پروانه کُبره: در حالی که قابل پیش‌بینی بود بورس بعد از وقفه دو هفته‌‌ای متلاطم و متزلزل ظاهر شود؛ دقیقا همین اتفاق رخ داد و بازار سرمایه در 48 ساعت نظاره‌‌گر ریزش شدید شاخصهای سهامی و خروج پول سهامداران حقیقی بود. از روز شنبه معاملات بورس تهران از سر گرفته شد و طی روزهای شنبه و یکشنبه شاخص کل 4.69درصد از ارتفاع خود را از دست داده است.
ضمن اینکه در همین بازه زمانی نیز 4هزار و 300میلیارد تومان پول از سوی سهامداران حقیقی خارج شده است. با توجه به آنچه در این بازار می‌‌گذرد آیا می‌توان گفت بورس در وضعیت بحرانی بسر می‌‌برد؟ با بررسی وضعیت این روزهای تالارشیشه‌‌ای باید گفت؛ بورس تهران از سه جهت در تنگنای معاملاتی قرار دارد. فارغ از عدم‌قطعیت‌‌های حاکم بر وضعیت متغیرهای اثرگذار بر بازار سهام که به طور مستقیم به شرایط شکننده ریسکهای سیاسی گره خورده است؛ دو عامل مهم وضعیت بورس را با چالش جدی مواجه کرده است . با نگاهی به وضعیت بازارهای دارایی در سال 1404 درمی‌یابیم که از 23 فروردین و همزمان با آغاز مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا به دلیل خوش‌بینی‌های ایجادشده در فضای سیاسی کشور، رشد بهای دلار و طلا متوقف شد و هر دو بازار از مسیر صعودی که در پیش گرفته بودند، انصراف دادند.
عقب‌نشینی اسکناس آمریکایی و همچنین طلا باعث شد سرمایه‌گذاران زیادی راهی بورس شوند. این در حالی است که وضعیت مذکور دستخوش تغییرات جدی شده است. اکنون دلار آزاد و طلا به عنوان دو رقیب جدی بازار سهام می‌توانند شرایط را به ضرر بورسبازان رقم بزنند. بسیاری از کارشناسان معتقدند تداوم صعود نرخ ارز در روزهای آینده می‌تواند شرایط بازار سهام را سخت کند. آنها می‌گویند بخشی از پول‌های خارج‌شده از تالار شیشه‌ای به‌سرعت به سمت بازارهای ارز، طلا و سکه هدایت خواهد شد.
ضلع دوم این نابسامانی به مباحث مرتبط با ناترازی انرژی بازمی‌گردد. موضوعی که با ورود به فصل تابستان و گرم شدن هوا می‌تواند کار صنایع را سخت و پیچیده کند. هر چه می‌‌گذرد بر پیچیدگی‌‌های وضعیت بازار سهام نیز افزوده می‌شود. یکی از نگرانی‌های اخیر فعالان بورسی آن است احتمالا شاخص بورس رشد به دست آورده درسال‌جاری را به طور تمام و کمال از دست بدهد. در حالی که شاخص کل تا سطح 3 میلیون و 252هزار واحد (در تاریخ 28 اردیبهشت) هم پیشروی کرده و توانسته بود بازدهی حدود 20درصدی را کسب کند اما به مرور و با تعویق مذاکرات هسته‌‌ای، به عنوان مهم‌ترین محرک اصلی رونق دو ماه نخست 1404، به مرور وارد سراشیبی سقوط شد. بررسی‌‌های آماری نشان می‌دهد با ریزش روز گذشته بورس، بازدهی این بازار از ابتدای سال به 5درصد تنزل یافته است.عقب‌نشینی بورس از قله 28اردیبهشت‌‌ماه به روشنی حاکی از وضعیت بحرانی در این بازار است. به‌ویژه اینکه در هفته‌‌های اخیر ریسک جنگ نیز به سایر ریسکهای حاکم بر بازار نیز اضافه شده است.
بعد از آغاز جنگ تحمیلی میان ایران و رژیم صهیونیستی، فعالیت‌‌های اقتصادی و سرنوشت بازارها در همین راستا تحت‌‌الشعاع قرار گرفت. یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که بورسبازان را در اثر این رویداد مردد کرده است؛ وضعیت نرخ دلار آزاد و نرخ دلار توافقی است. در روزهای اخیر مشاهده کردیم که چگونه ترکش ریسکهای سیاسی، بازارها را مورد هدف قرار داده است. دلارآزاد که در آخرین معاملات روز شنبه، به قیمت 84هزار و 700 تومان معامله شده بود؛ معاملات روز یکشنبه را در نیمه‌‌های کانال 85هزار تومان آغاز کرد و بلافاصله با فتح سه کانال دیگر به کانال 88هزار تومان رسید.
پرش 3کاناله دلار در حالی رخ داد که قیمت هر گرم طلای 18عیار نیز متاثر از رشد دلار وارد کانال 7میلیون تومان شد تا تنها در یک روز موفق به رشد 5درصدی شود. سکه امامی نیز تا نزدیکی‌‌های کانال 78میلیون تومان خود را بالا کشید. اما در میان این نوسانات افزایشی قیمتی پرسش مهمی مطرح می‌شود. چرا در حالی که دلار آزاد به کانال 88هزار تومان رسیده است دلار توافقی، 49 روز معاملاتی است که در کانال 69هزار تومان به سر می‌‌برد؟ بازار سهام در روزهای پایانی فروردین‌‌ماه همسو با نقش پررنگ انتظارات خوش‌بینانه، پیرامون گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا، به رالی بازگشت. همزمان کاهش قیمت دلار در بازار آزاد و پرشدن شکاف نرخ اسکناس آمریکایی در بازار رسمی و غیر‌رسمی، بورسی‌‌ها را به بهبود حاشیه سود شرکت‌ها به‌خصوص صنایع کوچک امیدوار کرد. این اختلاف قیمت در اوایل اردیبهشت‌‌ماه به زیر 20درصد رسیده بود. در حالی که نرخ دلار توافقی، مدت بسیار زیادی را در کانال 69هزار تومان نوسان کرد.
به عقیده تحلیلگران رشد قیمت دلار توافقی و عبور آن از مرز 70هزار تومان می‌توانست روزهای بهتری را برای بورس تهران رقم بزند. هرچند در حال حاضر، محدودیت‌های مصرف برق و گاز، که دامنه آن به تمام فصول اعم از سرما و گرمای هوا سرایت کرده نیز بر درآمد شرکت‌ها موثر واقع شده است. اگر ناترازی انرژی دست و پا گیر صنایع بورسی نشده بود، احتمالا حاشیه سود کل بازار به شکل قابل‌توجهی تقویت می‌‌شد. اکنون اختلاف نرخ دلار توافقی و بازار آزاد به حدود 30درصد رسیده و ابهام در وضعیت شرکت‌ها به دلیل ریسکهای سیاسی، ریسک عملیاتی بزرگی را به بخش واقعی تولید در شرکت‌های بورسی تحمیل خواهد کرد.
تحلیل شرایط فعلی بازار نشان می‌دهد؛ عامل اصلی حاکم بر فضای بورس، ابهامات سیاسی و اقتصادی است. یکی از مهم‌ترین متغیرهای اثرگذار در روزهای اخیر، وضعیت بلاتکلیف سیاست خارجی کشور و مساله هسته‌‌ای است. در شرایطی که هنوز سیگنال‌‌های قطعی از این موضوعات به بازار مخابره نشده، معامله‌‌گران نیز با احتیاط بیشتری عمل می‌کنند. نبود افق روشن در حوزه سیاست خارجی موجب شده سرمایه‌گذاران از ورود مجدد به بازار پرریسک سهام اجتناب کنند.
از سوی دیگر رشد نرخ دلار آزاد و هم‌صدایی طلا و سکه در این مسیر می‌تواند پول بیشتری را از بازار سهام خارج و روانه بازارهای موازی کند. ترس از ورود به بورس در جریان معاملات روزهای اخیر به روشنی قابل مشاهده بود به‌خصوص اینکه برخی از کارشناسان می‌گویند؛ سیاستگذار بورسی می‌توانست جلوی ریزش شدید شاخصهای سهامی را بگیرد. این امر موجب تردید و بی‌‌اعتمادی فعالان بازار نسبت به سیاستگذاری‌‌های مرتبط شده و فضای مذکور به فشار فروش دامن زده است. با توجه به اینکه بورس در سال 1403 نیز متاثر از تعدد ریسکهای سیاسی عملکرد ضعیفی را به نمایش گذاشته بود به نظر می‌رسد در صورت پایداری ریسک‌‌ها نتوان انتظار داشت بازار سرمایه به سرعت وارد فاز صعودی شود.
تا هفته‌‌های قبل از آغاز درگیری‌‌های نظامی میان ایران و اسرائیل، شاخص کل 3 کانال را از دست داده بود و روز گذشته نیز با از دست دادن کانال 2.9میلیون واحدی مجددا بورس متزلزل ظاهر شد. شاخص کل بورس روز گذشته محدوده حمایتی مهمی را از دست داد. کانال 2.8میلیونی از آن جهت می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد، که احتمالا با از دست رفتن آن، نماگر اصلی وارد دوره سختی شود. نسبت P/E بورس نشان می‌دهد؛ با توجه به متغیرهای اثرگذار بر بازار سهام، با وجود شکست حمایت، سناریوهای خوش‌بینانه‌‌ای نیز در پیشگاه بورس قرار نمی‌گیرد.
به‌خصوص آن که ریسکهای سیاسی همواره نسبت P/E بازار را به اعداد پایین‌تری هدایت می‌کنند. این نسبت اکنون در نزدیکی 7واحد قرار دارد. این درحالی است که در آبان سال گذشته با وجود احتمال پایین درگیری نظامی، نسبت مذکور در محدوده 5.5واحد قرار داشت. با فرض آن که محرک قوی و اثرگذاری موتور بازار را روشن نکند، می‌توان انتظار داشت این نسبت به محدوده 5واحد کاهش یابد. هرچند انتشار گزارش‌‌های بهار در روزهای آینده شاید بتواند در تعدیل قیمت سهام و جلوگیری از ریزش بیشتر آن تاثیرگذار باشد.
