بورس‌ها در زمان بحران چه می‌کنند؟

دنیای اقتصاد یکشنبه 08 تیر 1404 - 00:13
در جهان امروز مرز میان سیاست، امنیت و اقتصاد محو شده است. با شلیک هر گلوله و صدای انفجار، تالارهای بورسی به لرزه در میایند. در چند دهه گذشته جهان بارها تحت‌تاثیر بحران‌های مختلف قرار گرفته است، گاه از خشم مردم، گاه از حملات تروریستی یا پهپادهایی که تاسیسات نفتی را هدف قرار داده‌‌اند. با وقوع هر یک از این بحران‌ها، یک سوال همواره میان بازیگران بازار تکرار می‌شود. بورس‌‌ها در زمان بحران چه می‌کنند؟

بهار عربی و طولانی‌‌ترین تعطیلی بازار

انقلاب مصر با موجی از اعتراضات مردمی در روز سه‌‌شنبه، ۲۵ ژانویه سال ۲۰۱۱ آغاز شد. شاخص EGX۳۰ بورس مصر طی دو روز، بیش از ۱۶‌درصد سقوط کرد. در این راستا مقامات این کشور تصمیم گرفتند تا یکی از طولانی‌‌ترین تعطیلات بازار را رقم بزنند. این تعطیلی، که در ابتدا تصور می‌‌شد چند روز بیشتر به درازا نینجامد، منجر به تعطیلی ۵۵ روزه بازار مصر شد. بورس مصر از تاریخ ۲۸ ژانویه ۲۰۱۱ تا ۲۲ مارس، در خاموشی کامل به سر می‌‌برد. پس از بازگشایی در اواخر مارس، بازار تحت کنترل و تدابیر امنیتی زیادی به فعالیت پرداخت. فروش استقراضی ممنوع شد، معاملات با محدودیت زمانی انجام گرفت و حتی نوع اخبار مالی و اقتصادی که می‌توانست منتشر شود، محدود شد. شاخص EGX۳۰، که نمایانگر عملکرد سهام شرکت‌های بزرگ است، در ساعات پایانی معاملات به ۵۴۶۴ واحد رسیده و افت ۳.۲۴ درصدی را تجربه کرد. درمقابل شاخص EGX۷۰ که شامل سهام شرکت‌های متوسط است، رشد ۷.۰۴ درصدی داشته و به رقم ۵۷۵ واحد رسید. همچنین شاخص ترکیبی EGX۱۰۰ نیز با ۴.۴۷‌درصد افزایش به ۹۲۴ واحد رسید. در این بازه، معاملات سهام ۵۲.۳۵درصد از کل ارزش مبادلات در بورس را به خود اختصاص دادند و اوراق قرضه نیز سهمی ۴۷.۶۵ درصدی داشتند. با این حال این تعطیلی اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار را خدشه دار کرد؛ به طوری که ارزش بازار بورس مصر از ۵۳۴ میلیارد پوند در سال ۲۰۰۶ به ۲۹۴ میلیارد پوند در سال ۲۰۱۱ کاهش یافت. همچنین نسبت ارزش بازار به تولید ناخالص داخلی (GDP) از ۷۲‌درصد در سال ۲۰۰۶ به ۲۱‌درصد در سال انقلاب سقوط کرد. ارزش کل معاملات نیز که در سال ۲۰۱۰، ۳۲۱میلیارد پوند گزارش شده بود، در سال انقلاب به ۱۴۸ میلیارد پوند کاهش یافت.

ترور در قلب اروپا

در ۱۳ نوامبر ۲۰۱۵، پاریس مورد هدف یکی از مرگبارترین حملات تروریستی در تاریخ مدرن اروپا قرار گرفت. در پی این واقعه بیش از ۱۳۰ نفر کشته شدند. در ساعاتی که جهان در شوک این حادثه فرورفته بود، نگاه بازیگران بازار به تصمیمات مقامات درباره بورس‌‌های اروپا دوخته شده بود. برخلاف تصور عموم، بازار یورونکست روز بعد بازگشایی شد. این تصمیم، پایداری اقتصاد اروپا به‌‌رغم تمامی وقایع و اتفاقات را به اذهان عمومی القا کرد. در اولین روز معاملاتی پس از حادثه تروریستی، اگرچه برخی صنایع مانند گردشگری، هوانوردی و بیمه شاهد افت شدید بودند و سهام برخی از آنها تا ۶‌درصد نیز سقوط کرد، اما در روزهای بعد بخشی از این افت جبران شد. این در حالی است که در پی ترور اسماعیل هنیه در پایتخت کشور، بورس تهران پس از گذشت ۲ روز به این حادثه تروریستی واکنش نشان داده و اقدام به اعمال محدودیت در دامنه نوسان از ۶‌درصد به یک‌درصد کرد. واکنشی که نه‌‌تنها در وهله اول دخالت در طبیعت بازار محسوب می‌شود، بلکه اعمال آن با درنگ و وقفه زیاد، کارآیی چندانی نداشت.

انفجار ستون اقتصادی عربستان

صبح ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۹، مجموعه‌‌ای از حملات پهپادی به تاسیسات نفتی Abqaiq و Khurais عربستان صورت گرفت. خسارات ناشی این عملیات، حدود نیمی از تولیدات نفت این کشور را برای مدتی متوقف کرد. بورس عربستان (تداول) در واکنش به این حادثه به فعالیت خود بدون لحظه‌‌ای توقف ادامه داد، اما شاخص با افت ۳.۲درصدی مواجه شد. هم‌‌زمان، بازار جهانی نفت با جهش بی‌‌سابقه‌‌ای روبه‌‌رو شد و قیمت نفت خام نزدیک به ۲۰‌درصد در یک روز افزایش یافت. در راستای این بحران، مقامات عربستان با اعلام توان بازیابی سریع تولید نفت و تضمین صادرات، تلاش کردند تا آرامش را به بازار بازگردانند. باز بودن بازار در چنین بحرانی، اقدامی جسورانه بود که با مدیریت رسانه‌‌ای و اقتصادی همراه شد.

خاموشی بورس مسکو

در تاریخ ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، روسیه حملات نظامی گسترده‌‌ای را علیه اوکراین آغاز کرد. تحریم‌‌های جهانی، فروپاشی روابط اقتصادی و سقوط ارزش روبل، بلافاصله بازار روسیه را هدف قرارداد. در پی این حملات و آغاز جنگی تمام‌‌عیار، بورس مسکو از ۲۵ فوریه تا ۲۳ مارس در خاموشی کامل فرورفت. بازگشایی بورس روسیه در ۲۴ فوریه، نه به شیوه همیشگی آن، بلکه در چارچوب یک اقتصاد جنگی صورت گرفت. معامله سهام برخی از شرکت‌های خاص از جمله غول‌‌های انرژی مانند گاز پروم و روس نفت تحت شرایط کنترلی انجام شد تا از تکرار فروش گسترده ۲۴ فوریه، جلوگیری شود. ساعات معاملاتی کاهش یافت، سرمایه‌گذاران خارجی اجازه فروش سهام خود را نداشتند و فروش استقراضی نیز ممنوع بود. همزمان دولت روسیه اعلام کرد که در ماه‌‌های آینده و در راستای حمایت از بازار سرمایه، ۱۰میلیارد دلار صرف خرید سهام خواهد کرد. این تصمیم با انتقادات زیادی همراه بود چرا که صرفا منجر به افزایش مصنوعی قیمت‌ها می‌‌شد. در اولین روز معاملات، شاخص اصلی بورس مسکو (MOEX) ۴.۴درصد رشد را تجربه کرد، چرا که برخی از شرکت‌ها بخشی از زیان‌‌های خود را در زمان تعطیلی بورس جبران کرده بودند. با این حال برخی از شرکت‌ها همچون شرکت هواپیمایی آئروفلوت برخلاف روند کلی بازار، با سقوط ۱۶.۴درصدی مواجه شدند. این مساله با توجه به ممنوعیت پرواز هواپیماهای روسی بر فراز آمریکا، اتحادیه اروپا و دیگر کشورها، دور از انتظار نبود.

تعطیلی بازار یا تزریق نقدینگی؟ هیچ‌کدام!

تحقیقات نشان می‌دهد که تعطیلی بورس‌‌ها نه‌‌تنها موجب کاهش نوسانات نمی‌‌شوند، بلکه در بیشتر موارد از ریزش بیشتر بازار هم جلوگیری نمی‌‌کنند. در ۱۰۰ سال گذشته، بازارهای مالی آمریکا فقط در چهار مورد به‌‌صورت عامدانه برای چند روز بسته شده‌‌اند. این در حالی است که بازارها بارها تحت‌تاثیر شوک‌‌های سنگین، نوسانات شدیدی را تجربه کرده‌‌اند. با این حال سیاست بازگشایی بازار در دل بحران به نقدشوندگی و کشف قیمت کمک می‌کند. 

تا به امروز، بیشتر تعطیلی‌‌های بازار به دلایل عملیاتی، مشکلات فنی یا زیرساختی رخ‌‌داده است. بااین‌‌حال در مواردی که تعطیلی به دلیل بحران‌های سیاسی یا اقتصادی رخ‌‌داده است، بازارها پس از بازگشایی نه‌‌تنها نتوانسته‌‌اند ثبات را بازیابند، بلکه معمولا با افت شدیدتر و نوسانات گسترده‌‌تری مواجه شده‌‌اند. بررسی داده‌‌های تاریخی نشان می‌دهد که در این شرایط، شاخص‌‌ها به طور متوسط با ۶‌درصد کاهش بیشتر و دوبرابر شدن نوسان‌‌ها همراه بوده‌‌اند.

برای نمونه در طول جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴، بازار آمریکا بیش از ۴ ماه تعطیل شد. پیش از تعطیلی، بازار افت ۱۱ درصدی را تجربه کرده بود، این درحالی است که با بازگشایی بورس، علاوه بر سقوط ۲۱ درصدی شاخص‌‌ها، نوسانات بازار نیز ۳ برابر شد. در سال ۱۹۶۸، بازارها با بحران کاغذبازی مواجعه شدند. در این دوره حجم معاملات دستی و کاغذی به شدت افزایش یافته بود و زیرساخت‌‌ها دیگر توان پردازش آن را نداشتند. درنتیجه برای کاهش فشار، مقامات تصمیم گرفتند تا بازار یک روز در هفته بسته شود. علاوه بر این، یکی از جنجالی‌‌ترین و نمادین‌‌ترین حوادث در تاریخ آمریکا، حملات ۱۱سپتامبر سال ۲۰۰۱ بوده است. در پی این واقعه بازارهای آمریکا تنها چهار روز کاری بسته بودند. پس از بازگشایی، شاخص‌‌ها ۵‌درصد افت کردند و نهایتا کف ۱۲درصدی را تجربه کردند. با این حال برخلاف پیش‌بینی‌‌ها، افت بازار محدودتر از حد انتظار بود و یک ماه بعد شاخص‌‌ها به سطح پیش از حمله بازگشتند. درنهایت توفان سندی در سال ۲۰۱۲ و قطعی برق منهتن منجر به تعطیلی بازارها به مدت ۲ روز شد. با بازگشایی بازار تقریبا بدون تغییر محسوس به فعالیت خود ادامه داد، با این حال نوسانات اندکی افزایش یافتند. در این راستا بورس تهران علاوه بر محدودیت دامنه نوسان، واکنشی مشابه از خود نشان داد به طوری که شاخص از ۲۷بهمن تا به امروز برای نخستین بار از مرز سقوط ۲درصدی  عبور کرد.

اگر انتظار می‌رود سود شرکت‌ها کاهش یابد، کاهش قیمت‌ها امری طبیعی است. باز بودن بازار به سرمایه‌گذاران و حتی سیاستگذاران کمک می‌کنند تا شهود بهتری از شرایط پیدا کنند. در روزهای بحرانی، اگرچه برخی از صنایع همچون گردشگری و انرژی آسیب می‌‌بینند، در مقابل صنایعی همچون بهداشت و حتی فناوری می‌توانند سودده باشند. تعطیلی بازار و توقف بازار باعث ازبین‌‌رفتن قابلیت نقدشوندگی و توقف فرآیند کشف قیمت حقیقی می‌شود. 

علاوه بر این برخی از منتقدان معتقدند در پی وقایعی همچون تجاوز رژیم صهیونیستی و تعطیلی ۱۲روزه بازار، بازگشایی بورس باید با حمایت و تزریق نقدینگی از سوی نهادهای مختلف همراه می‌‌شد. این درحالی است که در بیشتر مواقعی که نهادها اقدام به تزریق نقدینگی و دخالت کرده‌‌اند، محکوم به شاخص‌سازی شده‌‌اند.

از سوی دیگر این انتقاد با بی‌‌توجهی به یک اصل اساسی در بازارها و اقتصاد همراه است: کارآیی بازار. دخالت مستقیم در بازار و تزریق نقدینگی به شکل مصنوعی موجب می‌شود بازار از طبیعت خود فاصله گرفته و کشف قیمتی به تاخیر بیفتد. همچنین یکی از شروط کارآیی بازار، بازتاب صحیح اخبار و تحولات در نمودار قیمتی است. با تزریق مصنوعی نقدینگی توسط هر نهادی، نمودارها و شاخص‌‌ها کارآیی اطلاعاتی خود را از دست می‌دهند. این در حالی است که دخالت غیرمستقیم دولت‌‌ها در بازارهای مالی از طریق ابزارهای سیاستگذاری پولی و مالی امری متداول در اغلب کشورهاست؛ اما تزریق مستقیم نقدینگی به بازار سهام، تنها در مواردی خاص و به‌‌ندرت مشاهده می‌شود.

منبع خبر "دنیای اقتصاد" است و موتور جستجوگر خبر تیترآنلاین در قبال محتوای آن هیچ مسئولیتی ندارد. (ادامه)
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت تیترآنلاین مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویری است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هرگونه محتوای خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.