که آن را امن می‌‌‌دانید و از آن محافظت می‌‌‌کنید. نسبت به آنچه می‌‌‌بینید و می‌‌‌شنوید هوشیار باشید و سعی کنید آرام باشید. پناهگاه‌‌‌های بالقوه را در خانه، محل کار، مدرسه و هنگام رفت و آمد شناسایی کنید. زیرزمین‌‌‌های خانه و محل کار خود، پناهگاه‌‌‌های ساختمان‌‌‌های مجاور، مغازه‌‌‌ها و مشاغل، بهویژه اگر در زیر سطح زمین قرار دارند را در نظر بگیرید. وسایل نقلیه و خانه‌‌‌های سیار محافظت رضایت‌‌‌بخشی ارائه نمی‌‌‌دهند. به توصیه سازمان بهداشت جهانی، اقلام ضروری را در پناهگاه‌‌‌های خود آماده و نگهداری کنید.
یک «کیف بقا»، شامل یک چراغ قوه با باتری‌‌‌های اضافی، پاوربانک و یک رادیو AM باتری‌‌‌دار و یک جعبه کمک‌‌‌های اولیه با ابزار و دارو برای درمان جراحات و سوختگی‌‌‌ها، و همچنین داروهای روزانه را در کیف بقای خود بگذارید. همچنین آب آشامیدنی بطری شده (۲ لیتر در روز برای هر نفر) و آب برای بهداشت و رفع آلودگی (۲ تا ۴ لیتر در روز برای هر نفر) برای چند روز تا یک یا دو هفته ذخیره کنید. فراهم کردن چند روز غذا با ماندگاری بالا و لباس و کفش اضافی ضروری است.مهارت‌‌‌های کمک‌‌‌های اولیه برای آسیب‌‌‌ها و سوختگی‌‌‌ها را بیاموزید.
خانواده و دوستان خود را در اطلاع قرار دهید. برچسب‌‌‌های نام را به لباس کودکان خردسال اضافه کنید تا در صورت جدا شدن از آنها، بتوانید آنها را پیدا کنید.
اگر در فضای باز هستید، برای جلوگیری از دید مستقیم از نقطه انفجار، به یک پناهگاه یا پشت یک جسم فیزیکی سخت بروید. اگر در ماشین هستید، به یک پناهگاه نزدیک بروید. اگر هیچ ساختمان محافظتی در دسترس نیست، از جاده خارج شوید و زیر یک پل هوایی یا پشت یک خاکریز حرکت کنید. سعی نکنید با ماشین فرار کنید. احتمالا ترافیک وجود خواهد داشت و ماشین شما هیچ محافظتی در برابر آثار جانبی انفجارها ارائه نمی‌‌‌دهد.
اگر در داخل خانه هستید، از مجاورت درها و پنجره‌‌‌ها خودداری کنید، زیرا موج انفجار می‌تواند آنها را خطرناک کند. خود را از انفجار محافظت کنید. اگر فکر می‌‌‌کنید انفجاری رخ داده است، فورا به زمین بیفتید، زیر چیزی محکم پنهان شوید و صورت و سر خود را بپوشانید تا از آسیب دیدگی و پرتاب آوار جلوگیری شود.
از دیگر نکات قابل‌توجهی که مطرح می‌شود اینکه، اگر موشک‌‌‌ها روی شهر شما سقوط می‌کنند، امن‌‌‌ترین مکان‌‌‌ها ایستگاه‌‌‌های مترو هستند، زیرا آنها به اندازه کافی عمیق هستند که بتوانند جان شما را نجات دهند و همچنین ایستگاه‌‌‌های راه‌‌‌آهن مکانی امن برای پناه بردن هستند، در واقع ارتباطات حمل‌ونقل در طول جنگ، حتی توسط دشمن، بسیار ارزشمند هستند. برای محافظت از خود در برابر انفجار، پشت دو دیوار پنهان شوید؛ البته به این نکته نیز توجه کنید که دیوارهای کاشی‌‌‌کاری شده می‌توانند به اندازه خرده‌‌‌های شیشه در طول انفجار خطرناک باشند. همچنین غذای کنسروی، شکلات و بیسکویت را با خود به همراه داشته باشید غذا نه تنها کالری است، بلکه در مواقع اضطراری سرمایه نیز محسوب می‌شود. همچنین داروهای ضروری را از قبل تهیه کنید. در ایام حملات هوایی، زمان تماشای اخبار را محدود کنید. در واقعیت، یک موشک یک بار منفجر می‌شود، اما در اخبار، هزاران بار منفجر می‌شود که می‌تواند روان شما را نابود کند.
حملات نظامی در انواع مختلف از حملات تروریستی تا حملات هوایی به مناطق پرجمعیت سراسر جهان رسیده است. غیرنظامیان کشته می‌‌‌شوند، مراکز تاریخی از بین می‌‌‌روند و زیرساخت‌‌‌ها نابود می‌‌‌شوند.
امروزه، تخمین زده می‌شود که ۵۰ میلیون نفر تحت‌تاثیر جنگ‌‌‌های شهری قرار دارند. در اینجا، غیرنظامیان و زیرساخت‌‌‌های غیرنظامی اغلب در همان مناطقی قرار دارند که اهداف نظامی قرار دارند. حقوق بین‌الملل بشردوستانه (IHL)، که به عنوان قوانین درگیری‌‌‌های مسلحانه نیز شناخته می‌شود، تعهداتی را بر کسانی که در جنگ شرکت می‌کنند، برای محافظت از غیرنظامیان و اشیای غیرنظامی و تمایز بین آنها و اهداف نظامی تحمیل می‌کند. با این حال، اکثر کشتهشدگان در درگیری‌‌‌های شهری غیرنظامیان هستند.
اکثر جمعیت جهان (56درصد) اکنون در مناطق شهری زندگی می‌کنند. استفاده از سلاح‌‌‌های انفجاری با تاثیر مخرب گسترده، خطر عواقب ویرانگر برای غیرنظامیان، چه از نظر جراحت و چه از نظر مرگ، را افزایش می‌دهد، و همچنین با ایجاد آسیب به زیرساخت‌‌‌های حیاتی ضروری برای تامین نیازهای اولیه غیرنظامیان، مانند تامین آب، برق، تاسیسات فاضلاب، مراکز درمانی و مدارس، این خطرات را تشدید می‌کند. در درازمدت، معیشت و توسعه پایدار منطقه تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد و اغلب احتمال بازگشت آوارگان اجباری را تهدید می‌کند. از ۱۰۰ میلیون نفری که در سراسر جهان به اجبار آواره شدهاند، اکثر آنها در مناطق شهری زندگی می‌کنند.
پیامدهای پیچیده بشردوستانه جنگ شهری بسیار گسترده است و اثرات مستقیم و غیرمستقیم، مرئی و نامرئی ایجاد می‌کند. با این حال، آنها اجتناب‌‌‌ناپذیر نیستند. با توجه به اینکه، مقامات محلی به دلیل نزدیکی به مردم و مشروعیت انتخاباتی خود، هنگام وقوع بحران در خط مقدم هستند، شهروندان انتظار دارند که آنها اقداماتی انجام دهند و آنها را به سمت حل بحران هدایت کنند. از این رو، کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در گزارشی با عنوان «جنگ در شهرها: پیشگیری و رسیدگی به پیامدهای بشردوستانه برای غیرنظامیان»، پروتکلی را برای دولت‌‌‌های محلی بهویژه در خاورمیانه در جنگ‌‌‌ها ارائه کرده است. در این پروتکل ابتدا بایدبه نقش دولت‌‌‌های محلی در مرحله پیش از بحران یا همان پیشگیری و آمادگی اشاره کرد. دولت محلی پیش از زمان بحران و جنگ، باید دو نوع طرح تشخیص ریسک را ارائه کند. نخست، «اقدامات پیشگیرانه» که در آن دولت‌‌‌های محلی، با همکاری افراد متخصص و سایر شهرداری‌‌‌ها، تجزیه و تحلیل‌‌‌های خود را برای اجرای اقدامات مناسب برای جلوگیری از بحران‌ها جمع‌‌‌آوری می‌کنند.
طرح دوم تشخیص ریسک، «برنامه‌‌‌های آمادگی در برابر بحران» است که شهرداری‌‌‌ها باید برنامه‌‌‌های آمادگی در برابر بحران داشته باشند و تصمیمات و اقداماتی را که باید در یک بحران انجام شود، مشخص کنند. تشخیص‌‌‌های موجود به مقامات منتخب محلی و نمایندگان فنی کمک می‌کند تا ابزارها، منابع و مهارت‌‌‌های فنی موجود را که می‌توانند به عنوان اولین واکنش در مواقع اضطراری مورد استفاده قرار گیرند، شناسایی کنند. به عنوان مثال، مقامات محلی باید مشخص کنند که برای برقراری سریع ارتباط با ساکنان و ارائه اطلاعات اضطراری (از طریق شبکه‌‌‌های اجتماعی، رسانه‌‌‌های سنتی و...) چه کاری باید انجام شود. این طرح باید شامل اقداماتی برای استقرار سریع خدمات امنیتی منطقه‌‌‌ای باشد.
در مراحل پیش از بحران، گروه‌‌‌های آسیب‌‌‌دیده که توسط مقامات محلی حمایت می‌‌‌شوند و مایل به همکاری هستند، می‌توانند نقش مهمی ایفا کنند. از جمله شناسایی مراجع در تمام بخش‌‌‌های زندگی عمومی که در صورت وقوع بحران باید به آنها مراجعه شود، همچنین با ارزیابی خطرات و آسیب‌‌‌پذیری‌‌‌های منطقه‌‌‌ای و تدوین برنامه‌‌‌های پیشگیری و آمادگی در برابر بحران بر اساس تشخیص ریسک، متمرکز کردن تشخیص‌‌‌های محلی برای تهیه یک طرح ملی پیشگیری از ریسک و بهینه‌‌‌سازی یا ایجاد سازوکارهای پیشگیری از بحران در سطح محلی کمک شایانی انجام دهند. اما نقش دولت محلی در زمان اضطرار و جنگ‌‌‌ها بیش از هر زمانی خود را نشان می‌دهد؛ در واقع در طول یک مرحله اضطراری، مقامات محلی می‌توانند به عنوان مدیر کنترل بحران عمل کنند. در اجرای طرح واکنش به بحران، هشدار به ذی‌نفعان، اطمینان از دریافت منظم به‌‌‌روزرسانی‌‌‌ها توسط عموم مردم، ارزیابی و تطبیق ارزیابی‌‌‌های وضعیت بحران و نیازهای فعلی، تماس با داوطلبان امداد و نجات و همچنین شهرداری‌‌‌های همکار و شبکه‌‌‌های شهرداری از اقدامات مهم دولت محلی در شرایط بحرانی جنگی در یک شهر است.
در حین وقوع بحران همچون جنگ و حملات نظامی، از آنجا که دولت‌‌‌ها در هنگام وقوع بحران در خط مقدم هستند، باید پس از مراحل شناسایی و ارزیابی، بتوانند «واکنش سریع» ارائه دهند، برای این کار باید طرح‌‌‌های مدیریت بحران را اجرا کنند. آنها باید فورا به بازیگران در بخش‌‌‌های آسیب‌‌‌دیده هشدار دهند. به عنوان مثال، در خاورمیانه، خدماتی که تحت‌تاثیر هجوم پناهندگان قرار گرفته‌‌‌اند، مدیریت آب و فاضلاب است. مقامات منتخب محلی می‌توانند در کنار نمایندگان خود در این دو بخش، اقدامات اضطراری از پیش تعیین‌‌‌شده را به اجرا درآورند (فراخوان پرسنل اضافی، استفاده از ذخایر کنار گذاشته شده برای شرایط اضطراری و...). علاوه بر این، مقامات محلی و عوامل فنی شهرداری باید اطلاعات مربوط به وضعیت، رویه‌‌‌های مورد استفاده، نحوه استفاده از آنها برای جامعه، اطلاعات تماس و... را به مردم اطلاع دهند. دولت‌‌‌های محلی باید از هر دو روش سنتی ارتباطی (چاپ، رادیو، تلویزیون، توزیع بروشور) و روش‌های نوآورانه (شبکه‌‌‌های اجتماعی و...) استفاده کنند.همچنین، با استفاده از ابزارهای نظارت و ارزیابی، دولت‌‌‌های محلی اغلب هزینه وضعیت را تخمین می‌‌‌زنند و ارقامی در مورد هزینه نیازهای بشردوستانه ضروری برای مواجهه با وضعیت جدید، در کوتاه‌‌‌مدت، میان‌‌‌مدت و بلندمدت ارائه می‌دهند.
به عنوان مثال، برخی از شهرداری‌‌‌ها در اردن نیازهای قلمرو خود را شناسایی و هزینه‌‌‌های بحران را تخمین زده‌‌‌اند. نیازهای جاری عبارتند از: آب، دفع زباله، مسکن، برق، مراقبت‌‌‌های بهداشتی و آموزش.اقدام بعدی تماس با اهداکنندگان بالقوه است که با شناسایی نیازهای خود، دولت‌‌‌های محلی می‌توانند اطلاعات دقیقی در مورد ضروری‌‌‌ترین موارد به اهداکنندگان و سازمان‌های اورژانسی ارائه دهند. سازمان‌های بین‌المللی که در بحران‌ها مداخله می‌کنند، می‌‌‌دانند که چه منابع انسانی و مادی ضروری هستند. این رابطه با اهداکنندگان برای مقامات محلی ضروری است تا بتوانند آسیب‌‌‌پذیرترین افراد را شناسایی کرده و کمک‌‌‌ها را به سمت آنها هدایت کنند. شهرداری‌‌‌های اردن و لبنان درخواست همبستگی بین‌المللی را مطرح کردند و جزئیات دقیقی در موردنیازهای فوری ساکنان خود ارائه دادند.برقراری ارتباط با شهرداری‌‌‌های همکار در شبکه نیز پنجمین اقدام دولت‌‌‌های محلی در زمان جنگ است.
شهرداری‌‌‌ها می‌توانند نیازهای خود را بیان کرده و پروژه‌‌‌های خود را برای شرکای بالقوه و به طور گسترده‌‌‌تر برای جامعه بین‌المللی دولت‌‌‌های محلی برای کمک به مدیریت منطقه‌‌‌ای در شرایط بحرانی شرح دهند. شهرداری‌‌‌های همکارِ همتایان آسیب‌‌‌دیده می‌توانند به صورت انفرادی یا در قالب یک شبکه، برای جمع‌‌‌آوری بودجه اضطراری جهت ارسال به همکاران خود و/یا اعزام پرسنل و کارشناسان به محل برای همراهی و ارائه پشتیبانی فنی به شهرداری آسیب‌‌‌دیده، با یکدیگر همکاری کنند. همچنین در چنین مواقعی است که شبکه‌‌‌های شهری می‌توانند تصمیم به افتتاح یک صندوق اضطراری بگیرند و از شهرداری‌‌‌های دیگر کشورها برای جمع‌‌‌آوری بودجه جهت استفاده در تلاش‌‌‌های آینده برای بازسازی مناطق ویران‌‌‌شده در اثر بحران، درخواست همبستگی کنند.
چگونه «پناه» بگیریم؟
چند مکان وجود دارد که باید در آنها پناه بگیرید: زیرزمین، پارکینگ یا تونل‌‌‌های مترو. ترجیحا نزدیک دیوارهایی که پنجره یا شیشه ندارند بمانید، اما به آنها تکیه ندهید. از تماس با دیوار خودداری کنید، زیرا ممکن است در اثر ضربات شدید یا شوک زمین آسیب ببینید. اگر بیرون هستید، به نزدیک ترین ساختمان بروید. اگر نمی‌توانید پناهگاه زیرزمینی پیدا کنید، در پایین‌‌‌ترین قسمت ساختمان پناه بگیرید. از پنجره‌‌‌ها دور بمانید.
در صورت امکان، پنجره‌‌‌ها را با نوار پلاستیکی محافظ یا چسب بپوشانید. این کار به محافظت از آنها در برابر خرد شدن در اثر انفجار کمک می‌کند. اگر هیچ ساختمانی در دسترس فوری وجود ندارد، پایین‌‌‌ترین منطقه زمین، مانند گودال، را پیدا کنید و در ارتفاع پایین دراز بکشید. از آنجا که ترکش‌‌‌ها و گلوله‌‌‌های ناشی از انفجار بمب به سمت بالا پرواز می‌کنند، منطقه امن، پایین‌‌‌ترین سطح زمین است. به صورت صاف دراز بکشید و سر خود را در آغوش بگیرید. در صورت امکان، پوست در معرض بمباران را با هر ماده غیرقابل اشتعال بپوشانید.
اگر چنین موادی در دسترس نیست، حتی یک کت، ژاکت یا روزنامه نیز می‌تواند از پوست شما در برابر سوختگی شدید محافظت کند. چشمان خود را ببندید، این کار از ورود آوار به چشمان شما جلوگیری می‌کند. دهان خود را کمی باز نگه دارید تا ریه‌‌‌ها را در برابر آسیب ناشی از انفجار محافظت کنید. امن‌‌‌ترین اتاق خانه خود را شناسایی کنید، به عنوان مثال، اگر زیرزمین وجود ندارد، حمام‌‌‌ها اغلب محکم‌‌‌ترین اتاق هستند و پنجره‌‌‌های کمی دارند. یک سرپناه موقت از یک میز، تشک و کتاب درست کنید. روی زمین دراز بکشید و دستان خود را روی سر خود قرار دهید و دهان خود را کمی باز کنید. به حمله هوایی نگاه کنید.
