به گزارش خبرنگار مهر منطقه صنعتی حیفا از دیرباز نگین استراتژیک شمال فلسطین اشغالی و به مثابه آورنده قدرت اقتصادی اسرائیل بوده است. مجموعه پالایشگاه نفت، پتروشیمی، نیروگاه‌ها و بندر عظیم حیفا ساختار صنعتی و انرژی اسرائیل را در هم تنیده است. آیا حمله به این منطقه، اقتصاد اسرائیل را به زانو درمی‌آورد؟ در این گزارش تفصیلی، امکانات حیفا، ظرفیت‌ها، پیوندها، اهمیت ملی و منطقه‌ای و سناریوهای خسارت در صورت ضربه خوردن، به‌طور جامعی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
بخش اول: معرفی منطقه استراتژیک حیفا؛ از تاریخ تا ژئوپلیتیک
۱. جایگاه جغرافیایی و نقش تاریخی حیفا
حیفا سومین شهر پرجمعیت اسرائیل در کرانه دریای مدیترانه و در دامنه کوه کرمل واقع است. مزیت جغرافیایی فوق‌العاده و داشتن یکی از معدود بنادر عمیق منطقه باعث شده این شهر از دوره عثمانی و پس از تأسیس اسرائیل، شریان حمل‌ونقلی و صنعتی اسرائیل باشد.
وجود مسیرهای ریلی، جاده‌ای و نزدیکی به لبنان و سوریه، حیفا را به نقطه تلاقی استراتژیک تجارت با اروپا و شرق مدیترانه بدل کرده است. از جنگ جهانی دوم کارخانه‌های پالایش نفت، تعمیر کشتی و مجتمع‌های شیمیایی در کناره‌های حیفا مستقر شد و پس از تأسیس رژیم صهیونیستی، این منطقه به قلب تپنده توسعه اقتصادی رژیم بدل شد.
۲. ساختار فضای صنعتی و شهری حیفا
برخلاف بسیاری از مناطق شهری اسرائیل که تمرکز توسعه بر کشاورزی یا خدمات بوده، حیفا بستر توسعه صنعتی، انرژی و تجارت دریایی است. مناطق صنعتی و بندری حیفا در پیوند با دانشگاه‌ها، پارک‌های فناوری و شرکت‌های چندملیتی، ترکیبی از ظرفیت‌های صنعتی، علمی و صادراتی اسرائیل را شکل می‌دهد؛ چنانچه این شهر با بیش از نیم میلیون نفر جمعیت، سهمی فراتر از تناسب جمعیتی در مالیات بر درآمد و GDP دارد.
بخش دوم: ریزساختار امکانات اقتصادی حیفا
۱. پالایشگاه نفت حیفا (Bazan Group)
پالایشگاه نفت حیفا (Bazan Group یا Oil Refineries Ltd) از بزرگ‌ترین و مدرن‌ترین پالایشگاه‌های خاورمیانه به شمار می‌رود. این پالایشگاه دو سایت عملیاتی عمده و چندین مجتمع کوچک‌تر دارد و ظرفیت فرآورش نفت آن حدود ۹ میلیون تن در سال (تقریباً معادل ۱۹۷ هزار بشکه در روز) برآورد می‌شود. این ظرفیت بیش از ۶۰ درصد کل ظرفیت پالایشی اسرائیل و عملاً مرکز اصلی فرآورش و تأمین سوخت مایع کل کشور است.
خطوط لوله نفت خام از ترمینال حیفا مستقیماً به پالایشگاه متصل هستند. مخازن عظیم ذخیره‌سازی با حجم صدها هزار متر مکعب، سیستم مدیریت مواد نفتی، واحدهای هیدروژناسیون، RFCC و CCR بخشی از زیرساخت‌های کلیدی این پالایشگاه است. واحدهای پشتیبانی اضطراری، سیستم‌های آتش‌نشانی و اتاق مدیریت بحران جزو امکانات امنیتی پیشرفته‌اند.
مهم‌ترین محصولات تولیدی پالایشگاه حیفا عبارت‌اند از: بنزین با اکتان ۹۲ و بالاتر، گازوئیل و دیزل، سوخت جت و نفتا، نفت کوره و سولفور و مواد پایه پتروشیمی (نفتا، پروپان، بوتان)
این مواد نه تنها بازار داخلی اسرائیل را پوشش می‌دهند، بلکه بخشی از صادرات غیرمستقیم به قبرس، اروپا و برخی بازارهای آفریقایی را نیز تأمین می‌کنند.
طبق آمار منتشرشده توسط وزارت انرژی اسرائیل، بیش از ۷۰ درصد سوخت خودروها و حمل و نقل عمومی، ۶۵ درصد سوخت نیروگاه‌های شمال و مرکز و عمده سوخت صنایع از پالایشگاه حیفا تأمین می‌شود. هرگونه اختلال عملیاتی در آن بلافاصله به کمبود سوخت، ترافیک سنگین، تعطیلی تولید، افت رشد اقتصادی و اعتراض‌های اجتماعی می‌انجامد.
ناگفته نماند که پس از حمله موشکی ایران به این پالایشگاه تمام فعالیت‌های تولیدی آن متوقف شده است.
۲. مجتمع پتروشیمی حیفا
در کنار پالایشگاه، مجتمع پتروشیمی حیفا که به عنوان قلب صنایع شیمیایی اسرائیل شناخته می‌شود. شرکت Carmel Olefins و سایر شرکت‌های وابسته همچون Gadiv Petrochemical Industries سالانه بیش از ۵۰۰ هزار تن پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن و محصولات آروماتیک تولید می‌کنند. خطوط تولید اتیلن، پروپیلن، بنزن و تولوئن جزو استراتژیک‌ترین ظرفیت‌ها در سراسر سرزمین‌های اشغالی محسوب می‌شود.
مواد تولیدی این مجتمع، مواد اولیه هزاران کارخانه کوچک و متوسط فعال در صنایع پلاستیک، بسته‌بندی، خودروسازی، صنایع پزشکی، داروسازی، صنعت غذایی، کشاورزی و حتی ساخت تجهیزات دفاعی است. متوسط سهم مواد اولیه پتروشیمی حیفا از مجموع پتروشیمی اسرائیل حدود ۷۰ درصد است.
در حالی‌که بیشتر محصولات تولیدی این مجتمع برای بازار داخلی است، اما صادرات پلیمر به اروپا و ترکیه و حتی اردن بخشی از استراتژی درآمدزایی خارجی اسرائیل را تشکیل می‌دهد.
این مجتمع از مراکز اصلی R&D و فناوری‌های شیمیایی در اسرائیل است و همکاری نزدیکی با دانشگاه تکنیکون حیفا دارد، که باعث رشد شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه شیمیایی شده است. تعطیلی یا آسیب به این بخش، مستقیم زنجیره نوآوری صنعتی اسرائیل را نیز تهدید می‌کند.
۳. نیروگاه‌های حیفا
منطقه حیفا محل استقرار چند نیروگاه بزرگ است؛ مهم‌ترین آنها نیروگاه شرقی حیفا (East Haifa) و نیروگاه غربی (West Haifa) متعلق به شرکت برق اسرائیل (IEC) هستند. ظرفیت اسمی کلی این نیروگاه‌ها بالغ بر ۱,۴۰۰ تا ۱,۵۰۰ مگاوات برآورد می‌شود. این حجم تولید برق بیش از ۱۵ کل ظرفیت تولید برق اسرائیل است.
نیروگاه‌های حیفا عمدتاً از گاز طبیعی و نفت کوره به عنوان سوخت اصلی و پشتیبان استفاده می‌کنند. واحدهای تولید بخار، توربین‌های گازی پیشرفته و مخازن سوخت پرظرفیت در این نیروگاه‌ها مستقر است. برق تولیدی علاوه بر تغذیه منطقه شمال و حیفا، به‌شبکه ملی برق منتقل و برای پایداری مناطق مرکزی (تل‌آویو و حتی بخش‌هایی از اورشلیم) ضروری است.
طبق اسناد منتشرشده از وزارت انرژی اسرائیل، شبکه برق مناطق شمالی به گونه‌ای توسعه‌یافته که در صورت آسیب وسیع به این نیروگاه‌ها امکان جایگزینی انرژی از جنوب بسیار محدود خواهد بود. وابستگی شهرک‌ها، مراکز درمانی، صنایع و سامانه‌های دفاع هوایی منطقه شمال به این نیروگاه حیاتی است.
۴. بندر حیفا و زیرساخت لجستیک
بندر حیفا عمیق‌ترین و بزرگ‌ترین بندر کانتینری اسرائیل است. عملکرد آن سالانه بیش از ۳۰ میلیون تن بار، حدود ۱.۴ میلیون TEU کانتینر و هزاران کشتی ورودی و خروجی را شامل می‌شود. این بندر دروازه ۵۰% واردات و صادرات کالای غیرنفتی اسرائیل است.
دسترسی مستقیم بندر به قطار سراسری (از حیفا به مرکز و جنوب) و همچنین بزرگراه‌های منتهی به تل‌آویو و حیفا، این بندر را حلقه اتصال حمل‌ونقل واردات مواد غذایی، ماشین‌آلات، مواد ساختمانی و کالاهای مصرفی کرده است.
۸۰ درصد صادرات شیمیایی و پتروشیمی، سهم عمده صادرات کشاورزی (مرکبات، فرآورده‌های کشاورزی و گل)، و بخش از صادرات فناوری بالا از همین بندر ارسال می‌شود. اختلال در عملکرد بندر می‌تواند کل صادرات و درآمد ارزی غیرنفتی اسرائیل را تهدید کند.
امکانات انبارش بزرگ، پایانه‌های سوخت، سایت‌های تعمیر کشتی، مناطق آزاد تجاری و تجهیزات پیشرفته گمرکی، این بندر را تبدیل به هاب منطقه کرده است. تعطیلی حتی چند روزه آن به ترافیک کشتی‌ها و صف‌های طولانی در بنادر کوچک‌تر می‌انجامد.
۵. صنایع شیمیایی و کارخانه‌های بزرگ وابسته به حیفا
الف) کارخانه تولید کود و مواد شیمیایی:
شرکت ICL Group یکی از برترین تولیدکنندگان مواد شیمیایی و کودهای فسفاته، نیترات و پتاس منطقه است که کارخانه عظیم آن در حیفا سالانه بیش از ۲ میلیون تن انواع کود و مواد شیمیایی صادراتی تولید می‌کند.
ب) پارک‌های علم و فناوری:
مجاورت دانشگاه تکنیکون و مراکز رشد فناوری باعث استقرار بیش از صد شرکت دانش‌بنیان و استارتاپ در نزدیکی حیفا شده است. نوآوری در حوزه نانوفناوری، شیمی، زیست‌فناوری و مهندسی مواد به‌طور مستقیم با زیرساخت‌ها و محصولات صنایع نفت و پتروشیمی منطقه پیوند خورده است.
ج) نیروهای خدماتی و لجستیک:
هزاران شغل در صنایع حمل‌ونقل، تعمیر کانتینر، امور بندری، خدمات فنی و مدیریتی وابسته به حیات اقتصادی، صنعتی و تجاری حیفا هستند.
بخش سوم: اهمیت کلان و پیوندهای اقتصاد اسرائیل با حیفا
۱. ستون فقرات زیرساخت انرژی ملی؛ بدون پالایشگاه و نیروگاه حیفا، تأمین سوخت و برق برای مناطق شمال، صنایع حیاتی، شبکه انتقال برق ملی، سیستم حمل‌ونقل، مراکز درمانی، و حتی سامانه‌های دفاعی مختل خواهد شد.
۲. حلقه زنجیره ارزش پتروشیمی و صنعت؛ حجم عظیم مواد اولیه برای صدها کارخانه پایین‌دست و مصرف‌کنندگان خانگی به حیفا وابسته است. قطع یا کاهش تولید پتروشیمی، باعث قفل شدن زنجیره تأمین، افزایش قیمت محصولات مصرفی و کاهش صادرات صنعتی خواهد شد.
۳. مرکز حمل‌ونقل دریایی و بندری؛ تقریباً نیمی از تبادلات کالای حیاتی اسرائیل (غذا، دارو، تجهیزات، فناوری) از بندر حیفا انجام می‌شود. بدون این بندر، مسیر واردات و صادرات از بنادر کوچک‌تر بسیار کند، گران، و غیرامن خواهد بود.
۴. پایداری اشتغال و رشد اقتصادی؛ به صورت مستقیم بیش از ۳۵,۰۰۰ نیروی کار در صنایع و تأسیسات حیفا اشتغال دارند و به طور غیرمستقیم ۲۰۰,۰۰۰ نفر از این زنجیره منتفع می‌شوند. آسیب به امکانات حیفا بلافاصله به موج بیکاری و رکود اقتصادی شمال اسرائیل منجر می‌شود.
