عصر ایران؛ جلیل بیات - تحولات روی داده بعد از 7 اکتبر 2023 حاکی از آن است که جمهوری اسلامی می بایست در دکترین دفاعی خود تجدیدنظر اساسی نماید. به نظر می رسد دکترین دفاعی ایران مبتنی بر سه ضلع یا رکن اصلی شامل تقویت نیروهای مقاومت در منطقه، تداوم ابهام در برنامه هسته ای و توسعه برنامه موشکی قرار دارد. منتهی تحولات دو سال اخیر کارایی برخی از این ارکان را تضعیف یا بی ثمر ساخته است.
تا پیش از این استدلال می شد حمایت جمهوری اسلامی از گروههای مقاومت به این دلیل صورت می گیرد که ایران مجبور به دفاع از خود در تهران، تبریز و اصفهان نشود. به عبارت دیگر این فرضیه وجود داشت که نیروهای مقاومت، اسرائیل را در مرزهایش سرگرم ساخته و مانع از تهاجم آن به خاک ایران می شوند.
اما تهاجم نظامی اخیر اسرائیل به ایران این فرضیه را باطل کرد؛ ضمن آنکه پیش از آن ایران مجبور شده بود دو مرتبه برای دفاع از گروههای مقاومت، اسرائیل را موشک باران کند، در حالی که اساسا تصور بر این بود که فعالیت گروههای مقاومت مانع از لزوم اقدام نظامی مستقیم ایران علیه اسرائیل خواهد شد.
از سوی دیگر تخریب و آسیب به مراکز هسته ای ایران در حمله اخیر اسرائیل و امریکا، لزوم بازنگری در این ضلع از دکترین دفاعی جمهوری اسلامی را نیز آشکار ساخته است.
در واقع جمهوری اسلامی قصد داشت با حفظ چرخه غنی سازی در کشور، امکان بالقوه دستیابی به سلاح هسته ای و ابهام در نیات و اهداف خود را در ذهنیت و محاسبات دشمن تداوم بخشد و به این ترتیب مانع از تهاجم نظامی به کشور شود. اما حمله به مراکز هسته ای این هدف را به ضد خود تبدیل کرد و امکان بازدارندگی این رکن را زیر سوال برد.
اما توسعه برنامه موشکی جمهوری اسلامی، اگرچه نتوانست مانع از شروع جنگ توسط دشمن شود، اما تا حدودی یکی از دلایل پذیرش آتش بس توسط دشمن و پایان موقت جنگ بود.
به عبارت دیگر، قدرت موشکی ایران نیز نتوانست مانع از بروز جنگ شود، هرچند در پایان دادن به جنگ موثر بود. از این منظر می توان مشاهده نمود که هیچ یک از ارکان یا اضلاع دکترین دفاعی جمهوری اسلامی در بازدارندگی دشمن برای شروع جنگ موفق نبودند و لذا بازنگری در این دکترین امری حیاتی است.
به نظر می رسد آنچه بیش از هر چیز در جنگ اخیر میان اسرائیل و ایران به چشم آمد و در سرنوشت جنگ موثر واقع شد، مقاومت، ایستادگی و وحدت مردم ایران بود. در واقع دشمن تصور می کرد با توجه به برخی نارضایتی ها، با شروع جنگ و موفقیت های اولیه می تواند مردم را از حاکمیت جدا کرده و جمهوری اسلامی را به فروپاشی از درون سوق دهد. اما حمایت مردم از ایران و ایستادگی و مقاومت آنها تصورات دشمن را نقش بر آب کرد و باعث شد بعد از 12 روز به آتش بس روی آورد.
لذا می توان مدعی شد اگر دشمن چنان تصور باطلی را در سر نمی پروراند، چه بسا هیچ وقت اندیشه حمله نظامی به ایران را به مخیله خود راه نمی داد. از این منظر می توان گفت مردم می بایست در دکترین جدید دفاعی جمهوری اسلامی نقش اصلی و همچون قاعده یک مثلث را ایفا کنند. ایفای چنین نقشی بدون شک نیازمند درک، تفاهم و رابطه متقابل مردم و حاکمیت است که پیشتر در یادداشتی الزامات چنین رابطه ای مورد بررسی قرار گرفته است.
نقش مردم در دکترین جدید دفاعی جمهوری اسلامی نقش اصلی و قاعده هرم است
عکس: صف رای گیری انتخابات ریاست جمهوری - حسینیه ارشاد
اما رکن دوم در دکترین جدید دفاعی ایران می بایست توسعه و توجه بیشتر به قدرت نرم باشد. به واقع عجیب است که ایران به رغم برخورداری از جذابیت های تاریخی، تمدنی و فرهنگی ارزشمند و استقلال طلبی در سیاست خارجی، توجه اندکی به قدرت نرم دارد. حتی در مورد اسرائیل این تناقض (حداقل برای من) قابل درک نیست که جمهوری اسلامی هدف اعلامی خود را نابودی اسرائیل از طریق فرایندهای دموکراتیک (یعنی نرم) قرار داده، اما بیشترین تلاش و هزینه خود را به ابزارهای سخت معطوف کرده است.
قدرت نرم این قابلیت را دارد که نفوذ ایران را در میان افکار عمومی و به تبع آن دولت ها گسترش دهد تا اساسا هرگونه تهاجم به کشور در میان جامعه جهانی نامشروع جلوه کند و بدین ترتیب قدرت بازدارندگی در دکترین دفاعی کشور را تقویت بخشد.
اما رکن سوم در دکترین جدید دفاعی کشور می بایست توسعه قدرت دفاعی کشور در تمامی ابعاد باشد. بدون شک جمهوری اسلامی می بایست برنامه موشکی خود را به لحاظ دقت و مانورپذیری توسعه دهد.
اضلاع هرم دکترین دفاعی
به عبارت دیگر جمهوری اسلامی می بایست هم دقت موشک ها به لحاظ برخورد به اهداف و هم مانورپذیری آنها را برای عبور از لایه های متعدد پدافندی دشمن ارتقا بخشد. اما تکیه صرف به قدرت موشکی نمی تواند برای بازدارندگی کافی باشد، چنانکه تجربه جنگ اخیر این موضوع را اثبات کرد.
لذا ایران می بایست اولا و به سرعت به بازسازی پدافند هوایی خود اقدام کند.
اخیرا ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در اظهاراتی مدعی شده بود: «ما یک‌بار به دوستان ایرانی خود پیشنهاد دادیم که در حوزه سامانه‌های پدافند هوایی همکاری کنیم، اما شرکای ما در آن زمان علاقه زیادی نشان ندادند.»
اگر جمهوری اسلامی می تواند بر پایه توانمندی های داخلی به سرعت پدافند هوایی خود را بازسازی کند که فبها، وگرنه می بایست هرچه سریع تر و از هر طریق که ممکن است این کار را انجام دهد؛ چنانکه اخیرا اخباری مبنی بر بازدید مقامات وزارت دفاع ایران از سامانه پدافندی HQ-9 چین منتشر شده است.
از سوی دیگر به نظر می رسد نیروی هوایی ایران نیز نیازمند بازسازی و تجهیز اساسی می باشد. جنگنده های قدیمی و فرسوده ایران به واقع دیگر کاربردی در برابر جنگنده های پیشرفته مدرن ندارند. از این منظر انتشار اخباری مبنی بر احتمال خرید ۴۰ فروند جنگنده J-10C از چین توسط ایران امیدوار کننده است، اگرچه لازم است متخصصین این امر کارایی این نوع از جنگنده ها را در برابر دارایی های دشمن مورد مقایسه قرار دهند.
همچنین آموزش کار با این تجهیزات و به خصوص جنگنده ها برای نیروهای مسلح ایران احتمالا زمان بر خواهد بود، اما به هر حال چاره ای از انجام آن نیست.
لذا با این توصیفات به نظر می رسد حمایت و حضور مردم، قدرت نرم و قدرت دفاعی ترکیبی، به عنوان ارکان اصلی دکترین جدید دفاعی ایران از قابلیت و توانایی بالایی برای بازدارندگی برخوردار خواهند بود.
