به گزارش همشهری آنلاین، در آستانه برگزاری نشست سران گروه بریکس در برزیل، رئیس‌جمهور آمریکا، دونالد ترامپ، در پیامی صریح و تهدیدآمیز اعلام کرد که از ۷ جولای (۱۶ تیر)، کشورهایی که سیاست‌های اقتصادی خود را با بریکس همسو کنند، با تعرفه ۱۰ درصدی اضافی بر صادرات به آمریکا مواجه خواهند شد. این تهدید اگرچه مسبوق به سابقه است، اما در شرایطی جدید و با ترکیب گسترده‌تری از اعضای بریکس صورت می‌گیرد و پیامدهای ژئواقتصادی آن فراتر از یک تصمیم گمرکی ساده است.
به گزارش همشهری، هفدهمین اجلاس سران بریکس در حالی در ریودوژانیروی برزیل آغاز شده است که قدرت‌های نوظهور اقتصاد جهانی به‌دلیل تهدیدات تعرفه‌های تجاری رئیس‌جمهوری آمریکا به‌دنبال راهی برای صیانت از رشد اقتصادی و تجاری خود، ایجاد موازنه قدرت در اقتصاد جهانی و مقابله با این ابزار اعمال قدرت کاخ سفید هستند.
در چنین شرایطی اما روز گذشته دونالد ترامپ در واکنش به برگزاری اجلاس بریکس اعضای آن را تهدید کرد که تعرفه تجاری آنها را ۱۰درصد دیگر افزایش خواهد داد.
ترامپ در پستی در شبکه «تروث سوشال» گفت: هر کشوری که خود را با سیاست‌های ضدآمریکایی بریکس همسو کند، مشمول تعرفه ۱۰ درصدی اضافی خواهد شد. هیچ استثنایی برای این سیاست وجود نخواهد داشت. ترامپ بارها از این بلوک که اعضای بنیانگذار آن شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی هستند، به‌دلیل تلاش‌هایش برای توسعه جایگزین‌های تجاری جدید برای آمریکا انتقاد کرده است.
در قلب این تلاش‌ها، ایجاد واحد پولی بریکس است تا بتواند به‌عنوان جایگزینی برای دلار آمریکا عمل کند، اگرچه این بلوک به تازگی اعلام کرده است که در حال حاضر، چنین برنامه‌ای ندارد.
بریکس، کشورهای مصر، اندونزی، ایران، عربستان سعودی و امارات عربی متحده را در سال ۲۰۲۴ به‌عنوان اعضای کامل به این گروه اقتصادی افزود.
او با استناد به آنچه «سیاست‌های ضدآمریکایی بریکس» خوانده، از اجرای تعرفه‌هایی جدید سخن گفته که عملاً بر بسیاری از اقتصادهای بزرگ نوظهور نظیر چین، هند، روسیه، ایران و عربستان اثر خواهد گذاشت.
تهدید تعرفه‌ای ترامپ در حالی مطرح می‌شود که طبق داده‌های صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۲۵، کشورهای بریکس حدود ۴۰ درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را به‌خود اختصاص داده‌اند و مجموع تولید ناخالص داخلی GDP این بلوک بر مبنای برابری قدرت خرید (PPP)، به بیش از ۷۷ تریلیون دلار رسیده است؛ عددی که از کل تولید ناخالص گروه هفت (G۷) با ۵۷ تریلیون دلار پیشی گرفته است.
تضعیف دلار و نوسانات اقتصادی داخلی آمریکا
سیاست‌های اخیر ترامپ نه فقط در عرصه بین‌المللی، بلکه در بازارهای مالی داخلی آمریکا نیز واکنش‌های تندی برانگیخته است. پس از اعلام تعرفه‌های جدید در دوم آوریل ۲۰۲۵، شاخص اس‌اند پی ۵۰۰فقط در ۳ روز بیش از ۵ تریلیون دلار ارزش از دست داد. همزمان، فروش گسترده اوراق خزانه‌داری آمریکا باعث افزایش نرخ بهره استقراض دولت شد.
به‌گفته سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، این اقدامات اعتماد به اقتصاد آمریکا را کاهش داده است. در گزارش این سازمان در ژوئن، رشد اقتصادی آمریکا برای سال‌جاری از ۲.۲ درصد به ۱.۶ درصد کاهش یافته است. همچنین کسری بودجه فدرال آمریکا به حدود ۶.۹ درصد تولید ناخالص داخلی افزایش یافته و بدهی ملی در آستانه عبور از مرز ۳۶.۲ تریلیون دلار قرار دارد.
بریکس: از یک اتحاد اقتصادی به بازیگری ژئوپلیتیک
برخلاف گذشته که بریکس عمدتاً یک بلوک اقتصادی تلقی می‌شد، ترکیب جدید این اتحاد در سال ۲۰۲۴ با پیوستن کشورهایی چون ایران، عربستان، امارات، مصر و اندونزی، رنگ و بوی ژئوپلیتیکی به‌خود گرفته است. ولادیمیر پوتین در سخنرانی ویدئویی خود در اجلاس برزیل، اعلام کرد که ۹۰ درصد از تسویه‌حساب‌های خارجی روسیه با کشورهای بریکس در سال ۲۰۲۴ با ارزهای ملی انجام شده است. این روند، چالشی بنیادین برای سلطه دلار در نظام مالی جهانی است.
از سوی دیگر، بیانیه پایانی اجلاس برزیل به صراحت اعلام کرد که کشورهای ثروتمند باید هزینه‌گذار انرژی جنوب جهانی را تأمین کنند. این رویکرد که از «عدالت اقلیمی» سخن می‌گوید، ضربه‌ای به استراتژی‌های اقلیمی غرب نیز به‌حساب می‌آید، زیرا کشورهای در حال توسعه حاضر نیستند بدون تأمین مالی کافی، از سوخت‌های فسیلی چشم بپوشند.
تعرفه‌ها؛ ابزار فشار یا نشانه ضعف؟
تهدید ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه اضافی، درواقع تلاشی برای مهار نفوذ فزاینده بریکس در عرصه تجارت جهانی است. طبق اعلام اویل پرایس، بیانیه بریکس این سیاست‌ها را به‌عنوان عامل تشدیدکننده نابرابری‌های اقتصادی و تهدیدی برای رشد جهانی معرفی کرده است. چنین مواضعی باعث شده تا واشنگتن به ابزارهای فشار سنتی خود یعنی تعرفه و تحریم متوسل شود؛ اما آیا این ابزارها همچنان مؤثر هستند؟
آمارها نشان می‌دهد که در ۵ سال اخیر، واردات محصولات کشاورزی آمریکا توسط چین، هند و برزیل بیش از ۳۰ درصد کاهش یافته است. چین که سابقاً بزرگ‌ترین واردکننده ذرت آمریکا بود، اکنون نیاز خود را از روسیه و برزیل تأمین می‌کند. کاهش این واردات، هزاران شغل را در ایالت‌های کشاورزی آمریکا از بین برده و به کاهش نفوذ سیاسی ایالات متحده در کشورهای در حال توسعه منجر شده است.
تشکیل نظم مالی جدید جهانی؟
یکی از اصلی‌ترین تحولات مورد توجه در اجلاس اخیر بریکس، پیشنهاد ایجاد سیستم تسویه و سپرده‌گذاری مستقل برای این بلوک بود. این سامانه درصورت تحقق، نقش نهادهایی مانند سوئیفت (SWIFT) را در مبادلات مالی بین‌المللی به چالش می‌کشد و مسیر حذف دلار از تراکنش‌های جهانی را هموارتر می‌سازد.
همزمان، وزرای دارایی بریکس نیز در بیانیه‌ای مشترک خواستار اصلاح ساختار صندوق بین‌المللی پول (IMF) شدند. آنها خواهان بازنگری در نظام رأی‌گیری و سهمیه‌ها براساس قدرت اقتصادی واقعی کشورها و استفاده از معیارهایی مانند قدرت خرید (PPP) و ارزهای ملی شدند. این پیشنهاد، درصورت تحقق، می‌تواند نفوذ سنتی اروپا و آمریکا در نهادهای مالی جهانی را کاهش دهد.
بازارهای نوظهور؛ ائتلافی نوین در برابر سیاست‌های یکجانبه
از منظر ژئواکونومیک، بریکس اکنون به ائتلافی گسترده‌تر تبدیل شده است که علاوه بر تولید و مصرف بالا، با دارا بودن نیمی از جمعیت جهان، دارای قدرت نفوذی بی‌نظیر در تعیین استانداردهای تجاری، مالی و حتی اقلیمی است. تحلیلگران معتقدند که تقابل تجاری بین بریکس و آمریکا، صرفاً یک اختلاف گمرکی نیست، بلکه نمایانگر نبردی عمیق‌تر برای بازتعریف نظم جهانی است.
