جواد مرشدی: پس از تجاوز آمریکا به تاسیسات هسته ای ایران، سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به روسیه رفت و با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، دیدار کرد. اگر چه تدارک این سفر پس از حمله اسرائیل به ایران دیده شده بود ولی به گفته عراقچی «طبیعی است که بحث‌های ما اکنون، جدی‌تر خواهد بود و ابعاد گسترده‌تری را در بر خواهد گرفت.»
عراقچی که پیش از دیدار با رئیس‌جمهور روسیه گفته بود با وی درباره مقابله با چالش‌ها و تهدیدهای مشترک به ویژه پس از تحولات اخیر گفت وگو خواهد کرد. وزیر خارجه از فعالیت روسیه در شورای امنیت به نفع ایران گفت و مواضع آنها را بسیار خوب و محکم توصیف کرد. عراقچی با بیان اینکه هر چند که عدم تحرک شورا با وتوی آمریکا مواجه خواهد شد ولی لازم است که بقیه اعضای شورا، حرف خود در مقابل تجاوز را به همه دنیا نشان دهند.
پوتین نیز در این دیدار از کمک به مردم ایران سخن گفت بود .
خبرگزاری "خبرآنلاین"در گفتگو با جهانگیر کرمی پژوهشگر روابط بین الملل بویژه روسیه به مواضع این کشور در ارتباط با تجاوزات اخیربه جمهوری اسلامی پرداخته است.
*** انتظارات ایران از روی در سفر وزیر امور خارجه ایران به روسیه چه بود؟
قاعدتا بایستی آقای عباس عراقچی وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران بر اساس توافقنامه مشارکت جامعه راهبردی بین ایران و روسیه که در آن بر کلمات جامع ،بلندمدت و راهبردی تاکید شده و در بندهای مختلف آن همکاری ها در سطوح دو جانبه و منطقه‌ای و جهانی مورد تاکید قرار گرفته است و در هر یک از این سطوح دو جانبه منطقه ای وجهانی مسئله همکاری در جهت منافع مشترک و همینطور مقابله با مداخلات طرف های ثالث مورد تاکید قرار گرفته است از کرملین درخواست همکاری برای مقابله با تجاوز امریکا و اسرائیل را مطرح می‌کردند.
آیا سفر آقای عراقچی به روسیه در راستای اجرای همین توافق راهبردی بوده است؟
در بند دوم این توافقنامه می بینیم که صراحتا می گوید که دو طرف سیاستی مبتنی بر نفی وضعیت تک قطبی و مقابله با مداخله طرف های ثالث را در پیش می گیرند. همچنین بند سه به کمک هر دو طرف برای حل و فصل اختلافات بین این کشور ها و طرف های ثالث اشاره می کند. یا در بند چهارم نیز بر همکاری اطلاعاتی و امنیتی در مقابله با تهدیدات مشترک تاکید دارد و بند پنجم نیز مربوط به همکاری در مقابله با تهدیدات نظامی و امنیتی است. همینطور در بند نوزدهم قید شده که طرف های متعاهد با اعمال اقدامات قهرآمیز یک جانبه مقابله خواهند نمود و انتقال کالا، خدمات و محصولات را به یکدیگر تضمین می‌کنند . مجموع اینها یک سری تعهدات را برای هر دو کشور ایجاد می کند، و لذا این موارد قاعدتاً انتظاراتی را در طرف ایرانی ایجاد کرده که بر اساس این توافقنامه روسیه تعهداتی دارد و این دیدار در این چارچوب برنامه ریزی شده است.
بر اساس آنچه در رسانه ها بازتاب یافته، واکنش دولت روسیه و پوتین هم این بوده که ما تلاش می کنیم که به مردم ایران کمک کنیم. آیا روسیه انتظارات ایران را برآورده خواهد کرد؟
این اظهار نظر و این جمله البته یک مفهوم کلی و مبهم است و به نظر می رسد که انتظارات ایران را برآورده نمی کند. نظیر چنین عباراتی را و حتی قوی از اینها را کشورهایی که روابط محدودتری با ایران دارند گفته اند. بر مبنای این سخن بعید می دانم از طرف روسیه کمکی مهم به ایران بشود.
حدود و مرز حمایت روسیه از ایران در سازمان های بین المللی را چگونه می بینید؟
همانطور که اشاره کردم این همکاری ها در سطوح دو جانبه منطقه ای و بین المللی پیش بینی شده است. در سطح بین المللی بحث نقش آفرینی روسیه در قطعنامه‌ها برای محکومیت تجاوز و همینطور کمک به ایران و جلوگیری از شکل گیری یک اجماع در محیط غربی وحود دارد و حتی سطوح بالاتر که می توانند آنها از طریق تبلیغات به آن دامن بزنند. مواردی داشتیم از جمله اینکه در همان قطعنامه آژانس بین المللی انرژی اتمی روسیه و بورکینافاسو تنها کشورهایی بودند که به تصویب قطعنامه رای ندادند. در دو جلسه ای که در شورای امنیت تا حالا تشکیل شده (جلسه مربوط به تجاوز اسرائیل و هم جلسه مربوط به تجاوز امریکا) موضع روس ها محکومیت تجاوز و پشتیبانی از ایران و مشروع دانستن حق دفاع ایران بود.
در سطح منطقه ای نیز ایران همراه با روسیه در سازمان همکاری شانگهای و بریکس پلاس عضو هستیم و همچنین در اتحادیه اقتصادی اوراسیایی ایران توافق تجارت آزاد دارد که جایگاه مهمی به ایران می دهد. قاعدتا انتظار این است که به ویژه در سازمان همکاری شانگهای و بریکس پلاس قطعنامه‌هایی در محکومیت تجاوز و موضوع حمایت از ایران صادر شود. سازمان همکاری شانگهای در آخرین روز جنگ قطعنامه ای در حمایت از ایران صادر کرد.
اگر ایران از روسیه تجهیزات نظامی بخواهد آیا این کشور این تجهیزات را در اختیار ما قرار خواهد داد؟
این موضوع هیچ منع قانونی داخلی در روسیه و بین المللی ندارد، دو کشور توافق نامه های متعددی برای همکاری در حوزه های تکنولوژی و تکنولوژی نظامی و همینطور تسلیحات نظامی و صنعت نظامی دارند و این توافقات در گذشته فعال بوده و فقط در یک مقطع از سال ۲۰۰۹ در دوره ریاست جمهوری مدودوف و همزمان با قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد در تحریم ایران این توافقات تعلیق شدند . برخی از این توافقات در سال ۲۰۱۶ و پس از امضای برجام از تعلیق درآمدند و سال ۲۰۲۲ بر اساس توافق برجام که سال پایان تحریم نظامی و تسلیحاتی ایران بود روسیه مجدداً همه آن توافقات را از تعلیق درآورد و توافقات جدیدی امضا شد. لذا از سوی قطعنامه های شورای امنیت و همچنین در داخل روسیه هیچ ملاحظه ای وجود ندارد و این توافقنامه ها ساری و جاری است .
البته در شرایط جنگ معمولا تشخیص اینکه چه تکنولوژی ها و چه تسلیحاتی می تواند به شکل فوریتی به دفاع در مقابل تجاوز و تقویت قدرت تهاجمی علیه کشور متجاوز کمک کند موضوع فنی است که معمولا در دستگاه ها و سازمان های دفاعی مورد بررسی قرار می گیرد. من فکر می کنم در شرائط فعلی ممکن است روسیه ملاحظاتی در این رابطه داشته باشد که باید به آن اشاره کنم.
لذا در ابتدا باید موضع روسیه را در نظر داشته باشیم، درست است که موضع روسیه تجاوز اسرائیل و آمریکا را محکوم می کند و در سازمان های بین المللی بر حق دفاع مشروع ایران تاکید می کند و به لحاظ سیاست اعلامی و در واقع عملکرد دیپلماتیک در طرف ایران قرار دارد اما در مجموع موضع این کشور نسبت به کل داستان (یعنی مسئله تجاوز اسرائیل و تجاوز آمریکا به ایران ) یک نوعی از بی طرفی فعال را تداعی می کند.
علت این نوع موضع گیری را در چه می دانید؟
روسیه نمی خواهد ورود جدی داشته باشد؛ نخست به این علت که خودش درگیر جنگ اوکراین است و طبیعتاً محدودیت هایی در حوزه ظرفیت های نظامی و فنی دارد. دوم روابط روسیه و اسرائیل روابط خاصی است. پوتین چند روز پیش در سن پترزبورگ گفته بود که اسرائیل نزدیک یک و نیم میلیون تا دو میلیون جمعیت روس زبان دارد و روابط روسیه و اسرائیل روابط خوبی است و لذا بر اساس این موضوع نمی تواند از ایران حمایت کند. اما مهم تر اینها این است که دولت روسیه در ماههای اخیر خیلی خودش را مدیون دولت امریکا می داند.
به واسطه جانب داری آمریکا از روسیه در جنگ اوکراین؟
بله، لغو کمک های مالی و نظامی از سوی ترامپ، قدرت اوکراین را تضعیف کرده و امید اوکراین را به حمایت از بین برده و شکافی را در جبهه حمایت از اوکراین در اتحادیه اروپا دامن زده است. بر این اساس، حفظ روابط موجود کرملین و کاخ سفید برای روسیه حیاتی ست. از این رو، با وجود اینکه در نهادهای بین المللی به لحاظ دیپلماتیک حمله آنها را محکوم می کند اما تلاش داشته که با طرف ها تماس داشته باشد و رایزنی کند. برای روسیه مسئله اصلی یک جانبداری جدی و همه جانبه از ایران مطرح نیست و این ادعای کمک هم مفهومی کلی و مبهمی است.
با توجه به ارتباط بین نتانیاهو و پوتین وهمچنین همانطور که اشاره داشتید جانب داری آمریکا از روسیه تا چه حد این کشور در کاهش تنش و آتش بس می تواند نقش آفرینی کرده باشد؟
در سال های اخیر یعنی بعد از جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲رابطه پوتین و نتانیاهو مثل قبل نیست.
چرا؟
پوتین در زمان جنگ سوریه، اسرائیل را در سوریه در پناه خود نگه داشته بود و تلاش می کرد نیروهای ایرانی را از مرزهای اسرائیل دور بدارد، از این رو در جنگ اوکراین روی نتانیاهو خیلی حساب کرده بود و انتظار داشت که در جنگ اوکراین اسرائیل از روسیه حمایت کند ولی وقتی که جنگ در گرفت دولت نتانیاهو به سمت غرب و اوکراین رفت و این باعث تیرگی روابط شد. در بحران هفت اکتبر و بعد از آن نیز روسیه تلاش کرد که به نوعی از فلسطین و حتی حماس حمایت دیپلماتیک کند. البته بخشی از این حمایت به نیاز روسیه به کشور های عربی و بویژه کشورهای عضو اوپک پلاس برای دور زدن تحریم های اقتصادی غرب بود. در شرایط حاضر روابط روسیه و اسرائیل چندان گرم نیست ولی معنایش این نیست که در روابط این دو کشور خللی اساسی ایجاد شده است. این استمرار دارد و همچنان اسرائیل شریکی مهم برای روسیه است. از طرف مقابل هم روسیه هم برای اسرائیل اهمیت دارد و به همین خاطر است که احتمال حمایت نظامی روسیه از ایران به شکل اساسی و معنا دار محدود است.
در مورد امریکا نیز روسیه خیلی امیدوار است که از طریق آمریکا بتواند به یک آتش بس در اوکراین دست یابد. فراموش نکنیم هیچ کشوری حاضر نشده بخشی از خاک اوکراین را به روسیه بدهد ولی دولت ترامپ حاضر شده اینکار را انجام دهد و این امتیاز بزرگی برای روسیه است.
لذا این عوامل باعث شده تا آن انتظاری که ایران داشت مثل بیانیه های شدید الحن علیه آمریکا و اعلام کمک نظامی اتفاق نیفتد و همانطور که می بینم خبری از این مسائل نیست.
حتی در مورد میانجی گری هم ابتدا سخنگوی کاخ کرملین اعلام کرد که ما میخواهیم میانجیگری کنیم وبه حل و فصل این موضوع بپردازیم تا جنگ تمام شود ولی بعدا خود پوتین گفت که ما به میانجی گری ورود نمی کنیم.
علت این گفته پوتین چه بود؟
علت این بود که پوتین برای میانجیگری با ترامپ تماس گرفته بود و ترامپ گفته بود که شما همان موضوع اوکراین را حل و فصل کنید و لازم نیست برای بحران دیگری نسخه دهید و وارد شوید. این چیزی بود که ترامپ مطرح نمود.
۲۱۲/۴۲
