شهر تهران این روزها در چنبره یکی از شدیدترین دوره‌های آلودگی هوای ناشی از گردوغبار قرار گرفته است.
به گزارش سرویس اجتماعی تابناک، شاخص کیفیت هوا (AQI) که شب گذشته در برخی نقاط به ۵۰۰ رسید، نه تنها رکوردی تاریخی محسوب می‌شود، بلکه زنگ خطری است برای سلامت ۱۵ میلیون نفری که در دامنه‌های البرز نفس می‌کشند. این رویداد، پرسش‌های جدی درباره سابقه چنین بحران‌هایی، نسبت مرگ‌ومیر ناشی از آن با جنگ‌ها، و پیامدهای تابستان پیشِرو را به میان می‌آورد. کرج نیز در این داستان پابه پای تهران پیش رفته است. یعنی تقریبا یک چهارم جمعیت ایران، خاک تنفس می کنند.
با عبور شاخص آلودگی از ۲۶۰ و ورود تهران به شرایط «بسیار ناسالم»، استانداری امروز میزبان جلسه اضطراری برای بررسی تعطیلی ادارات پایتخت است و احتمالا تهران فردا را تعطیل خواهد بود.
موضوع تعطیلی برخی از ادارات و دستگاه‌ها از جمله مباحث مورد بررسی در جلسه امروز است که این موضوع و سایر مصوبات به اطلاع شهروندان خواهد رسید.
پدیده گردوغبار در مقیاس وسیع، پیشینه‌ای جهانی دارد. در ایران، استان خوزستان طی دو دهه گذشته بارها شاهد رسیدن AQI به بالای ۵۰۰ بوده است؛ وضعیتی که در سال ۱۳۹۵ منجر به تعطیلی مدارس و بیمارستان‌ها شد. در سطح بین‌المللی، شهرهایی مانند پکن (چین) و دهلی نو (هند) نیز تجربه مشابهی دارند. برای مثال، در نوامبر ۲۰۲۳، AQI دهلی نو به ۷۰۰ رسید و دولت هند را مجبور به اعمال محدودیت‌های اضطراری کرد. این بحران‌ها عموماً با افزایش ۲۰ تا ۳۰ درصدی مراجعات اورژانسی برای بیماری‌های تنفسی و قلبی همراه بوده‌اند.
بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۲۴، آلودگی هوا سالانه مسئول مرگ ۷ میلیون نفر در سراسر جهان است. این رقم معادل تلفات ۱۴ جنگ بزرگ نظیر جنگ سوریه (حدود ۵۰۰ هزار کشته در ۱۲ سال) است. به بیان دیگر، مرگ‌ومیر ناشی از آلودگی هوا ۱۴ برابر جنگ‌های مدرن است.
در تهران، مطالعات دانشگاه علوم پزشکی تهران نشان می‌دهد در روزهایی که AQI به بالای ۲۰۰ می‌رسد، بیماری‌های قلبی-عروقی و به نسبتُ مرگ و میر ناشی از آن، افزایش می‌یابد.
تخمین‌ها نشان می‌دهند که کاهش متوسط ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرومتر (PM۲.۵) در حد ۳.۹ میکرومتر بر مترمکعب می‌تواند از بستری شدن ۷۹۷۸ نفر در سال به خاطر نارسایی قلبی جلوگیری کند. حتی کاهش کمتر مقدار ذرات معلق PM۲.۵ هم می‌تواند از بستری شدن، هرچند به میزان کمتر، جلوگیری کند و همچنین منافع چشمگیری برای سلامت عمومی داشته باشد. مطالعات جهانی زیادی رابطه‌ی پایدار بین افزایش‌های کوتاه مدت ذرات معلق (PM) و افزایش روزانه‌ی مرگ و میر و ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را نشان داده‌اند. این مطالعات همچنین نشان داده‌اند که مجاورت طولانی مدت با ذرات معلق می‌تواند منجر به پیامدهای نامطلوب قلبی عروقی شود. مطالعات طولی زمانی نشان می‌دهند که اگر غلظت متوسط ذرات معلق در ۲۴ ساعت به اندازه‌ی ۱۰ میکرومتر بر متر مکعب افزایش یابد، خطر نسبی مرگ و میر روزانه‌ی بیماران قلبی عروقی، به اندازه ۰.۱ تا ۰.۴% افزایش خواهد یافت.
شاخص کیفیت هوا (AQI) در سطح ۵۰۰ به معنای غلظت ذرات PM2.5 بالاتر از ۵۰۰ میکروگرم بر مترمکعب است – رقمی که ۲۰ برابر حد مجاز سازمان جهانی بهداشت (۲۵ میکروگرم) محسوب می‌شود. در این شرایط: ذرات ریز به عمق ریه‌ها نفوذ کرده و وارد جریان خون می‌شوند. حتی افراد سالم ممکن است دچار سرفه‌های مزمن، سوزش چشم و خستگی مفرط شوند. بیماران مبتلا به آسم یا COPD با خطر حملات حاد و نارسایی تنفسی مواجهند. مطالعات اپیدمیولوژیک ارتباط این سطح از آلودگی را با افزایش احتمال سکته مغزی و زوال عقل نشان داده‌اند.
با توجه به اظهارات رسمی مسئولان و الگوهای اقلیمی، چشم‌انداز تابستان جاری نگران‌کننده است: پیش‌بینی می‌شود تا پایان شهریور، تهران دست‌کم ۱۰ تا ۱۵ روز با AQI بالای ۲۰۰ مواجه شود. افزایش دمای هوا (پیش‌بینی شده تا ۴۵ درجه سانتیگراد) خشکی خاک را تشدید و انتقال ذرات را تسهیل می‌کند.
همچنین کاهش بارندگی در بهار امسال (۳۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت) احتمال تبدیل مناطق بیشتری از استان‌های همجوار به کانون گردوغبار را افزایش داده است.
همزمانی آلودگی هوا با موج گرمای تابستان، می‌تواند منجر به افزایش موارد «نارسایی کلیوی» و «هایپرترمی» (گرمازدگی شدید) شود، به ویژه در گروه‌های آسیب‌پذیر.
