خبرگزاری مهر، گروه استانها-کوروش دیباج: صائب تبریزی، شاعر بزرگ سبک هندی و یکی از چهره‌های ماندگار شعر فارسی، در حالی در قلب شهر اصفهان آرام گرفته که هنوز آرامگاه او نتوانسته جایگاهی شایسته در گردشگری ادبی و فرهنگی این شهر به دست آورد. با وجود آن‌که آرامگاه صائب در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده و باغ آرامگاه او می‌توانست به یکی از مقاصد فرهنگی پربازدید اصفهان تبدیل شود، اما به نظر می‌رسد این ظرفیت ارزشمند هنوز در گام‌های نخست معرفی و بهره‌برداری مانده است.
سالروز بزرگداشت صائب تبریزی که همواره فرصتی برای بازخوانی جایگاه این شاعر در حافظه تاریخی مردم و ارتقای گردشگری ادبی شهر اصفهان است، بار دیگر اهمیت این پرسش را یادآوری می‌کند که چرا صائب در اصفهان غریب مانده است و چرا گردشگری ادبی پیرامون او شکل نگرفته است؟
آرامگاه صائب در حاشیه نقشه گردشگری اصفهان
میدان‌های گردشگری اصفهان در طول سال میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است. اما کمتر کسی آرامگاه صائب را در میان مقاصد گردشگری خود جای می‌دهد. این شاعر بزرگ، که نامش در کنار حافظ و سعدی و مولانا در تاریخ ادبیات فارسی می‌درخشد، در شهر خود مهجور مانده و در ساختار گردشگری اصفهان، جایی برای او تعریف نشده است.
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد مسیرهای تعریف‌شده گردشگری در اصفهان، عمدتاً بر محور آثار تاریخی شاخصی چون میدان نقش‌جهان، چهارباغ عباسی، پل‌های تاریخی و مجموعه جلفا طراحی شده‌اند و هیچ تور رسمی گردشگری به‌صورت منظم از آرامگاه صائب بازدید نمی‌کند. این در حالی است که آرامگاه حافظ و سعدی در شیراز همواره در کانون توجه گردشگران ایرانی و خارجی قرار دارد و هر ساله برنامه‌های فرهنگی متعددی با محوریت این دو شاعر برگزار می‌شود. جای خالی چنین برنامه‌هایی در اصفهان برای صائب تبریزی بیش از پیش احساس می‌شود.
آرامگاهی با ظرفیت فرهنگی مغفول
مقبره صائب در باغی موسوم به «باغ تکیه» در محدوده خیابان صائب اصفهان واقع شده است. این آرامگاه که در سال ۱۳۴۶ شمسی توسط مهندسین معمار بازسازی شد، به‌دلیل کمبود امکانات، عدم تبلیغات و نبود مسیر مشخص در نقشه گردشگری شهر، در حاشیه مانده و هنوز نتوانسته در ذهن مردم اصفهان و گردشگران جای خود را پیدا کند.
در حالی که صائب در شعر فارسی جایگاهی رفیع دارد و بسیاری از پژوهشگران او را پس از حافظ، بزرگ‌ترین غزل‌سرای ادب فارسی می‌دانند، اما عدم توجه به ظرفیت گردشگری پیرامون این شاعر، نشان از یک غفلت تاریخی در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری شهری اصفهان دارد.
صائب؛ شاعری جهانی اما مهجور در شهر خودش
علی ذاتعلی، استاد ادبیات فارسی و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه صائب یکی از مهم‌ترین شاعران سبک هندی در شعر فارسی است، اظهار کرد: صائب شاعری است که در گستره شعر فارسی جریان‌ساز بوده و توانسته با خلق مضامین بدیع، افق‌های تازه‌ای در غزل فارسی بگشاید. اما آنچه امروز جای پرسش دارد این است که چرا جایگاه او در فرهنگ عمومی اصفهان تا این اندازه کمرنگ است و چرا مردم شهر صائب، با این شاعر آشنا نیستند؟
وی با بیان اینکه بسیاری از شهرهای ایران به دنبال آن هستند که شاعران خود را به برند فرهنگی و گردشگری تبدیل کنند، گفت: حافظ و سعدی در شیراز، خیام و فردوسی در مشهد و حتی شاعران معاصری مانند نیما در نور و سهراب در کاشان توانسته‌اند به‌خوبی در حافظه فرهنگی شهر خود ثبت شوند و در مسیرهای گردشگری ادبی جایگاه ویژه‌ای پیدا کنند اما صائب در اصفهان، همچنان در حاشیه قرار دارد.
ذاتعلی تاکید کرد: صائب نه تنها در ادبیات کلاسیک بلکه در ادبیات معاصر نیز تأثیرگذار بوده است و بسیاری از مضامین اخلاقی، اجتماعی و عرفانی که در اشعار او موج می‌زند می‌تواند دستمایه برنامه‌های فرهنگی، کتابخوانی، نشست‌های ادبی و حتی تورهای تخصصی گردشگری باشد. اما متأسفانه آرامگاه او هیچ نشانه‌ای از حیات فرهنگی ندارد و اگر کسی به صورت اتفاقی از کنار این مکان عبور کند، نه تابلویی برای معرفی آن می‌بیند و نه اثری از برنامه‌های فرهنگی.
این استاد دانشگاه با اشاره به اهمیت ترویج ادبیات در بستر شهر، افزود: شهر اصفهان باید از ظرفیت‌های گردشگری ادبی صائب بهره ببرد. اگر شهرداری و اداره کل میراث فرهنگی بخواهند، می‌توانند آرامگاه صائب را به یکی از مقصدهای جذاب گردشگری فرهنگی تبدیل کنند. اما در حال حاضر، حتی برنامه‌ای برای سالروز بزرگداشت صائب در آرامگاه او برگزار نمی‌شود و این نشان می‌دهد که نهادهای فرهنگی شهر به این موضوع بی‌توجه هستند.
آرامگاه صائب؛ ثبت ملی بدون جایگاه در گردشگری شهری
سمانه رضایی، کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری شهری نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با انتقاد از کم‌توجهی به آرامگاه صائب گفت: آرامگاه صائب اگرچه در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده اما تاکنون در هیچ طرح گردشگری سازمان یافته قرار نگرفته است. مسیرهای شهری که به آرامگاه صائب منتهی می‌شوند فاقد تابلوهای راهنما و نشانه‌گذاری مناسب هستند و حتی در بروشورهای گردشگری شهر اصفهان نیز نامی از این مکان دیده نمی‌شود.
وی با اشاره به اینکه آرامگاه صائب در محدوده بافت تاریخی اصفهان قرار دارد و می‌تواند به یکی از جاذبه‌های فرهنگی شهر تبدیل شود، افزود: گردشگران خارجی که به اصفهان سفر می‌کنند اغلب علاقه‌مند به شناخت چهره‌های ادبی ایران هستند اما متأسفانه نه تورهای گردشگری داخلی و نه تورهای بین‌المللی برنامه‌ای برای بازدید از آرامگاه صائب ندارند.
رضایی تاکید کرد: اگر میراث فرهنگی و شهرداری بخواهند، می‌توانند مسیرهای پیاده‌روی ادبی را تعریف کنند که از پل مارنان آغاز شده و از چهارباغ عباسی عبور کرده و به آرامگاه صائب ختم شود. طراحی چنین مسیرهایی نه تنها به رونق گردشگری ادبی کمک می‌کند بلکه می‌تواند جریان جدیدی در معرفی شاعران اصفهان به گردشگران ایجاد کند.
این کارشناس میراث فرهنگی با بیان اینکه گردشگری ادبی می‌تواند به توسعه پایدار شهر کمک کند، افزود: گردشگری صرفاً بازدید از بناهای تاریخی نیست. گردشگری فرهنگی و ادبی امروزه در دنیا جایگاه ویژه‌ای دارد و بسیاری از کشورها تلاش می‌کنند که با معرفی شاعران و نویسندگان خود به جذب گردشگر بپردازند اما در اصفهان تاکنون برای صائب چنین بستری فراهم نشده است.
تجربه‌های فرهنگی می‌تواند آرامگاه صائب را زنده کند
سارا ثمرگزار، فعال گردشگری فرهنگی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه گردشگری ادبی نیازمند ایجاد تجربه‌های فرهنگی برای گردشگران است، گفت: گردشگر امروز دیگر صرفاً به دنبال بازدید از یک مکان نیست بلکه می‌خواهد در یک فضا تنفس کند، با شعر زندگی کند و در یک تجربه مشترک با ادبیات قرار بگیرد.
وی افزود: اگر شهرداری اصفهان و اداره کل میراث فرهنگی بتوانند تورهای نیم‌روزه طراحی کنند که شامل بازدید از آرامگاه صائب، شنیدن روایت‌های زندگی او و اجرای شعرخوانی توسط نقالان باشد، قطعاً می‌توانند یک محصول گردشگری متفاوت خلق کنند که هم برای گردشگران داخلی و هم برای گردشگران خارجی جذاب باشد.
ثمرگزار با بیان اینکه برگزاری شب شعر در آرامگاه صائب می‌تواند فضای این مکان را زنده کند، تصریح کرد: اگر در سالروز بزرگداشت صائب، مراسم شعرخوانی با حضور شاعران معاصر و مخاطبان علاقه‌مند برگزار شود، این آرامگاه از غربت و سکوت فعلی خارج می‌شود و آرامگاه صائب می‌تواند جایگاهی همچون حافظیه در شیراز پیدا کند.
وی با تاکید بر اینکه تولید محتوای رسانه‌ای برای معرفی صائب ضروری است، گفت: شهرداری و میراث فرهنگی باید برای این موضوع سرمایه‌گذاری کنند. مستندهای کوتاه، پادکست‌های تحلیلی و محتواهای چندرسانه‌ای که در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شوند می‌توانند نام صائب را به مخاطبان امروز معرفی کنند.
صائب؛ شاعر حکمت و فلسفه سبک هندی
فرشاد نوری، پژوهشگر سبک هندی نیز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه صائب تبریزی فراتر از یک شاعر است، اظهار کرد: صائب را باید به‌عنوان یک مصلح اجتماعی و یک فیلسوف معرفی کرد که شعر او صرفاً غزلیات عاشقانه نیست بلکه سرشار از حکمت و نکته‌پردازی است.
وی افزود: بسیاری از ابیات صائب درباره اخلاق، عرفان، فلسفه زندگی و توصیه‌های اجتماعی است که می‌تواند مخاطب امروز را جذب کند. اگر نهادهای فرهنگی بتوانند بخشی از این اشعار را با زبان امروز تفسیر کنند و برای گردشگران داخلی و خارجی توضیح دهند، آرامگاه صائب می‌تواند به یکی از قطب‌های گردشگری فرهنگی ایران تبدیل شود.
نوری تاکید کرد: در حال حاضر نه محتوای تخصصی برای معرفی اشعار صائب در فضای آرامگاه وجود دارد و نه راهنمایی که بتواند برای بازدیدکنندگان درباره صائب توضیح دهد. حتی تابلوهای راهنما در این مسیر چندان کامل نیست و بسیاری از مردم به سادگی از کنار این آرامگاه عبور می‌کنند بی‌آن‌که بدانند یکی از بزرگ‌ترین شاعران تاریخ ایران در این محل آرام گرفته است.
وی پیشنهاد کرد: مستندهای کوتاه با روایت زندگی صائب، پادکست‌هایی با تحلیل شعرهای او و حتی ویدئوهای جذاب برای انتشار در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند نقش مؤثری در بازشناسی این شاعر ایفا کند.
جای خالی آرامگاه صائب در تورهای رسمی گردشگری اصفهان
بررسی‌های میدانی خبرنگار مهر از آژانس‌های گردشگری اصفهان نیز نشان می‌دهد که هیچ‌یک از مسیرهای رسمی گردشگری شهر، بازدید از آرامگاه صائب را به‌عنوان یک مقصد معرفی نمی‌کنند. در بسته‌های پیشنهادی تورهای داخلی و خارجی، نام آرامگاه صائب جایی ندارد و این در حالی است که گردشگران ادبی علاقه‌مند به بازدید از مکان‌هایی هستند که با شعر و ادبیات فارسی گره خورده است.
مقایسه آرامگاه صائب با حافظیه و سعدیه
مقایسه وضعیت آرامگاه صائب با حافظیه و سعدیه در شیراز نیز بیانگر فاصله‌ای جدی در معرفی و بهره‌برداری گردشگری است. در حالی که در شیراز، حافظیه و سعدیه به مقصدهای مهم گردشگری ادبی تبدیل شده‌اند و سالانه میزبان برنامه‌های فرهنگی متنوعی هستند، آرامگاه صائب در اصفهان در سکوت و بی‌خبری به سر می‌برد و حتی در بسیاری از نقشه‌های گردشگری شهر نیز دیده نمی‌شود.
صائب؛ فرصتی برای رونق گردشگری فرهنگی اصفهان
کارشناسان معتقدند که آرامگاه صائب می‌تواند به یکی از مقاصد گردشگری ادبی در اصفهان تبدیل شود اگر برنامه‌ریزی درستی برای آن انجام شود. طراحی مسیرهای گردشگری پیاده، برگزاری شب شعر، تولید محتوای رسانه‌ای، نصب تابلوهای معرفی و اجرای تورهای تخصصی می‌تواند این ظرفیت نهفته را فعال کند و بخشی از گردشگری فرهنگی شهر را به صائب اختصاص دهد.
این گزارش تاکید دارد که صائب تبریزی شایسته آن است که همانند حافظ، سعدی و فردوسی در حافظه فرهنگی مردم ایران و در مسیرهای گردشگری ادبی کشور حضور پررنگی داشته باشد و اصفهان می‌تواند با کمی توجه و برنامه‌ریزی، این شاعر گمنام شهر خود را به جایگاه واقعی‌اش بازگرداند.
