خبرگزاری مهر، گروه استانها-کوروش دیباج: تجربه تجاوز رژیم صهیونیستی به خاک ایران در هفته گذشته، بار دیگر اهمیت توجه به زیرساخت‌های حساس کشور را یادآور شد؛ زیرساخت‌هایی که میراث فرهنگی و بناهای تاریخی نیز بخشی از آن به شمار می‌روند. در این میان، شهر اصفهان، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین خزانه‌های فرهنگ و تمدن ایران‌زمین، نیازمند نگاهی ویژه و آینده‌نگرانه در حوزه حفاظت است.
اصفهان که همواره به‌عنوان نگین فرهنگی جهان اسلام شناخته شده، میزبان مجموعه‌ای بی‌نظیر از آثار تاریخی و بناهای ارزشمند است که بخشی از هویت ملی و حافظه جمعی ملت ایران را تشکیل می‌دهند. توجه به این آثار، به‌ویژه در عصر تهدیدات ترکیبی و پیچیده امروز، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
کارشناسان بر این باورند که بدون پیش‌بینی، آموزش و هماهنگی میان دستگاه‌های مختلف، نمی‌توان در شرایط غیرمترقبه به‌طور مؤثر از این میراث ارزشمند حفاظت کرد. در واقع، آینده‌نگری در حوزه میراث فرهنگی، نه یک رویکرد بدبینانه، بلکه مسیری هوشمندانه برای حفظ سرمایه‌های ملی است.
اصفهان؛ گنجینه‌ای که به صیانت نیاز دارد
اصفهان با بیش از ۲۰ اثر ثبت جهانی و صدها بنای تاریخی ملی، همواره در صدر شهرهای میراثی ایران قرار داشته است. بناهای شاخصی چون میدان نقش جهان، مسجد شیخ لطف‌الله، سی‌وسه پل و پل خواجو تنها بخشی از این گنجینه بی‌بدیل هستند که هم در حوزه گردشگری و هم در حوزه فرهنگی، جایگاهی ویژه دارند.
کاوه امین، پژوهشگر حوزه حفاظت میراث فرهنگی و استاد دانشگاه، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، بر ضرورت نگاه جامع به موضوع حفاظت از میراث فرهنگی در اصفهان تاکید کرد و گفت: «حفاظت از آثار تاریخی، امروز دیگر صرفاً به استحکام‌بخشی سازه‌ها خلاصه نمی‌شود. ما باید برای طیف گسترده‌ای از تهدیدات از جمله بلایای طبیعی، آسیب‌های زیست‌محیطی، حملات سایبری و حتی تهاجمات احتمالی رژیم صهیونیستی به خاک ایران آماده باشیم.»
وی افزود: «میراث فرهنگی یک دارایی راهبردی است که در شرایط بحرانی، بخشی از روح و هویت یک ملت را حفظ می‌کند. بنابراین برنامه‌ریزی برای حفاظت از این آثار، امری ملی است که باید با همکاری همه دستگاه‌ها و نهادها دنبال شود.»
این معمار تصریح کرد: «در کشورهای مختلف، از جمله ایتالیا و فرانسه، برنامه‌های جامع واکنش اضطراری در حوزه میراث فرهنگی تدوین شده و تمرینات منظم برای سناریوهای مختلف در حال انجام است. در کشور ما نیز، با وجود اقدامات اولیه، نیاز به تکمیل چنین برنامه‌هایی احساس می‌شود.»
وی ادامه داد: «ما در اصفهان ظرفیت‌های فراوانی برای تدوین نقشه‌های واکنش اضطراری، آموزش تیم‌های تخصصی و حتی مستندسازی پیشرفته داریم. نکته مهم این است که نگاه همه‌جانبه به میراث فرهنگی باید در برنامه‌ریزی‌های آینده تقویت شود.»
ضرورت تدوین نقشه واکنش اضطراری برای آثار میراثی
امین با تأکید بر اهمیت تهیه «نقشه واکنش اضطراری» برای آثار تاریخی اصفهان افزود: «داشتن چنین نقشه‌ای به ما کمک می‌کند تا در صورت بروز هرگونه تهدید یا بحران، مسیرهای واکنش، فضاهای امن و اولویت‌های جابجایی را به‌درستی شناسایی کنیم. این نقشه‌ها باید با همکاری مدیریت بحران، نهادهای امنیتی و کارشناسان میراث تهیه شوند.»
وی خاطرنشان کرد: «وجود نقشه‌های اضطراری باعث می‌شود که در زمان وقوع حادثه، تصمیم‌گیری‌ها با سرعت و دقت بیشتری انجام شود و فرصت‌ها از دست نرود. این موضوع تنها برای شرایط بسیار خاص و کم‌احتمال نیست، بلکه یک ضرورت عقلانی برای مدیریت هر نوع مخاطره است.»
این استاد دانشگاه افزود: «همان‌طور که در حوزه پدافند غیرعامل برای زیرساخت‌های حیاتی کشور برنامه‌ریزی انجام شده است، در حوزه میراث فرهنگی نیز می‌توانیم چنین برنامه‌هایی را با نگاه تخصصی‌تر توسعه دهیم.»
وی تاکید کرد: «لزوم تهیه فهرست اولویت‌دار آثار، آموزش تیم‌های واکنش سریع و هماهنگی‌های بین‌بخشی از جمله اقداماتی است که می‌تواند ضریب اطمینان ما را در شرایط غیرمترقبه افزایش دهد. این کار نه به معنای نگرانی، بلکه به معنای توجه مسئولانه به میراث گران‌بهای کشور است.»
فضاهای ذخیره‌سازی امن؛ نیاز امروز، سرمایه فردا
مرتضی فرشته‌نژاد، متخصص حفاظت آثار تاریخی، نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، بر اهمیت ایجاد فضاهای ذخیره‌سازی امن برای آثار ارزشمند اصفهان تاکید کرد و گفت: «یکی از مهم‌ترین اقدامات برای مدیریت شرایط اضطراری، فراهم‌کردن فضاهای استاندارد برای نگهداری موقت آثار است. این فضاها باید هم از نظر ایمنی سازه و هم از نظر شرایط محیطی مناسب باشند.»
وی افزود: «در کشورهای پیشرو در حوزه میراث فرهنگی، چنین فضاهایی در حومه شهرها یا نقاط ایمن طراحی شده‌اند و در صورت بروز تهدید، بخشی از آثار قابل انتقال به این اماکن هستند. در ایران نیز با وجود تلاش‌های انجام شده، می‌توان بیش از پیش در این حوزه سرمایه‌گذاری کرد.»
فرشته‌نژاد ادامه داد: «بسیاری از آثار تاریخی، از جمله اشیای موزه‌ای، تابلوها و نسخ خطی، قابلیت جابجایی دارند. تهیه فهرست اولویت‌دار آثار قابل انتقال و طراحی فضاهای امن ذخیره‌سازی می‌تواند امنیت این آثار را در شرایط مختلف تضمین کند.»
وی تصریح کرد: «این فضاها باید با بهره‌گیری از فناوری‌های روز دنیا و بر اساس استانداردهای یونسکو و کنوانسیون لاهه ۱۹۵۴ طراحی شوند. چنین اقداماتی می‌تواند در آینده به عنوان الگویی برای سایر شهرهای میراثی ایران مورد استفاده قرار گیرد.»
فرشته‌نژاد تاکید کرد: «برنامه‌ریزی امروز برای چنین زیرساخت‌هایی نه تنها حافظ آثار تاریخی خواهد بود، بلکه باعث افزایش آمادگی کشور در برابر تهدیدات منطقه‌ای و سایر مخاطرات نیز می‌شود. این یک ضرورت برای حفاظت پایدار از هویت ملی است.»
مشارکت مردم؛ حلقه تکمیلی زنجیره حفاظت
میلاد مشایخی، جامعه‌شناس فرهنگی، نیز در گفت‌وگو با مهر با اشاره به نقش بی‌بدیل مشارکت مردمی در حفاظت از میراث فرهنگی اظهار کرد: «هرچند اقدامات فنی و اجرایی برای حفاظت از آثار تاریخی بسیار مهم است، اما بدون همراهی مردم، این اقدامات به نتیجه کامل نخواهد رسید.»
وی ادامه داد: «تجربه کشورهایی مانند ژاپن و ایتالیا نشان می‌دهد که وقتی مردم به اهمیت میراث فرهنگی خود واقف باشند، حتی در شرایط بحرانی، به‌درستی و با حساسیت بالا از این آثار محافظت می‌کنند.»
مشایخی گفت: «یکی از اقداماتی که باید در اصفهان تقویت شود، آموزش‌های همگانی در مدارس، رسانه‌ها و فضاهای عمومی در حوزه حفاظت از میراث است. مردم باید بدانند که رفتارهای ساده آن‌ها در زمان بحران می‌تواند به حفاظت از آثار ملی کمک کند.»
این جامعه‌شناس فرهنگی افزود: «در جریان تهاجم اخیر رژیم صهیونیستی به خاک ایران، ما شاهد جلوه‌های کم‌نظیری از همبستگی ملی بودیم. چنین سرمایه اجتماعی ارزشمندی می‌تواند در حوزه میراث فرهنگی نیز فعال شود. تقویت این مشارکت مردمی یک سرمایه‌گذاری بلندمدت است که اثرات آن در آینده نمایان خواهد شد.»
حفاظت هوشمندانه، ضرورتی ملی برای آینده‌ای پایدار
حفاظت از میراث فرهنگی، به‌ویژه در شهرهایی مانند اصفهان، یک مسئولیت فرابخشی و آینده‌نگرانه است. تهاجم رژیم صهیونیستی به خاک ایران بار دیگر نشان داد که توجه به زیرساخت‌های فرهنگی و آمادگی برای مواجهه با تهدیدات غیرمترقبه، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
کارشناسان بر این باورند که با تدوین نقشه‌های واکنش اضطراری، ایجاد فضاهای ذخیره‌سازی امن، تقویت مستندسازی دیجیتال و جلب مشارکت مردمی، می‌توانیم ضریب حفاظت از میراث کشور را به‌طور قابل توجهی افزایش دهیم. این اقدامات نه از سر نگرانی، بلکه از سر مسئولیت و تعهد به آینده فرهنگی کشور است.
میراث فرهنگی، تنها سرمایه گذشته نیست؛ این آثار، شناسنامه ملی و هویت اجتماعی ملت ایران هستند. صیانت هوشمندانه از آن‌ها می‌تواند حلقه پیوندی برای نسل‌های آینده باشد. امروز بهترین فرصت برای برنامه‌ریزی و اقدام است؛ چرا که آینده‌ای ایمن برای فرهنگ و تمدن، در گرو تصمیم‌های آگاهانه امروز ماست.
