تاریخ انتشار: ۱۹ ژوئن ۲۰۲۵

منبع: میدل‌ایست‌آی

نویسنده: رجب سویلو 

 

➖➖➖➖➖➖➖

   عصر ایران؛ لیلا احمدی-  در پی حمله ناگهانی و گسترده اسرائیل به مراکز نظامی و هسته‌ای ایران، افکار عمومیِ ترکیه نگران گسترشِ دامنه درگیری به کشورهای منطقه اند. 

 

  مقام‌های آنکارا تأکید کرده‌اند این جنگ، جنگ ترکیه نیست، اما بررسی دقیق بحران و آمادگی برای سناریوهای آینده را ضروری می‌دانند.  ارتش ترکیه تاکنون تاکتیک‌های نظامی اسرائیل را به دقت تحلیل کرده و دولت، دو دور جلسه امنیتی در سطح عالی برگزار کرده است.

 

  رجب طیب اردوغان بلافاصله با رهبران کلیدی منطقه تماس گرفت؛ از جمله با رییسان جمهوری ایران و آمریکا و سوریه و نخست‌وزیر عراق.   به گفته منابع رسمی، او به همسایگان زمینی ترکیه هشدار داد وارد این درگیری نشوند. 

 

  اردوغان در سخنرانی اخیر  اعلام کرد برنامه تولید موشک‌های بالستیکِ میان‌برد و دوربرد تسریع شده و ترکیه بازدارندگی دفاعیِ خود را تقویت می‌کند.   او همچنین وعده داد صنعت دفاعی کشور به‌طور کامل مستقل خواهد شد.  اردوغان با انتشار تصویری از مُهر سلطنتی عثمانی، با زبانی نمادین پاسخ کنایه‌های نتانیاهو را داد.  او گفت اگر ترکیه خواهان استقلال، آزادی، شرافت، رفاه و صلح است، باید همیشه آماده جنگ باشد.

 این سخنان همزمان با نگرانی روزافزون از محاصره استراتژیک ترکیه از سوی اسرائیل و متحدانش ایراد شد. سیاست‌مداران ترک معتقدند هدف اسرائیل، نه‌فقط مهار ایران، که تضعیف نقش منطقه‌ای ترکیه است. برای آنکارا، حفظ موازنه قدرت، در اولویت قرار گرفته است.

 

   ترکیه در جنگ اخیر ایران و اسرائیل موضعی محتاطانه و متوازن اتخاذ کرد که از سویی نشان‌دهنده نگرانی‌های امنیتی داخلی‌  بود و از سوی دیگر تلاش برای حفظ تعادل منطقه‌ای داشت. در حالی که آنکارا اعلام کرد این جنگ، «جنگ ترکیه نیست»، اما تأکید داشت  باید پیامدهای آن را به دقت بررسی کند و خود را برای سناریوهای مختلف آماده سازد.

 

  ترکیه به‌طور رسمی حمله اسرائیل به ایران را «بی‌دلیل و تحریک ‌نشده» خواند و نسبت به تبعات این اقدام هشدار داد. اردوغان در تماس‌های متعدد با رهبران منطقه، از جمله رئیس‌جمهور ایران، سوریه، عراق و همچنین رئیس‌جمهور آمریکا خواهان این شد که از گسترش تنش‌ها جلوگیری کنند و همسایگان زمینی ترکیه را نیز به پرهیز از درگیری مستقیم دعوت کرد.

 

  از سوی دیگر، آنکارا ضمن مخالفت با دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، نگران است  حمله اسرائیل به ایران الگویی شود برای تهدیدهای مشابه علیه خود. این نگرانی باعث شده ترکیه برنامه‌های توسعه موشکی و تقویت بازدارندگی دفاعی خود را تسریع کند.

 

  روابط ترکیه با اسرائیل که پیش‌تر دچار بحران شده بود، با این جنگ و موضع‌گیری ترکیه در حمایت از فلسطینیان و محکومیت اسرائیل در غزه، به سردی بیشتر گرایید، اما ارتباط نظامی و دیپلماتیک به‌منظور جلوگیری از برخورد مستقیم حفظ شد.

 

  در مجموع، ترکیه تلاش کرد با اتخاذ موضعی واقع‌گرایانه و دیپلماتیک، خود را از درگیری مستقیم دور نگه دارد، اما همزمان آماده مقابله با هرگونه تهدید احتمالی به امنیت ملی خود باشد.

 

  ترکیه در سال‌های اخیر با مجموعه‌ای از چالش‌ها و بحران‌های داخلی و منطقه‌ای مواجه است که هر یک ابعاد پیچیده و تأثیرگذاری بر سیاست داخلی و خارجی این کشور دارند. مهم‌ترین این چالش‌ها عبارت‌اند از:

 

 

بحران دموکراسی و حقوق بشر: محدودیت‌های رسانه‌ای، بازداشت فعالان سیاسی و حقوق بشری و فشار بر نهادهای مستقل، انتقادهای گسترده‌ای را در داخل و خارج ترکیه برانگیخته است.

 

تقابل احزاب سیاسی: رقابت شدید میان حزب عدالت و توسعه (AKP) به رهبری اردوغان و احزاب مخالف، بویژه حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) و حزب حرکت ملی (MHP)، فضای سیاسی را پرتنش کرده است.

 

 

 

تورم بالا و کاهش ارزش لیر: تورم شدید، افزایش بهای کالاها و کاهش ارزش پول ملی، فشار اقتصادی بر اقشار مختلف جامعه را افزایش داده است.

 

بیکاری و کاهش سرمایه‌گذاری خارجی: مشکلات اقتصادی موجب افزایش بیکاری و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی شده است.

 

 

 

مبارزه با حزب کارگران کردستان (PKK): ترکیه این گروه را تروریستی می‌داند و در مناطق جنوب شرق کشور و مرزهای سوریه و عراق، درگیری‌های نظامی مداوم دارد.

 

چالش‌های امنیتی در شمال سوریه: حضور و نفوذ گروه‌های کردی در شمال سوریه و حمایت آمریکا از آن‌ها، رابطه ترکیه و آمریکا را تحت تأثیر قرار داده است.

 

 ۴. بحران‌های منطقه‌ای و چالش‌های ژئوپلیتیک

 

   تنش با یونان و درگیری‌های دریایی در مدیترانه شرقی: اختلافات بر سر حقوق اکتشافِ نفت و گاز در دریای مدیترانه باعث درگیری لفظی و نظامی میان دو کشور شده است.

 

بحران سوریه و پناهجویان: جنگ داخلی سوریه و حضور میلیون‌ها پناهجو در ترکیه، بار سنگینی بر سیستم اجتماعی و اقتصادی این کشور گذاشته است.

 

روابط پرتنش با اسرائیل و ایران: اختلافات ایدئولوژیک، امنیتی و منافع متضاد منطقه‌ای موجب تشدید این تنش‌ها شده است.

 

 

 

انتقادات از سیاست‌های حقوق بشری و آزادی بیان: اتحادیه اروپا و سازمان‌های بین‌المللی بارها نسبت به وضعیت حقوق بشر در ترکیه هشدار داده‌اند.

 

اختلاف با آمریکا و غرب بر سر مسائل نظامی و سیاست خارجی: موضوعاتی مانند خرید سامانه دفاعی روسی S-400 و حمایت آمریکا از نیروهای کردی، باعث سردی روابط شده است.

 

ترکیه با چالش‌های متنوع و هم‌زمان داخلی و خارجی مواجه است که بر سیاستگذاری و ثبات این کشور تأثیرگذارند. مدیریت موفق این بحران‌ها نیازمند توازنی دقیق میان حفظ اقتدار داخلی، توسعه اقتصادی و سیاست خارجی هوشمندانه در منطقه‌ای پرتلاطم است.

 

در حال حاضر (ژوئن ۲۰۲۵)، روابط ترکیه با ایالات متحده، اسرائیل و ایران پیچیده، پرتنش و در عین حال دیپلماتیک و چندلایه است. این روابط در هر مورد ویژگی‌های خاص خود را دارد.

 

  ترکیه و آمریکا، رابطه‌ای استراتژیک اما مملو از بی‌اعتمادی دارند.   ترکیه عضو ناتو و هم‌پیمان امنیتی آمریکا است، اما سال‌هاست که اختلاف‌هایی عمیق میان آنکارا و واشنگتن وجود دارد؛ از جمله در موضوع کردهای سوریه، خرید سامانه دفاعی S-400 از روسیه و مسئله فتح‌الله گولن. با این حال، همکاری‌های امنیتی، اطلاعاتی و نظامی همچنان برقرار است. پس از حمله اسرائیل به ایران، آمریکا پیشاپیش ترکیه را از این عملیات مطلع کرده بود که نشان می‌دهد واشنگتن هنوز ترکیه را بازیگری مهم در منطقه می‌داند، هرچند آنکارا به برخی سیاست‌های آمریکا بی‌اعتماد است.

 

 

  ترکیه و اسرائیل، روابط رسمی، پرتنش و پر از سوء‌ظن دارند. ترکیه نخستین کشور مسلمان بود که اسرائیل را در ۱۹۴۹ به رسمیت شناخت. این کشور در دهه‌های اخیر روابطی امنیتی و اقتصادی با اسرائیل داشته، اما با آغاز جنگ غزه (۲۰۲۳) و حمله اخیر به ایران، روابط سردتر از همیشه شده است. اردوغان اقدامات اسرائیل در غزه را «نسل‌کشی» خوانده و از تنش‌زدایی عقب کشیده است. همچنین آنکارا به اسرائیل هشدار داده که حریم منطقه را رعایت کند. با وجود تنش‌ها، خط ارتباطی فوری میان ارتش‌های دو کشور برای پیشگیری از درگیری مستقیم. برقرار است. 

 

  ترکیه و ایران، رقابت منطقه‌ای با همکاری محدود و دیپلماسی محتاطانه دارند. ترکیه و ایران دو قدرت تاریخی رقیب در منطقه‌اند و در سوریه، عراق و قفقاز منافع متضاد دارند. با این حال، رابطه دیپلماتیک و اقتصادی آن‌ها فعال است. اردوغان پس از حمله اسرائیل با مسعود پزشکیان تماس گرفت و خواهان عدم گسترش تنش شد. ترکیه در عین مخالفت با دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، حمله اسرائیل به ایران را یکجانبه و تحریک‌نشده خواند و نگران است که چنین الگویی در آینده علیه خود نیز تکرار شود.

 

   ترکیه در وضعیت فعلی، سعی دارد میان سه قدرت متضاد (ایران، اسرائیل، آمریکا) نوعی تعادل تاکتیکی برقرار کند. این کشور نه کاملاً در اردوگاه غرب مانده، نه متحد تهران است و نه به اسرائیل اعتماد دارد. هدف آنکارا حفظ موقعیت منطقه‌ای خود و پیشگیری از درگیری مستقیم است، در حالی که همزمان در حال افزایش بازدارندگی دفاعی و توسعه صنایع نظامی است.

 

  ترجمۀ مقالۀ رجب سویلو را تقدیم تان می‌کنیم و مثل همیشه یادآور می‌شویم که انتشار مطالب نویسندگان خارجی در «عصر ایران»، به منزله تأیید کامل دیدگاه‌های مطرح‌شده در این مقالات نیست؛ هدف از ترجمه و بازنشر این‌گونه مقالات، صرفاً آگاهی‌بخشی، گشودن دریچه‌ای تازه به جهان اندیشه و بررسی نگاه رسانه‌های بین‌المللی است.

                                                                                                          ➖➖➖➖➖➖➖

 

  رجب سویلو: پس از حمله بی‌سابقه اسرائیل به ایران، افکار عمومی ترکیه دستخوش نگرانی شد. مقام‌های رسمی به‌سرعت به میدان آمدند و با وعده‌ سرمایه‌گذاری گسترده در بخش دفاعی، کوشیدند افکار عمومی را آرام کنند.

 

  روز پیش از حمله، بنیامین نتانیاهو در پارلمان اسرائیل از رئیس‌جمهور آرژانتین، خاویر میلی، استقبال کرد و در جریان این دیدار با اشاره‌ای آشکار به ترکیه گفت: «امپراتوری عثمانی – که بسیاری در پی احیای آن‌اند – دیگر بازنخواهد گشت». این کنایه مستقیم به جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای دولت اردوغان، در آنکارا بی‌پاسخ نماند و به‌سرعت واکنش‌هایی در سطوح مختلف برانگیخت.

 

 ترکیه که از زمان خیزش‌های موسوم به «بهار عربی» نقش پررنگ‌تری در خاورمیانه ایفا کرده، اکنون در چشم برخی پایتخت‌های غربی به‌عنوان قدرت منطقه‌ای نوظهور شناخته می‌شود. این جایگاه چنان تقویت شده که طبق گزارش‌ها، ایالات متحده پیش از آغاز حمله، آنکارا را در جریان برنامه اسرائیل قرار داد؛ امری بی‌سابقه در مناسبات پیچیده خاورمیانه.

 

  در ساعات اولیه جمعه، اسرائیل عملیات خود را آغاز کرد؛حملاتی هماهنگ به تاسیسات نظامی و هسته‌ای ایران، همراه با ترور فرماندهان بلندپایه امنیتی، اطلاعاتی و دانشمندان هسته‌ای. این عملیات، که با سرعتی چشم‌گیر پیش رفت، شوک عمیقی به دستگاه حاکمه و افکار عمومی ترکیه وارد ساخت.

 

  تا لحظه تنظیم این گزارش(۱۹ ژوئن)، بیش از ۵۰۰ نفر – عمدتاً غیرنظامی – جان باخته و دست‌کم ۱۳۰۰ نفر زخمی شده‌اند. حملات اسرائیل نه‌فقط مراکز نظامی، که زیرساخت‌های غیرنظامی و مناطق مسکونی را نیز هدف قرار داد. در پاسخ، ایران نیز شهرهایی چون حیفا و تل‌آویو را زیر آتش موشک‌های خود گرفت.

 

آنکارا، این حمله را «بی‌دلیل و تحریک‌نشده» توصیف کرده و از تشدید تنش‌ها ابراز تأسف کرده است؛ به‌ویژه آنکه بنا بر ارزیابی‌های اطلاعاتی آمریکا، ایران در حال حاضر برنامه فعالی برای دستیابی به سلاح هسته‌ای ندارد. آنچه بیش از همه خشم مقام‌های ترک را برانگیخته، نه قدرت نظامی اسرائیل، که حمایت آشکار کشورهای اروپایی از این حمله در بحبوحه مذاکرات حساس تهران و واشنگتن بر سر پرونده هسته‌ای است.

 

 روابط ترکیه و اسرائیل؛ از شراکت تا بی‌اعتمادی 

 

  گرچه این حمله ناگهانی به‌نظر می‌رسد، اما ترکیه از مدتی پیش خود را برای چنین سناریویی آماده کرده بود. در ماه سپتامبر، زمانی که اسرائیل حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله را هدف قرار داد، مقام‌های ترک سناریوهای مختلف حمله بزرگ اسرائیل و پیامدهای منطقه‌ای آن را بررسی کردند و از جمله، برای امواج احتمالی پناه‌جویان طرح‌هایی در نظر گرفتند. همچنین در اکتبر گذشته، مذاکراتی با عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب کارگران کردستان (PKK) آغاز شد تا مانع از آن شوند که این گروه به ابزاری در دست ایران یا اسرائیل تبدیل شود.

 

  با وجود فراز و فرودهای پرشمار، روابط ترکیه و اسرائیل همواره حفظ شده است. ترکیه نخستین کشور مسلمان بود که در سال ۱۹۴۹ اسرائیل را به‌رسمیت شناخت. در دهه ۱۹۹۰، با افزایش تهدیدهای داخلی از سوی پ‌ک‌ک، همکاری‌های امنیتی با اسرائیل تقویت شد و دو کشور به متحدانی راهبردی بدل گشتند. با این حال، جنگ‌های مکرر اسرائیل با کشورهای منطقه، همواره روابط را تیره و تار کرده است.

 

  در حال حاضر، ترکیه نه‌فقط نگران سرنوشت منطقه، که نگران فردای خود نیز هست و مردم این سرزمین از خود می‌پرسند: «پس از ایران، آیا نوبت ماست؟»‌

 

 

از زمانی که رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۰۳ به قدرت رسید، روابط ترکیه و اسرائیل از شراکت راهبردی به سطحی از تقابل مستمر فروکاسته است؛ تقابلی که اغلب بر سر مسائلی چون رنج فلسطینیان در غزه و دیگر مناطق اشغالی رخ داده است.

 

  یکی از مقام‌های بلندپایه آنکارا در گفت‌وگویی غیررسمی اظهار کرده است: «این جنگ، جنگ ترکیه نیست. اما مشخص است که باید گام‌هایی برداریم تا در برابر خطرات احتمالی آینده آماده باشیم.»

 

  روابط دو کشور به‌ویژه پس از حمله سال ۲۰۱۰ اسرائیل به کشتی ماوی مرمره – که به کشته شدن ۱۰ فعال ترک در آب‌های بین‌المللی انجامید – تیره شد و در سال‌های بعد تا حدی ترمیم یافت. اما در اواخر سال ۲۰۲۳، در پی جنگ ویرانگر اسرائیل در غزه، آنکارا از روند تنش‌زدایی عقب نشست و به‌صراحت اعلام کرد که اقدامات اسرائیل، نسل‌کشی علیه فلسطینیان است.

 

  از زمان حملات اسرائیل علیه حزب‌الله در سال گذشته و فروپاشی تدریجی حکومت اسد در سوریه، نقشه قدرت منطقه دگرگون شده است. اسرائیل، که زمانی زیر سایه نفوذ ایران قرار داشت، اکنون نقش مسلط‌تری در منطقه یافته است.

مقام‌های اسرائیلی به‌صراحت گفته‌اند تنها بازیگر قدرتمند منطقه که می‌تواند برایشان چالش‌برانگیز باشد، ترکیه است.

 

  در این میان، حاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، از دسامبر گذشته تاکنون بارها هشدار داده که منطقه نباید به انحصار هیچ قدرتی، حتی ترکیه درآید.

 

 

  نخستین چالش جدی ترکیه و اسرائیل در سوریه شکل گرفت که تل‌آویو با استقرار پایگاه‌ها، رادارها و سامانه‌های دفاعی ترکیه در جنوب سوریه مخالفت کرد. دولت آمریکا، که نگران احتمال درگیری بود، دو طرف را به گفت‌وگو فراخواند. این رایزنی‌ها در نهایت به ایجاد خط ارتباطی فوری (Hotline) میان آنکارا و تل‌آویو در آوریل امسال انجامید.

 

  در ادامه، ترکیه حتی نمایندگانی از دولت سوریه را به این گفت‌وگوها وارد کرد تا شاید راهی برای توقف حملات اسرائیل به خاک سوریه پیدا شود. موضوع اصلی در این گفت‌وگوها کنترل حریم هوایی سوریه بود. ترکیه، تا زمان پایان این رایزنی‌ها، برنامه خود برای استقرار سریع در پایگاه‌ها را به تعویق انداخت. این تأخیر، به‌طور غیرمستقیم، به اسرائیل امکان داد تا پنجره‌ای برای حمله به ایران باز کند.

 

  از نگاه ترکیه، درگیری به فضای هوایی این کشور مرتبط نبود. مقام‌های آنکارا به اسرائیل توصیه کردند مسائل خود را مستقیماً با دمشق مطرح کند، نه با ترکیه.

 

 

ترکیه همواره ایران را عاملی بی‌ثبات‌کننده در منطقه دانسته و با دستیابی تهران به سلاح هسته‌ای مخالف بوده است. اما حمله یک‌جانبه اسرائیل به ایران، بدون ارائه مدارکی قانع‌کننده دال بر نزدیک بودن ایران به تولید بمب موجب شد بسیاری از شهروندان ترکیه این حمله را هشداری ضمنی برای خود بدانند.

 

  ترکیه که عضو ناتو و بخشی از ساختار امنیتی غرب است، اکنون خود را در معرض تهدید احتمالی می‌بیند. دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی و متحد اصلی اردوغان، در سخنانی هشدار داد که کارزار نظامی اسرائیل بخشی از استراتژی محاصره ترکیه و تضعیف نقش منطقه‌ای آن است.

 

  به عقیده باغچلی، «هدف استراتژیک و سیاسی اسرائیل روشن است: محاصره آناتولی و خرابکاری در مسیر ترکیه برای آینده‌ای عاری از تروریسم، به نیابت از اربابانش.»

 

 

برای آرام‌کردن افکار عمومی، برخی مقام‌های ترک جزئیاتی را به رسانه‌ها درز دادند. یکی از ستون‌نویسان ادعا کرد در شب آغاز حمله اسرائیل، رادارهای ترکیه جنگنده‌های F-35 اسرائیلی را شناسایی کرده‌اند و بلافاصله جنگنده‌های F-16 و هواپیماهای آواکس برای رهگیری آن‌ها به پرواز درآمده‌اند. ستون‌نویس دیگری نیز مدعی شد که برخی از جنگنده‌های اسرائیلی ناخواسته وارد حریم هوایی ترکیه شده‌اند، اما پس از هشدار رادیویی و پرواز اسکورت‌های ترک، سریعاً منطقه را ترک کرده‌اند.

 

 

  یکی از مقام‌های نزدیک به دولت ترکیه در آنکارا در گفت‌وگویی غیررسمی گفت: «این جنگ، جنگ ترکیه نیست. ولی روشن است که باید این حمله را با دقت بررسی کنیم و گام‌هایی متناسب با خطرات و گزینه‌های احتمالی آینده برداریم.»

 

 در همین راستا، مقامات عالی‌رتبه ترکیه دو دور جلسه امنیتی برگزار کرده‌اند تا سناریوهای محتمل را بررسی کرده و طرح‌های جایگزین (contingency plans) را توسعه دهند. ارتش ترکیه نیز تاکنون شیوه‌های جنگی اسرائیل را با دقت بررسی و تحلیل کرده است.

 

  رئیس‌جمهور اردوغان بلافاصله پس از حمله، با سران منطقه از جمله دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحده و مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران تماس گرفت. وی همچنین به‌طور خاص با احمد شراع رئیس‌جمهور سوریه و محمد شیاع السودانی نخست‌وزیر عراق – دو همسایه زمینی ترکیه – گفت‌وگو کرد. طبق گزارش‌های رسمی ترکیه، اردوغان در این تماس‌ها از آنان خواسته از درگیر شدن در تنش تازه میان اسرائیل و ایران پرهیز کنند.

 

  اردوغان در سخنرانی روز دوشنبه اعلام کرد برنامه تولید موشک‌های بالستیک میان‌برد و دوربرد ترکیه با سرعت بیشتری پی گرفته خواهد شد و سیاست بازدارندگی کشور تقویت می‌شود تا هیچ کشوری جرأت تهدید ترکیه را به خود راه ندهد. او روز چهارشنبه نیز وعده داد که ترکیه در مسیر استقلال کامل صنایع دفاعی خود گام خواهد برداشت.

 

  اردوغان بخش‌هایی از سخنانش را با تصویری از مُهر سلطنتی امپراتوری عثمانی – که پیش‌تر نتانیاهو به آن طعنه زده بود – در پلتفرم X (توئیتر سابق) منتشر کرد.  او در این پیام گفت:  «ارتش پیروز امپراتوری عثمانی، یک اصل کلیدی داشت: اگر خواهان استقلالی، اگر آزادی می‌خواهی، اگر می‌خواهی با عزت، کرامت و شرافت در این سرزمین زندگی کنی، اگر طالب رفاه اقتصادی، ثروت و انسجام هستی، اگر خواهان صلحی، باید همیشه آماده جنگ باشی.»

 

  [م. ترکیه در بسیاری از تحلیل‌های استراتژیک، به‌عنوان رقیب راهبردی اسرائیل در منطقه شناخته می‌شود که مراد از آن، تقابل آشکار نیست. ترکیه، در عرصه نفوذ منطقه‌ای، امنیتی و ژئوپلیتیک، رقیب اسرائیل محسوب می‌شود. رقابت دو کشور بر سر این مسائل است: